ماجرای ایرانیان و فیلترشکن هر روز ابعاد تازه ای به خود می‌گیرد، ابعادی که تقریبا در تمامی شاخه ها می توان ردی از آن یافت. از آسیب‌های اجتماعی تا بحران اجتماعی و اختلافات سیاسی حالا دیگر بازتاب جدی در مساله فیلارینک گسترده در ایران یافته است و از سوی دیگر سانسور فضای مجازی در ایران نه تنها گردش مالی رویایی برای فروشنده‌های سرویس‌های فیلترشکن خلق کرده، بلکه بازار کسب‌وکارهای موازی با آن را نیز سکه کرده است. ماهانه هزار و ۸۰۰ میلیارد تومان ناقابل، تنها برای خرید وی‌پی‌ان از جیب شهروندان هزینه می‌شود.
حالا دیگر «فیلترشکن» به یکی از نیازهای ضروری اکثریت افراد جامعه تبدیل شده و همه به دنبال فیلترشکن‌های پرسرعت و امن می‌گردند. گواه این ادعا خبری است که به‌تازگی منتشر شد مبنی بر افزایش تقاضای سه هزار درصدی فیلترشکن در ایران. خبری که حتی کارشناسان دنیای مجازی در خارج کشور را متحیر از میزان تقاضای ایرانیان برای فیلترشکن کرده! کاری به تجارت و فرایند فروش و ابعاد مالی و گردش اقتصادی مشکوک این حرفه در ایران ندارم بلکه می‌خواهم این مقوله را مبنایی برای فهم بهتر وضعیت دنیای واقعی -در برابر دنیای مجازی- تبدیل کنم.
اینگونه است که میلیون‌ها ایرانی در دنیای مجازی به دنبال فیلترشکن هستند زیرا دستگاه‌های مسئول در ایران راه دسترسی به سایت‌ها و اپلیکیشن‌ها را سد کرده‌اند و می‌خواهند ما را از آلودگی‌هایی که به این فضا نسبت می‌دهند، دور نگه دارند. اکثریت مردم هم سعی می‌کنند این سد را دور بزنند و به اطلاعاتی که خود فکر می‌کنند برایشان مفید است، دسترسی پیدا کنند. این همان وضعیتی است که در دنیای واقعی هم جریان دارد. از یک سو، دستگاه‌ها و سازمان‌های دولتی چیزهایی را صلاح مردم می‌دانند، آنان را به نمادهایی ترغیب می‌کنند یا از انتخابی منع می‌کنند. از سوی دیگر، اکثریت مردم صلاح خودشان را گزینه‌های دیگری می‌دانند، بنابراین سدهای مجازی را با فیلترشکن و فیلترهای حقیقی را به هر نحو دور می‌زنند و اگر نتوانند، صدای اعتراض‌شان بلند می‌شود.
نکته مهم دیگر اخطاری بوده که بارها درباره فیلترینگ داده شده است. این که در جهان امروز قطعا راهی برای دور زدن این فیلترها یافته خواهد شد اما هر بار فراگیر تر شدن این فیاترشکن ها آسیب جدی برای روان شهروندان ایرانی را رقم خواهد زد. از جدی ترین خطرهایی که کودکان و نوجوانان در شبکه های اجتماعی با آن مواجه هستند، موضوع قرار گرفتن در معرض محتوای نامناسب مانند متون یا تصاویر حاوی خشونت و پرخاشگری، تصاویر جنسی و هرزه نگاری و محتوای نامناسب برای سن کودکان و نوجوانان است؛ علاوه بر این خطر نقض حریم خصوصی برای همه کاربران شبکه های اجتماعی وجود دارد، اما باید دقت کرد که این خطر برای کودکان و نوجوان بیشتر احساس می شود؛ چراکه توانمندی، دانش و آگاهی و تجربه آنها در فضای مجازی کمتر از بزرگسالان است حال تصور کنید وقتی برای استفاده ساده از یک پیام رسان خانواده ها ناچار به استفاده از فیلتر شکن هستند در نهایت در معرض چه محتواهایی قرار خواهند گرفت که مسبب اصلی آن فیلترینگ بی فایده است.
توصیه عجیب وزیر درباره استفاده نکردن از فیلتر شکن مجانی
از سوی دیگر در آستانه یک‌سالگی آغاز فیلترینگ گسترده در ایران، در حالی که بازار فیلترشکن به گردش مالی رویایی و نجومی دست‌ یافته، وزیر وزارت‌خانه‌ای که متهم ردیف اول خلق این بازار سیاه بزرگ در کشور است، کاربران را از استفاده از «فیلترشکن‌های رایگان» بر حذر داشت. با همه این اوصاف، توصیه تلویحی به «خرید وی‌پی‌ان» توسط وزیر ارتباطات دولت سیزدهم، آن هم در حالی که صدای کارشناسان و نمایندگان مجلس نیز از عدم برخورد با مافیای فیلترشکن درآمده، چه معنایی دارد؟
به گزارش فراز، عیسی زارع‌پور، وزیر ارتباطات دولت سیزدهم در گفت‌وگویی به طور تلویحی توصیه کرده که مردم برای حفظ امنیت داده‌هاشان، در حد امکان از «فیلترشکن‌های رایگان خارجی» استفاده نکنند. این توصیه در چارچوب کلی درست است اما وقتی از جانب وزیر ارتباطات دولتی با سابقه‌ای بی‌نظیر در فیلترینگ مطرح می‌شود، کمی جای تامل دارد.
سانسور فضای مجازی در ایران، سال‌ها است که به یکی از چالش‌های بزرگ کاربران اینترنت تبدیل شده است. تا اوایل مهرماه سال گذشته، فیلترشکن‌ها تنها برای دسترسی به تلگرام و پلتفرم‌هایی مثل یوتوب و توییتر مورد استفاده قرار می‌گرفت. فیلترینگ گسترده در هفته ابتدایی اعتراضات سال گذشته اما، وی‌پی‌ان‌ها به عضوی جدانشدنی از زندگی بخش عمده‌ای از کابران فضای مجازی در ایران تبدیل کرد.
دور زدن فیلترینگ برای شهروندان چقدر آب می‌خورد؟
این‌روزها اگر سری به اینستاگرام یا تلگرام بزنید، افزایش تعداد آگهی‌های فروش فیلترشکن توی ذوق می‌زند: «سرور اختصاصی، بدون قطعی، پشتیبانی ۲۴ ساعته»؛ این‌ها مزایای تجاری و تبلیغاتی فروشنده‌های وی‌پی‌ان است که به طور مشترک در بیشتر آگهی‌ها دیده می‌شود. هزینه اکانت‌های یک ماهه برای هر کاربر، بسته به نوع سرور و ترافیک ارائه شده، از ۵۰ هزار تومان آغاز شده و به یک میلیون تومان نیز می‌رسد. به طور میانگین اما، هزینه ماهانه یک اکانت وی‌پی‌ان حدود ۱۵۰ هزار تومان است.
طبق آخرین گزارش‌ها، ایران ۷۰ میلیون کاربر اینترنت دارد. در این بین، حدود ۴۸ میلیون نفر، کاربر شبکه‌های اجتماعی هستند. پلتفرم‌هایی که در سال‌های گذشته به کلی فیلتر شده‌اند. به عبارت بهتر، ۴۸ میلیون کاربر اینترنت در ایران، روزانه برای دسترسی به شبکه‌های مورد استفاده‌شان به فیلترشکن احتیاج دارند. آمار دقیقی از سهم فیلترشکن‌های پولی در این بین وجود ندارد اما برای محاسبه، فرض می‌کنیم در حداقلی‌ترین حالت، ۲۵ درصد کابران از فیلترشکن‌های پولی استفاده می‌کنند. این یعنی گردش مالی فروشندگان وی‌پی‌ان در ایران، ماهانه حدود هزار و ۸۰۰ میلیارد تومان است. یعنی از آبا‌ن‌ماه سال گذشته تا امروز، دور زدن فیلترینگ برای کاربران ایرانی، در بهترین حالت حدود ۱۶هزار و ۲۰۰ میلیارد تومان آب خورده است.
این رقم، چیزی حدود ۲ تا ۳ برابر درآمد علمیاتی شرکت مخابرات ایران است. در این بین اما تنها فروشندگان وی‌پی‌ان نیستند که از ابَر سانسور در ایران سود می‌برند. درگاه‌های پرداخت، بانک‌ها، اپارتورهای اینترنتی و حتی شرکت مخابرات نیز در زمره منتفعان این مساله قرار می‌گیرند.
چه کسانی سود می‌برند؟
اگر فرض کنیم، نیمی از کاربران از انتقال وجه کارت به کارت برای خرید وی‌پی‌ان استفاده کرده باشند، سود بانک‌ها از خرید وی‌پی‌ان، با احتساب کارمزد تراکنش ۷۲۰ تومانی، حدود ۴۰ میلیارد تومان در ۹ ماهه اخیر است. درگاه‌های واسط خرید اینترنتی اما، کارمزدهای بیشتری را اعمال می‌کنند و به طور طبیعی، سود بیشتر از بانک‌ها به جیب می‌زنند. به عنوان مثال، معروف‌ترین این درگاه‌ها، کارمزد حدود ۱۴ درصدی را روی هر خرید اینترنتی محاسبه می‌کند. به فرض، اگر نیمی از کاربران باقی‌مانده ازاین درگاه برای خرید فیلتر‌شکن استفاده کرده باشند، سود تنها یک کاربر از خرید وی‌پی‌ان‌های ۱۵۰هزار تومانی ماهانه ۶۳ میلیارد تومان است.
به عبارت دقیق‌تر، سانسور فضای مجازی در ایران نه تنها گردش مالی رویایی برای فروشنده‌های سرویس‌های فیلترشکن خلق کرده، بلکه بازار کسب‌وکارهای موازی با آن را نیز سکه کرده است. ماهانه هزار و ۸۰۰ میلیارد تومان ناقابل، تنها برای خرید وی‌پی‌ان از جیب شهروندان هزینه می‌شود.علاوه بر این، استفاده از خدمات اپارتورهای ارائه‌دهنده اینترنت نیز به چالش مالی بزرگی برای کابران بدل شده است. با وی‌پی‌ان روشن، حجم ترافیک اپراتورهای اینترنت، با عنوان «ترافیک بین‌الملل» و دو برابر ترافیک داخلی محاسبه می‌شود. یعنی ظرفیت یک بسته اینترنت ۵۰ گیگا بایتی، در صورت استفاده از فیلترشکن، به ۲۵ گیگا بایت تبدیل می‌شود. به عبارت ساده‌تر، کاربرانی که از فیلترشکن استفاده می‌کنند، هزینه یک بسته ۵۰ گیگی را پرداخت می‌کنند و یک بسته ۲۵ گیگی تحویل می‌گیرند. یعنی سود مخابرات و اپراتورهای اینترنتی همراه و خانگی، به لطف حدود ۴۸ میلیون کاربر که وی‌پی‌ان موبایل یا لپ‌تاپ‌شان تقریبا در تمام ساعات روز روشن است، به سود دوبرابری دست یافته‌اند.
به نام امنیت و به کام مافیا!
با مقایسه قیمت وی‌پی‌ان‌ها در سال‌های گذشته، می‌توان دریافت که افزایش محدودیت‌های فرمایشی در شبکه اینترنت، حجم بازار و میزان سود فعالان این حوزه را بزرگ‌تر و بیشتر کرده است. به گزارش «همشهری»، میانگین قیمت سرویس فیلترشکن یک ماه در سال گذشته، حدود ۶۰هزار تومان بود. بررسی‌های خبرنگار فراز و گفت‌وگو با چند فروشنده وی‌پی‌ان نشان می‌دهد که ارائه‌دهنده‌های این سرویس به دلایل مختلف، از جمله گرانی دلار، چندبرابر شدن هزینه‌های دورزدن فیلترینگ و افزایش هزینه‌ها پشتیبانی سرویس‌ها، گران‌تر شدن سرویس‌های وی‌پی‌ان را توجیه می‌کنند. دلیل اصلی گران‌تر شدن اما، فرمول ساده عرضه-تقاضا در اقصاد است. افزایش محدودیت‌های اینترنتی در کشور، تقاضای استفاده از فیلترشکن را نیز افزایش داده  و به تبع آن، قیمت‌ها و هزینه‌ها نیز افزایش یافته است. بررسی‌ها نشان می‌دهند که گردش مالی بازار فیلترشکن در ایران، تنها در یک سال اخیر حدود ۳ برابر بیشتر شده است. در آستانه یک‌سالگی آغاز فیلترینگ گسترده در ایران، وزیر وزارت‌خانه‌ای که متهم ردیف اول خلق این بازار سیاه بزرگ در کشور است، کاربران را از استفاده از «فیلترشکن‌های رایگان» بر حذر داشته است. با همه این اوصاف، توصیه تلویحی به «خرید وی‌پی‌ان» توسط وزیر ارتباطات دولت سیزدهم، آن هم در حالی که صدای کارشناسان و نمایندگان مجلس نیز از عدم برخورد با مافیای فیلترشکن درآمده، چه معنایی دارد؟