موقعیت جغرافیایی مناسب شهر کرج و نزدیکی به پایتخت، وجود شهرک‌های صنعتی، موقعیت اقتصادی و غیره، ایران کوچک را پس از پایتخت به مهاجرپذیرترین شهر کشور تبدیل کرده و طبق آمارهای موجود سالانه ۴.۷درصد به جمعیت این شهر افزوده می‌شود؛ به طوری‌که جمعیت شهر کرج به مرز یک میلیون و ۶۰۰ هزار نفر نزدیک می‌شود.
خبرگزاری فارس: مهاجرپذیری بالای کرج و عدم تناسب زیرساخت‌ها با رشد جمعیت، از یک دهه پیش، هشدار افزایش بی‌رویه جمعیت و قفل شدن ترافیک کرج را توسط کارشناسان حمل و نقل و ترافیک و رسانه‌ها مطرح کرد. در این راستا طرح جامع حمل و نقل و ترافیک شهر کرج که مطالعات آن ازسال ۸۷ آغاز شده بود، در سال ۹۴ به تصویب رسید که در آن توسعه حمل و نقل عمومی وایجاد خط ویژه اتوبوس مطرح شد.
ایجاد قطار شهری کرج هم در سال ۸۲ به تصویب شورای عالی ترافیک کشور رسیده بود و قرار بود در ۶ خط تا سال ۱۴۰۰ اجرا شود. اما عملا مترو کرج تا پایان دوره پنجم شورای شهر کرج متوقف ماند و دلیل آن هم کمبود اعتبارات دولتی بیان شد. سرانجام، قطعه یک از خط ۲ متروی کرج از ایستگاه چهل و پنج متری گلشهر تا ایستگاه آیت الله طالقانی به طول ۶و نیم کیلومتر در ۸ اسفند ۱۴۰۱ با حضور وزیر کشور به بهره‌برداری رسید. اما آنچه از مترو کرج برمی آید، چیزی جز بهره برداری نمادین نیست.
رشد جمعیت؛ آلودگی هوا؛ حمل و نقل عمومی
در این سال‌ها پروژه خط۲ مترو کرج و موانعش همواره یکی از چالش‌های مدیریت شهری کرج در حوزه توسعه حمل و نقل عمومی بوده است. اما با وجود رشد جمعیت سالانه کلانشهر کرج و افزایش ترافیک که آورده ای جز آلودگی هوا برای این کلانشهر نداشته است، گویا مولفه‌های دیگر حمل و نقل عمومی از جمله اجرای بی آر تی که می‌توانست بسیار کم هزینه‌تر و راحت‌تر از مترو اجرا شود و در طرح جامع حمل و نقل ترافیک شهر کرج هم پیش‌بینی شده بود، به دست فراموشی سپرده شد.‌
طبق آمارهای موجود در رسانه ها، کرج در سال‌های اخیر یکی از ۸ شهر آلوده کشور بوده است. در سال ۱۴۰۱ با ثبت رکوردی جدید، شاخص کیفیت هوا در کرج ۴ بار از عدد ۳۰۰ عبور کرده و در وضعیت خطرناک قرار گرفته است. این در حالی است که یکی از عوامل آلودگی هوای کرج، آلاینده های سیار یا همان خودروها مطرح شده و دلیل آن هم عدم توجه به توسعه ناوگان حمل و نقل عمومی و نامناسب بودن سیستم حمل و نقل عمومی ذکر می شود.
BRT در کرج جان گرفت
بالاخره در سال گذشته و در شورای ششم کرج، توسعه ناوگان حمل و نقل عمومی از طریق اجرای خط ویژه اتوبوس مورد توجه قرار گرفت و در آذرماه سال گذشته طرح مطالعاتی آن به تصویب رسید. حسین مهاجری رئیس کمیسیون عمران، حمل و نقل شورای اسلامی شهر کرج در مورد خط ویژه اتوبوس (بی آر تی) می‌گوید: «خط ویژه اتوبوس در شهر کرج در طرح جامع حمل و نقل ترافیک شهرکرج، شورای عالی هماهنگی ترافیک کشور، شورای ترافیک شهر کرج و کمیته تصویب شهرداری کرج به تصویب رسیده است. این پروژه به مسافت ۱۵ کیلومتر در دو طرف و مجموعا ۳۰ کیلومتر از میدان حصارک تا میدان کرج و از آنجا تا مترو شهید سلطانی اجرا می‌شود که بیشترین تردد در شهر در همین مسیر است.در این مسیر حدود ۳۹ ایستگاه پیش‌بینی شده و ۶۰ تا ۷۰ دستگاه اتوبوس برای رسیدن به سرفاصله حرکت مطلوب، مورد نیاز است. در برخی موارد اصلاح هندسی انجام شده و بسته شدن سه راه پستخانه و دوربرگردان قبل از آن مربوط به این پروژه است.»
جداسازی مسیر ویژه اتوبوس در بخش قابل توجهی از پروژه با نیوجرسی اجرا می شود که علاوه بر قابلیت جابجایی و استقرار بدون تخریب معبر، سرعتِ اجرای پروژه را بالا می‌برد. جداسازی معبر در خیابان های مختلف متفاوت است. خط ویژه اتوبوس از میدان حصارک تا چهار راه طالقانی وسط خیابان و در لاین سرعت اجرا می‌شود. بر روی پل‌ میدان سپاه و ۴ راه طالقانی تا میدان شهدا هم قابلیت جداسازی مسیر نیست و اتوبوس‌ها با سایر خودروها در یک مسیر قرار می‌گیرند. در مابقی مسیرهم جداسازی در وسط خیابان است. میزان اعتبار پیش بینی شده و مبنای قرارداد با پیمانکار ۲۱۵ میلیارد تومان است. عملیات اجرایی پروژه از میدان حصارک با انجام اصلاحات هندسی آغاز شده و ایستگاه تاکسی این منطقه نیز جابجا شده است و بهره برداری از پروژه نیمه اول سال آتی پیش‌بینی شده است.
اتوبوس‌های معمولی در خط ویژه اتوبوس
مهاجری می‌گوید: اتوبوس‌های بی آر‌تی کرج متفاوت از اتوبوس‌های شهری فعلی نیست. اگرچه لاین رفت و برگشت در وسط خیابان است، اما ایستگاه‌های بی‌آرتی مثل ایستگاه‌های معمولی در سمت راست خیابان قرار دارد. گرفتن بلیط هم در داخل ایستگاه انجام می‌شود.
مسیر بی‌آرتی ۶۰ تا ۷۰ اتوبوس نیاز دارد و همه اتوبوس‌ها چه برقی و چه دیزلی می‌توانند در این مسیر کار کنند.‌ اخیرا ۴۰ اتوبوس برقی برای شهر کرج خریداری شده که در دو مرحله ۲۰ تایی تحویل می شود. این اتوبوس‌ها مناسب‌سازی شده برای معلولان است و کفه متحرک آن برای عبور ویلچر تا سطح زمین می رسد.
مترو یا BRT ؛ کدامیک در کرج توجیه دارد؟
حال این سوال مطرح می شود که در شرایطی که گفته می‌شود برای احداث هر کیلومتر مترو ۱۵۰۰ میلیاردتومان اعتبار لازم است، آیا احداث خط ۲ مترو در کرج تو‌جیهی دارد؟! ضمن اینکه براساس مطالعات انجام شده معیار ضرورت استفاده از قطار شهری وجود حداقل ۱۰٬۰۰۰ نفر مسافر آآدر ساعت اوج ترافیک است و در برخی مسیرها این میزان به بیش از ۱۵٬۰۰۰ یا حتی ۳۰٬۰۰۰ نفر مسافر در ساعت اوج می‌رسد. آیا مسیرهای متروی کرج این تعداد مسافر دارد؟ مهاجری در این خصوص می‌گوید: مطالعات طرح جامع ترافیکی شهر برای غالب محدوده های ترافیکی شهر به مترو توصیه نمی کند. یعنی در شهر کرج با شرایط فعلی، ضرورتی برای داشتن مترو وجود ندارد. جز در برخی نقطه‌های پرترافیک مثل ۴ راه طالقانی به سمت پل فردیس و پل فردیس به‌سمت ملارد. می توان گفت؛ مترو در کرج نسخه شرایط فعلی نیست. شاید در آینده با افزایش جمعیت و حجم تردد، وجود مترو توجیه‌پذیر باشد. اما پروژه مترو در سال‌های دور آغاز شده و با توجه به هزینه‌های انجام شده، باید این خط به اتمام برسد.اما طبق بررسی‌های انجام شده در مطالعات جامع ترافیکی شهر کرج، این کلانشهر بی آر تی نیاز دارد.
وقتی معبری برای اجرای بی آرتی در نظر گرفته می‌شود، مسیر حمل و نقل شخصی محدود می شود. باید هم فرهنگ استفاده از حمل و نقل عمومی ارتقا پیدا کتد و هم وسایل حمل و نقل عمومی به لحاظ کمی و کیفی طوری باشد که مردم رغبت استفاده از آن را داشته باشند و مجبور نشوند از وسایل حمل و نقل شخصی استفاده کنند.
متروی کرج ‌‌مسافر دارد، قطار ندارد
مجتبی حاجعلی، مدیرکل امورایمنی و مهندسی ترافیک در معاونت حمل و نقل و ترافیک شهرداری کرج هم در خصوص توجیه‌پذیری اجرای مترو و بی‌آرتی همزمان در شهر کرج، می‌گوید:
هم مترو و هم بی‌آر‌تی در مطالعات طرح جامع حمل و نقل ترافیک شهر کرج، مصوب سال ۹۴ وزارت کشور، وجود دارد. قبلا ۶ خط مترو برای شهر کرج پیش‌بینی شده بود و حالا صرفا روی خط ۲ مترو متمرکز است.
بی آرتی در بخش هایی با مترو هم مسیر است. مترو شهر کرج از میدان امام حسین به سمت ۴ راه ۷ تیر است در حالیکه بی آر تی محدوده میدان کرج شهدا، ۴ راه طالقانی و مسیر رفت زیر پل جانبازان و اسلام آباد را پوشش می‌دهد. به لحاظ فنی و ترافیکی فاصله بین ایستگاه‌های مترو بیش از ۱۲۰۰ متر است در حالیکه بی آرتی ۵۰۰ تا ۶۰۰ متر است. این امر میزات دسترسی پذیری بی آر تی را افزایش می‌دهد.
ضمن اینکه اکثر خطوط مترو تهران با بی آر تی همپوشانی داشته و هر کدام متقاضی خود را دارد. کسی که قصد جابجایی در یکی دو ایستگاه را دارند ترجیح می دهند از بی آرتی استفاده کنند. مترو شهر کرج منطقه جمعیتی پل فردیس را به منطقه جمعیتی دیگری مثل پل حصارک و حوالی کمالشهر و سایر مناطق در حوالی آن متصل می کند. مترو متقاضی خود را دارد و الگوهای ترافیکی ما و مطالعات جامع، این امر را نشان می دهد. بنابراین احداث مترو توجیه پذیر است. اما باید ببینیم مترو چه زمانی به ظرفیت مناسب خود می‌رسد. البته متروی مد نظر، شبیه متروی تهران است که هر ۴-۵ دقیقه یک قطار وارد ایستگاه می شود. اما آنچه در کرج به بهره برداری رسیده بیشتر آزمایشی است؛ دو ساعت در روز و هر ۲۰-۲۵ دقیقه قطار می رسد و این جذابیتی برای استفاده از مترو برای متقاضی ندارد. اما اگر طبق برنامه ریزی انجام شده با خریداری ۱۰-۱۱ رام قطاری که قرار است به متروکرج اضافه شود به سرفاصله زمانی مطلوب برسیم، قطعا مترو هم تقاضای خود را خواهد داشت.
واقعیت این است که مترو کرج‌‌‌‌‌‌ راه‌اندازی نشده است. متروکرج در ۴ راه طالقانی تا گلشهر و اخیرا سه راه رجایی شهر بهره برداری شد اما ما فقط یک رام قطار داریم که این قطار از سر خط تا ته خط می‌رود. برای اینکه به راندمان مناسب برسیم، حداقل به ۱۰ رام قطار نیاز داریم و هر رام قطار ۵۰۰ میلیارد تومان اعتبار نیاز دارد و تا رسیدن به آن ظرفیت فاصله داریم.
بی آرتی سیستمی با قابلیت جابجایی
حاجعلی می‌گوید: در همه جای دنیا بی آرتی یک سیستم پُرتابل میان مدت است که در زمان ۵ - ۱۰ ساله برنامه ریزی می‌شود. اگر مترو شهر کرج به ظرفیت اسمی و مناسب خود برسد، امکان مطالعه مجدد وجود دارد‌ که بر اساس آن سیستم بی ار تی به معبری دیگری مثل بلوار جمهوری یا باغستان جابجا شود.
در طراحی بی‌آرتی ایستگاه‌ها هم به صورت ماژولار و پرتابل است که به صورت ماژول های ۶-۷ متری در کارگاه ساخته می شود و امکان جابجایی به سایر خطوط را دارد.
قرار است بی آر تی کرج نیمه ابتدای سال آینده به بهره برداری برسد. در حال حاضر مقدمات اجرایی آن آغاز شده واصلاحات هندسی مسیر باید انجام شود. ساخت ایستگاه‌ها و ساخت نیوجرسی‌ها در کارخانه‌ای طرف قرارداد پیمانکار آغاز شده و در نیمه ابتدایی سال آینده به بهره برداری می‌رسد.
لزوم تغییر ذائقه مخاطب
حاجعلی بر لزوم ایجاد فرهنگ استفاده از وسایل حمل و نقل‌عمومی تاکید دارد و می گوید: باید به سمتی برویم که ذائقه مردم را به سمت حمل و نقل عمومی ببریم. با اجرای بی آر تی، برای خودروهای سواری شخصی محدودیت ایجاد می شود و ترافیک بیشتری را تحمل می‌کنند؛ از طرفی سیستم سریع حمل و نقل در اختیار مردم قرار می‌گیرد. تا حالا بهانه این بود که سیستم مناسبی در اختیار مردم نیست اما بی‌آر‌تی سیستمی ارزان، سریع و ایمن است. مردم در مقایل تغییر مقاومند و این یکی از بزرگترین مشکلات پروژه است.
اصل قضیه بی‌آرتی بر اساس مطالعات زیست محیطی، توسعه حمل و نقل عمومی، کاهش خودروهای شخصی،کاهش ترافیک و آلودگی هواست. ضمن اینکه در‌ حین اجرا تلاش کردیم کمترین تعارض با فضای سبز و درختان داشته باشیم و حتی در مواردی فضای سبز هم ایجاد کنیم.
بی آرتی دوای کم هزینه درد ترافیک
طبق آنچه گفته شد اجرای خط ویژه اتوبوس BRT یک سیستم کم هزینه برای شهرداری و در دسترس و ارزان برای مردم است؛ آنچه که در سال‌های گذشته مدیریت شهری مورد بی ‌توجهی قرار گرفته بود. چشم‌ها فقط به سیستم پرهزینه مترو دوخته شده بود و پس از دو دهه آنهم با تلاش شورای ششم و استاندار البرز همچنان به یک راه اندازی نمایشی خلاصه شده است.‌ اگرچه مترو در صورت تکمیل، می تواند به عنوان برنامه بلند مدت، در آینده حجمی از بار ترافیکی شهر را به دوش بکشد، اما توجه مدیریت شهری به اجرای بی آر‌تی ، در صورت همراهی شهروندان، نقطه عطفی در سیستم حمل و نقل عمومی شهر کرج خواهد بود.
با توجه به آنچه گفته شد سیستم بی آر تی کرج با آنچه از بی آرتی در تهران دیده‌ایم، متفاوت خواهد بود، اما به عنوان برنامه ای میان مدت که هم آسان و ارزان در دسترس عموم مردم است و هم بسیار کم هزینه‌تر از مترو برای مدیریت شهری تمام می شود، دارای اهمیت است و قطعا نتیجه آن در کاهش ترافیک شهر و مشکلات ناشی از آن موثر خواهد بود.