سرمقاله
دو صدایی یا بی‌صدایی؟
ژوبین صفاری
متن 159 صفحه‌ای توافق هسته ای که همزمان با اعلام نتایج مذاکرات منتشر شد، روند اجرای توافق و همچنین افراد و نهادهایی که نام آنها از فهرست تحریم‌ها خارج می‌شود را با جزئیات تشریح کرده است. طبق این متن، برجام برای اجرایی شدن باید از چند فیلتر از جمله شورای امنیت سازمان ملل، کنگره آمریکا و شورای عالی امنیت ملی ایران بگذرد. اولین مرحله از این فرآیند هفته آینده با رای‌گیری در شورای امنیت سازمان ملل آغاز می‌شود.منابع دیپلماتیک گفته‌اند قطعنامه به احتمال فراوان صبح روز دوشنبه به رای گذاشته می‌شود تا برجام و مفاد مصرح در قطعنامه، به تائید سازمان ملل برسد.درهمین رابطه سید عباس عراقچی معاون وزیر امور خارجه اعلام کرده بود که توافق از زمان اعلام تا زمان اجرای رسمی، یعنی برداشته شدن تحریم‌های مالی، اقتصادی و بانکی، سه مرحله را سپری می‌کند.طبق متن برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) این سه مرحله شامل روز نهایی شدن، روز توافق و روز اجرا است.
روز جمع بندی
این روز همان سه‌شنبه (23/4/1394) بود که وزیران هفت کشور با حضور در مقر سازمان ملل در وین رسما اعلام کردند بر سر متن به توافق رسیده‌اند و قصد دارند آن را اجرایی کنند.در متن برجام در مورد این روز آمده است: «روز نهایی شدن، تاریخی است که در آن مذاکرات این برجام بین گروه 5+1 و ایران جمع بندی شده، و بی درنگ به دنبال آن، قطعنامهای که این برجام را تایید می‌کند به شورای امنیت سازمان ملل برای تصویب بدون تاخیر تسلیم خواهد شد.»آنطور که مقامات طرفین اعلام کرده‌اند، پیش‌نویس قطعنامه شورای امنیت که به گفته یک مقام آمریکایی در آن زمانبندی اجرای تعهدات با جزئیات مشخص شده و ضمنا جمع‌بندی مذاکرات را تائید می‌کند، ظرف 2 تا 3 روز آینده، به دبیرخانه شورا ارائه می‌شود. مقامات روس پیش از اعلام توافق ابراز امیدواری کرده بودند که قطعنامه مربوطه، تا پایان ماه جاری میلادی (دو هفته دیگر) تصویب شود. به گزارش فارس در صفحه 153 سند (ضمیمه پنجم برجام که هنوز ترجمه فارسی رسمی آن منتشر نشده)، در تشریح جزئیات مرحله نهایی شدن، آمده است: با پایان مذاکرات بر سر برجام، 1+5 و ایران این برجام را تائید خواهند کرد؛ بلافاصله پس از پایان مذاکرات، قطعنامه پیشنهادی شورای امنیت سازمان ملل، بدون تاخیر برای تصویب به شورای امنیت سازمان ملل ارجاع می‌شود؛ اتحادیه اروپا فورا قطعنامه شورای امنیت را تائید می‌کند؛ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی شروع می‌کنند به ایجاد ساز و کارهای لازم برای اجرای اقدامات شفاف‌ساز ذیل برجام، تا این ساز و کارها برای پیاده‌سازی در روز اجرا، آماده باشد. هرچند در متن برجام به این موضوع اشاره نشده، اما روند بررسی توافق در نهادهای قانونگذار کشورها نیز در همین مرحله و در فرصت 3 ماهه‌ای که به این منظور پیش بینی شده، صورت می‌گیرد. قرار است کنگره آمریکا از یکسو و مجلس شورای اسلامی و شورای عالی امنیت ملی ایران متن برجام را مورد بررسی قرار دهند. بررسی توافق در کنگره بر اساس قانون «بازنگری توافق با ایران 2015» صورت می‌گیرد. بر اساس این قانون، کنگره 60 روز فرصت دارد (این فرصت در صورتی که توافق پیش از 9 جولای حاصل می‌شد، 30 روز بود) تا توافق را بررسی کرده و نهایتا آن را به رای بگذارد. در صورتی که کنگره توافق را رد کند، باراک اوباما رئیس‌جمهور آمریکا 12 روز تقویمی برای وتوی توافق زمان خواهد داشت. در صورتی که او توافق را وتو کند، کنگره باز هم 10 روز تقویمی زمان خواهد داشت تا به میزان 2 سوم مجموع کرسی‌های سنا و مجلس نمایندگان، رای مخالف با توافق جمع‌آوری کند که در آن صورت وتوی اوباما و توافق رد خواهند شد. در ایران هم قانون الزام دولت به حفظ دستاوردهای هسته‌ای، که از سوی رئیس‌جمهور هم به دستگاه‌های مربوطه ابلاغ شده، این حق را به نهاد قانونگذار داده است که توافق را مورد بررسی قرار دهد. در این قانون به دوره زمانی بررسی اشاره نشده، اما نمایندگان مجلس شورای اسلامی می‌گویند این دوره می‌تواند در کمتر از سه ماه به پایان برسد. در صورتی که دوره نظارت و بررسی توافق زودتر از 90 روز به پایان برسد، با رضایت طرفین برجام، طرفین می‌توانند زودتر وارد مرحله بعدی شوند؛ یعنی «روز توافق».
روز پذیرش(Adoptio- Day)
بر اساس متن برجام مرحله نهایی اعلام توافق زمانی است که نهادهای قانونگذاری در دو کشور ایران و آمریکا توافق را تائید کرده باشند. در حقیقت در مرحله اعلام توافق، طرفین خود را برای اجرای توافق آماده می‌کنند. که به نظر می رسد به مدت یکی دو ماه به طول بیانجامد.در متن برجام در مورد این مرحله آمده است: «روز توافق، نود روز پس از تایید این برجام توسط شورای امنیت سازمان ملل متحد، یا تاریخ مقدمی که با رضایت متقابل اعضای برجام تعیین شود خواهد بود که در آن، این برجام و تعهدات مندرج این برجام از تاثیر برخوردار خواهند شد. از این روز، اعضای برجام آغاز به فراهم آوردن ترتیبات و تمهیدات لازم برای اجرای تعهدات خود وفق برجام خواهند کرد.» در حقیقت در مرحله اعلام توافق، طرفین خود را برای اجرای توافق آماده می‌کنند. که به نظر می رسد به مدت یکی دو ماه به طول بیانجامد. بر اساس آنچه که در متن برجام گفته شده 90 روز پس از تائید برجام توسط قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل که در بالا به آن اشاره شد، یا در تاریخی مورد رضایت دوجانبه طرفین برجام، رخ داده و از آن به بعد برجام لازم الاجرا می‌شود و همچنین طرفین برجام از آغاز روز توافق تمهیدات و تدارکات لازم را از جمله تمهیدات حقوقی و اداری مربوطه برای اجرای تعهداتشان ذیل برجام، انجام می‌دهد. از طرفی ایران رسما به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اطلاع می‌دهد که از ابتدای روز اجرای توافق، پروتکل الحاقی را به صورت موقت اجرایی می‌کند، تصویب آن در مجلس را به بعد موکول کرده و ضمنا کد اصلاحی 3.1 را به طور کامل اجرایی می‌کند. البته ایران باید پاراگراف 66 از بخش M در رابطه با «نگرانی‌ها در مورد موضوعات گذشته و حاضر» در ضمیمه 1 را اجرایی می‌کند.از سوی دیگر اتحادیه اروپا و کشورهای عضو آن، قانونی تصویب خواهند کرد که از روز اجرا موثر بوده و تمام مجوزهای مربوط به قوانین اعمال کلیه تحریم‌های اقتصادی و مالی مرتبط با هسته‌ای اتحادیه اروپا، که در بند 16.1 همین ضمیمه به آنها اشاره شده است را همزمان با اجرای تعهدات ایران و تائید آژانس، لغو می‌کند. بعلاوه ایالات متحده بر اساس اختیارات رئیس‌جمهور، دستورالعمل‌های مربوطه را که از روز اجرا موثر بوده، صادر کرده و اعمال تحریم‌های قانونی مرتبط با هسته‌ای را متوقف می‌کند. رئیس‌جمهور آمریکا همچنین اقدامات مقتضی دیگر برای اجرای توقف اعمال تحریم‌های مشخص شده را انجام خواهد داد.
روز اجرا ( Implementatio- Day)
در این مرحله است که برنامه جامع اقدام مشترک که از سوی طرفین مورد تائید قرار گرفته و تمهیدات آماده‌سازی مربوط به آن هم انجام شده و وارد فاز اجرایی می‌شود. در متن اصلی برجام در مورد روز اجرا آمده است: «روز اجرا، زمانی است که در آن، همزمان با گزارش آژانس مبنی بر راستی آزمایی اجرای تدابیر مرتبط با هسته‌ای ایران به نحو مندرج در بخش‌های 14.1 تا 14.12 پیوست 5، اتحادیه اروپایی و ایالات متحده به ترتیب اقدامات مشروحه در بخش‌های 15 و 16 پیوست 5 را انجام داده و منطبق با قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل، اقدامات شرح داده شده در بخش 17 پیوست 5 در سطح سازمان ملل متحد انجام می‌شود.»با توجه به توضیحات صفحه 154 سند (ضمیمه پنجم برجام)، در این مرحله به طور خلاصه موارد زیر صورت می‌گیرد: 1. روز اجرا زمانی است که ایران تمهیدات مرتبط با هسته‌ای تشریح‌شده در پاراگراف 15 به نحو مورد راستی‌آزمایی آژانس انجام داده و همزمان 1+5 اقدامات تشریح‌شده در پاراگراف‌های 16 و 17 زیر را انجام داده و اقدامات تشریح‌شده در پاراگراف 18 در سطح سازمان ملل در هماهنگی با قطعنامه شورای امنیت انجام شود.2. ایران اقدامات مرتبط با هسته‌ای را آنطور که در ضمیمه 1 آمده، انجام می‌دهد (اقدامات مربوط به رآکتور اراک، کارخانه آب سنگین، ظرفیت غنی‌سازی، تحقیق و توسعه سانتریفیوژها، سایت غنی‌سازی فردو، جنبه‌های دیگر غنی‌سازی، ذخایر اورانیوم و سوخت، تولید سانتریفیوژ، تکمیل مدالیته‌های مربوط به بازرسی‌های آژانس، پروتکل الحاقی و کد اصلاحی 3.1، شفافیت تولید قطعات سانتریفیوژی).3. اتحادیه اروپا به شرحی که در بند 16 ضمیمه پنجم آمده، تحریم‌های مربوطه را لغو می‌کند. (شرح در صفحه 155 سند)4. ایالات متحده اجرای تحریم‌های مربوطه را با توجه به استثنائات اعلام‌شده در صفحه 155، متوقف می‌کند. آمریکا همچنین فرامین اجرایی 13574، 13590، 13622، 13645 و بخش‌های 5 تا 7 و 15 فرمان اجرایی 13628 را آنطور که در بخش چهارم ضمیمه 2 آمده، لغو کرده و مجوز اقدامات مشخص شده در بخش 5 ضمیمه دوم را صادر می‌کند. 5. منطبق با قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل که برجام را تائید کرده است، مجوزهای صادر شده در قطعنامه‌های 1696 (2006)، 1737 (2007)، 1747 (2007)، 1803 (2008)، 1835 (2008)، 1929 (2010) و 2224 (2015) با در نظر گرفتن احتمال اعمال مجدد در صورت بروز نقض جدی تعهدات برجام توسط ایران و همچنین بار در نظر گرفتن محدودیت‌های مشخص از جمله مربوط به انتقال اقلام حساس اشاعه‌ای، لغو می‌شوند. 6. 1+5 تمهیدات مقتضی برای اجرای قطعنامه جدید شورای امنیت سازمان ملل را انجام خواهد داد.
پایان توافق
توافق در صورت اجرای موفق، دو مرحله دیگر نیز خواهد داشت؛ روز انتقالی و روز خاتمه در متن اصلی برجام در مورد روز انتقالی آمده است: «روز انتقالی، هشت سال پس از روز توافق خواهد بود، یا تاریخی که مدیرکل آژانس گزارشی ارائه کند دال بر اینکه آژانس به نتیجه گیری گسترده‌تر خود مبنی بر اینکه تمام مواد هسته‌ای در ایران در فعالیت‌های صلح آمیز باقی می‌ماند، هرکدام زودتر باشد. در آن روز، اتحادیه اروپایی و ایالات متحده به ترتیب اقدامات مشروحه در بخش‌های 20 و 21 پیوست 5 را انجام داده و منطبق با قطعنامه شورای امنیت، اقدامات شرح داده شده در بخش 22 پیوست 5 در سطح سازمان ملل متحد صورت خواهد پذیرفت و ایران، منطبق با اختیارات قانونی رئیس جمهور و مجلس، تصویب پروتکل الحاقی را پیگیری خواهد کرد.» در مورد روز خاتمه نیز در متن برجام آمده است: «روز خاتمه قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل متحد، روزی است که در آن، قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل متحد که این برجام را تایید می‌کند، منطبق با شرایط خود خاتمه می‌یابد، که این روز 10 سال از زمان روز توافق خواهد بود، مشروط به اینکه مفاد قطعنامه‌های قبلی بازگردانده نشده باشد. در آن روز، اتحادیه اروپایی اقدامات شرح داده شده در بخش 25 پیوست 5 را به انجام می‌رساند.»روز خاتمه نیز که در صورت اجرای صحیح توافق و عدم بروز مشکل، 10 سال پس از روز توافق بوده و در آن زمان اتحادیه اروپا باقی‌مانده‌های تحریم‌های خود را لغو کرده و همزمان عمر قطعنامه موید برجام پایان یافته، برنامه هسته‌ای ایران از دستور کار شورای امنیت سازمان ملل خارج می‌شود. (جزئیات بیشتر صفحات 158 و 159).
ارسال ديدگاه