سرمقاله
انبان خالی از نخبگان
علیرضا صدقی
شیخ محمود حلبی از جمله شخصیت‌ها و فعالان دینی و مذهبی است که توانست تاثیرات شگرفی بر جامعه ایرانی داشته باشد. شخصیت حلبی همواره دارای دو جنبه مجزا از یکدیگر است که هر یک بر دیگری تاثیرات بسیار و فراوانی داشته‌اند. تاثیراتی که منظومه‌ای خاص و غریب را فراروی تحلیل‌گران دینی و اجتماعی قرار داده است. لذا زندگی وی از دو جنبه بسیار حائز اهمیت بوده و باید مورد بررسی قرار گیرد. نخست نقش سیاسی و اجتماعی او در تاریخ معاصر و بنیان‌گذاری انجمن حجتیه است و دومین ویژگی برجسته‌اش، طرفداری و تبیین مفاهیم و اندیشه‌های مکتب تفکیک است. بی‌شک پس از میرزا مهدی اصفهانی هیچ‌یک از شخصیت‌های مکتب تفکیک به اندازه شیخ محمود به مقابله و مجادله با اهل فلسفه برنخاسته است. او اندیشه‌های فلسفی را یکسره موجب ظلالت و گمراهی دانسته و این علم را به کلی نافی مفاهیم دینی تلقی می‌کرد. در حقیقت مبارزه و عناد با فلسفه، دشمنی با تعقل، تاویل و اندیشه‌ورزی است. که این هر سه در زمره مهم‌ترین ارکان استنتاج عقلی و دینی قلمداد می‌شود. در این وضعیت شیخ محمود به مخالفت آشکار و عیان با فلسفه و اندیشیدن پرداخت. شیخ محمود حلبی با چنین رویکردی که با اندیشه‌های رخوتناک منتظران نشسته نیز پیوند خورده بود، بخش بسیار فراوانی از علاقه‌مندان حوزه دینداری به سرزمین بی‌تفاوتی اجتماعی کشاند. او از یک سو حرکت‌های سیاسی و اجتماعی را به نقد می‌نشست و از سوی دیگر، ساحت اندیشه و عقل را بی‌اثر و موجب ظلال می‌دانست. این نوع نگرش نسبت به جامعه و دین، نوعی اباهه‌گری و خلسه افیونی را برای کثیری از دینداران پدید آورد. گرچه نمی‌توان تمامی اندیشه‌های او را یکسره به نقد نشست و در تحلیل آن‌ها باید به موقعیت زیست وی نظر انداخت، لیکن تاثیرات شگرف او بر جامعه دینمداران غیرقابل چشم‌پوشی و اغماض است.
حلبی را باید بنیان‌گذار و مروج اندیشه اسلام منهای سیاست در تاریخ معاصر دانست یا حداقل او را کامیاب‌ترین مروج این اندیشه قلمداد کرد. شیخ محمود بی‌تردید توانست حوزه نفوذ خود را تا مدارس عمومی دوره فعالیتش گسترش داده و فارغ‌التحصیلان بسیاری از مدارس را با آموزه‌ها و دریافت‌های خود از دین تعلیم دهد. شاگردان باواسطه و بی‌واسطه شیخ محمود حلبی بعدها توانستند در بدنه اجتماعی و مدیریتی کشور بازیگران بی‌مانندی شوند و به بازتولید اندیشه‌های استاد خود بپردازند.
ارسال ديدگاه