بر اساس اعلام یونسکو از سال ۲۰۰۱ تا ۲۰۱۸ - دوره بین حکومت طالبان - میزان حضور زنان در آموزش عالی ۲۰ برابر شده است. بیش از ۳.۶ میلیون دختر تا سال ۲۰۱۸ در مدارس ثبت نام کرده‌اند - بیش از ۲.۵ میلیون در مدارس ابتدایی و بیش از یک میلیون در دوره متوسطه. بر اساس گزارش سازمان ملل متحد، افزایش تعداد دختران در آموزش متوسطه به طور خاص قابل توجه بود، به طوری که در سال ۲۰۱۸ نزدیک به ۴۰ درصد در مقایسه با ۶ درصد در سال ۲۰۰۳ ثبت نام کردند.
کشور افغانستان حدود ۴۰ دانشگاه دولتی و حدود ۱۳۰ دانشگاه غیردولتی دارد،‌ دانشگاه کابل، به عنوان نخستین نهاد آموزش عالی در افغانستان، در سال ۱۳۱۱ خورشیدی تأسیس شد. با این حال درس خواندن در مدارس و ادامه تحصیل در دانشگاه قرار است به یک رویا برای زنان افغانستانی تبدیل شود. زمانی که طالبان در سال ۲۰۲۱ قدرت را به دست گرفتند، اعلام کردند که تحصیل برای پسران و دختران بالاتر از کلاس ششم ابتدایی به حالت تعلیق در خواهد آمد، اما از سال ۲۰۲۲، از سر گرفته خواهد شد. طالبان اعلام کرده بود که به زمان نیاز دارد تا بازنگری اساسی برای حذف موضوعات غربی از کتاب‌های درسی و انعکاس آموزه‌های دینی و اسلامی در کتاب‌ها را انجام دهد.
یونیفرم‌های طالبان هم کارساز نبود
جز این بهانه دیگری هم در کار بود، طالبان معتقد بود که یونیفورم و لباس مخصوصی باید برای دانش‌آموزان دختر درنظر گرفته شود. ملیحه که خودش از تحصیل در دانشگاه باز مانده، در همین باره به مشکلات خواهرش اشاره می‌کند: «مدرسه‌ها در کابل اغلب بسته شده‌اند، فقط برخی مدارس باز هستند. برای حضور دختران در مدرسه نیز باید پدر یا برادرشان همراه آنها به مدرسه بروند، خواهرم نمی‌تواند تنها به مدرسه برود، حتما باید یک نفر از مردان خانواده همراهش باشد، از طرفی باید پوشش‌مان طوری باشد که همه بدن‌مان را بپوشانیم، طالبان می‌گوید حتی چشم‌های‌تان نباید دیده شود، چشم‌ها را با روبنده یا عینک می‌پوشانیم تا بتوانیم رفت و آمد کنیم.»
ملیحه می‌گوید: «مدرسه‌ها در کابل اغلب بسته شده‌اند، فقط برخی مدارس باز هستند. برای حضور دختران در مدرسه نیز باید پدر یا برادرشان همراه آنها به مدرسه بروند، خواهرم نمی‌تواند تنها به مدرسه برود، حتما باید یک نفر از مردان خانواده همراهش باشد، از طرفی باید پوشش‌مان طوری باشد که همه بدن‌مان را  بپوشانیم، طالبان می‌گوید حتی چشم‌های‌تان نباید دیده شود، چشم‌ها را با روبنده یا عینک می‌پوشانیم تا بتوانیم رفت و آمد کنیم.»
طالبان همان است که بود
«طالبان تغییری نکرد، همانی بود که بیست سال قبل هم از خودش نشان داده بود.»، این را زنان افغانستانی می‌گویند، زمانی‌که طالبان میان سکوت دولت‌ها و مخالفت ملت‌ها داشت ولایت به ولایت افغانستان را زیر سلطه خود می‌برد فقط دو نقطه امیدواری وجود داشت، اول آن‌که مسعود در دره پنجشیر بتواند جلوی پیشروی آن‌ها را بگیرد، دوم این‌که اگر آن‌ها به‌طور کامل مسلط شدند ایده‌های گروهک طالبان تغییر کرده باشد، اما نه مسعود توانست بیشتر از چند روز مقاومت کند و نه طالبان تغییر کرده بود. آن‌ها روزهای اول از کابل برای مردم افغانستان و جهانیان پیام فرستادند که اهالی این کشور از حقوق کامل برخوردارند، زنان می‌توانند تحصیل کنند و در عرصه عمومی حضور داشته باشند، اما آن‌طورکه فرحناز باور، دانشجوی افغانستانی ساکن ایران به خبرآنلاین می‌گوید: «حالا فقط خانه و آشپزخانه سهم زنان در افغانستان شده است.» از تحصیل در مدرسه گرفته تا تردد در خیابان آهسته آهسته از زنان گرفته شد و تیر آخر این‌که زنان نمی‌توانند در دانشگاه درس بخوانند.
یک دانشجوی افغانستانی در ایران در همین باره به خبرآنلاین گفت: قدرت گرفتن طالبان سبب شد زنان از بیرون رفتن بدون محرم ممنوع شوند، کار کردن برای آن‌ها ممنوع شد و درهای مدرسه به روی‌شان بسته شد.» سال‌ها بعد از حمله ایالت متحده آمریکا به افغانستان، یک بار دیگر طالبان به این کشور مسلط شد، آن روزها این زنان بودند که بیشترین میزان مخالفت خود از این تسلط را ابراز کردند، شاید آن‌ها به خوبی می‌دانستند که چه اتفاقی قرار است بر سرشان بیاید. دراین‌باره فرحناز باور، دانشجو افغانستانی در ایران از روزهای ابتدایی قدرت گرفتن طالبان به خبرآنلاین گفت: «۴۰ روزی که در افغانستان بودم در یک دانشگاه خصوصی تدریس می‌کردم، آن روزها اولین کاری که طالبان انجام داد دستور داد که کلاس‌ها تفکیک جنسیتی بشود، چون امکانات دانشگاه‌ها کم بود میان کلاس‌ها پرده کشیدند، یکطرف مردها و طرف دیگر پرده، زنان می‌نشستند، به ما که جوان بودیم اجازه تدریس برای مردها را نمی‌دادند و برعکس.»
تغییر نگاه مردان
وی ادامه داد: «طالبان ابتدا اعلام کرد زنان همه حقوق خود را دارند اما فقط باید حجاب را رعایت کنند، نکته جالب اینکه وقتی افغانستان سقوط کرد، بدون این‌که طالبان چیزی بگوید ناگهان نگاه مردم به‌ویژه مردها تغییر کرد، با نگاه بدی به زن‌ها نگاه می‌کردند، یعنی اگر حجاب زنی مطابق میل طالبان نبود، جدا از نیروهای طالب خود مردم عادی به آن زن تذکر می‌دادند. تذکرات‌شان سرزنشی بود، در افغانستان آن فضای سنتی اصلاً تغییر نکرده مگر در بین قشر دانشگاهی، البته کم کم این فضا داشت تغییر می‌کرد اما متاسفانه حضور دوباره طالبان سبب شد همان ذهنیت افراطی مردسالار زن‌ها را اذیت کند، حتی می‌گفتند که خوب شد طالبان برگشت، چراکه در جامعه افغانستان زن صلاحیت فکر، اندیشه و تن خود را ندارد و این مرد است که برای زن تصمیم می‌گیرد. حتی گاهی برخی از مردها در دانشگاه به ما می‌گفتند که چرا شما زن‌ها این‌همه نگران آمدن طالبان هستید، برای این‌که ما مجبور می‌شدیم از حقوق اجتماعی خود صرف‌نظر کنیم و گوشه‌نشین خانه شویم و جایگاه ما آشپزخانه بشود، این منِ زن هستم که تحصیلاتم بی‌ارزش می‌شود و فقط یک زنی می‌شوم که باید از همسرم اطاعت کنم و مادری باشم برای فرزندانم.»
باور بیان کرد: «مردم افغانستان تجربه حکومت ۵ ساله طالبان در افغانستان را داشتند، قبل از آن ۵ سال، مردم با باورهای دینی گمان می‌کردند هیچ حکومتی بهتر از طالبان نیست، اما قدرت گرفتن طالبان سبب شد زنان از بیرون رفتن بدون محرم ممنوع شوند، کار کردن برای آن‌ها ممنوع شد و درهای مدرسه به روی‌شان بسته شد، بنابراین کسانی‌که آن روزها را تجربه کرده بودند از ظهور مجدد طالبان نگران بودند.» نرگس ۲۰ سال دارد و دانشجوی رشته خبرنگاری در هرات است. او به خبرآنلاین می‌گوید:‌ «من واقعا این رشته را دوست داشتم و مدتی هم در رادیو و تلویزیون کار کردم، می‌خواستم صدای مردمم باشم. من تنها عضو خانواده هستم که کار می‌کنم و نان‌آور خانواده محسوب می‌شوم،‌ این مدت به سختی کار کردم، درس خواندم و سعی کردم قوی بمانم تا به آرزوهایم برسم.»
دانشگاه‌هایی که تعطیل شد
حالا از آخرین باری که نرگس توانسته به دانشگاه برود بیش از دو هفته می‌گذرد.«بعد از آمدن طالبان شرایط بسیار سخت شد، این مدت بابت این مشکلات مدتی خودم را گم و گور کرده بودم،‌ با این حال باز برگشتم به زندگی اما طالبان دیوار سختی به اسم دین روبه‌روی ما ساخته است. فشارهایی که به زنان می‌آید حتی باعث می‌شود که برخی از خانواده‌ها اجازه ندهند دختران از خانه بیرون بیایند.»
او می‌گوید از لحاظ روحی صدمات شدید دیده‌ است و این فشارها با روی کار آمدن طالبان چند برابر شده است:«طالبان از جامعه زن می‌ترسد، نمی‌خواهد زنان پیشرفت کنند. آنها در کشور یک مشت بله‌گو و چاپلوس دارند که از فساد، قوم‌گرایی، جنایت، خیانت،‌برداشت‌های افراطی از دین حمایت می‌کنند.درد ما این است که مردان جامعه ما فقط می‌نشینند و نگاه می‌کنند، حتی وقتی که هنگام اعتراضات، طالبان روی زنان با ماشین آب پاش، آب می‌ریختند، تعدادی از مردان یا نظاره‌گر بودند یا می‌خندیدند.»
اعتراضات به کجا می‌رسد؟
طی ماه‌های اخیر بارها تجمعات و اعتراضات زنان افغانستان در رسانه‌ها بازتاب‌های گسترده داشته اما محدودیت‌های طالبان نه تنها کاهش نیافته که با افزایش و برخوردهای شدیدتری همراه شده است.معصومه که پیش از این در چند تجمع شرکت کرده با تهدیدهایی روبه‌رو شده که حالا دیگر برای اعتراض در تجمعات حاضر نمی‌شود. او می‌گوید:«طالبان زنان معترض را بازداشت می‌کند و از آنها اعترافات اجباری می‌گیرد که بگویند از خارج از کشور و یا از جبهه مقاومت دستور می‌گیرند تا به خیابان بیایند، بعد با سند خانه و وثیقه آنها را آزاد می‌کنند و قبل از آزادی از خانواده آنها تعهد می‌گیرند که دیگر در تجمعات شرکت نمی‌کنند و حتی تعهد می‌گیرند که زنان معترض خاک افغانستان را ترک کنند.»به گفته او اغلب مردان مخالف تصمیمات طالبان هستند، البته اقلیتی هم هستند که با طالبان موافق هستند، مثلا وقتی ما را در تجمعات می‌دیدند می‌گفتند شما را چه به این کارها، مگر شما خانواده ندارید که به خیابان می‌آیید؟ کسی نیست جلوی شما را بگیرد؟ در سال ۲۰۰۱، تنها ۸۰۰۰ دانشجو در دانشگاه‌های افغانستان ثبت نام کرده بودند و تا سال ۲۰۲۰ این آمار به رقم ۴۰۰ هزار دانشجو رسید و در حالی که مشکلات مربوط به برابری و دسترسی، به ویژه برای زنان و اقلیت‌ها همچنان ادامه داشت، ۱۱۰ هزار نفر از کسانی که ثبت نام کردند زن بودند.