صدیف بدری در نشست علنی دیروز یکشنبه ۲۱ خردادماه مجلس شورای اسلامی در تذکر شفاهی خطاب به رئیس جمهوری و وزیر ارتباطات گفت: تکلیف فیلترینگ و محدودیت‌های بی‌نتیجه اعلام شده در پلتفرم‌ها و سکوهای اجتماعی را یک بار برای همیشه روشن کنید.
نماینده مردم اردبیل، نیر، نمین و سرعین در مجلس یازدهم در ادامه تصریح کرد: با چه منطقی تصمیم گرفته‌اید در شرایط اقتصادی کنونی، با تداوم سیاست‌های شکست خورده در حوزه اینترنت، از جیب مردم، ۵۰ هزار میلیارد تومان به حساب کاسبان فیلترینگ واریز کنید؟
وی افزود: فراموش نکنید مردم صرفاً برای سرگرمی در پلتفرم‌های جهانی حضور ندارند، بلکه شبکه‌های اجتماعی بستر فعالیت‌های اقتصادی و ابزار تحقیق و پژوهش هزاران دانشجو در کشور است. پس چرا مردم باید ماهانه هزاران میلیارد تومان هزینه کنند تا به پلتفرم‌هایی دسترسی داشته باشند که وکلا و مسئولان حرف‌هایشان را آنجا می‌زنند؟
نایب رئیس کمیسیون عمران مجلس یازدهم در پایان خاطرنشان کرد: آیا درست است که مردم برای شنیدن حرف‌های مسئولان نیز نیازمند فیلترشکن باشند و متحمل هزینه‌های هنگفت برای آن شوند؟
اعتراض چندباره نمایندگان مجلس
این البته نخستین‌بار نیست که یک نماینده مجلس به صراحت از مساله فیلترشکن و کاسبی از آن در ایران می‌گوید و مساله مافیای فیلترشکن بارها در کشور مطرح شده است.
جلال رشیدی‌کوچی، نماینده مخالف طرح صیانت از فضای مجازی و محدودیت شبکه‌های اجتماعی نیز پیش از این دراین‌باره گفته بود که :«با فیلترینگ فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی بازار پرسود مکاره‌ای برای فروش فیلترشکن رقم می‌زنیم. متأسفانه اکنون چنین بازار مکاره‌ای شکل گرفته و صحبت از عدد‌های بالای ۴۰ هزار میلیارد و ۵۰ هزار میلیارد تومان حاصل از فروش فیلترشکن است. بازاری که هیچ نظارتی هم روی آن وجود ندارد.»
درست در بحبوحه اعتراضات پاییز سال گذشته بود که وزیر کشور از محدودسازی فضای مجازی و فیلترینگ برخی شبکه‌های اجتماعی خارجی خبر داد. اگرچه پیش از این کاربران فضای مجازی با تلاشی نفس‌گیر توانسته بودند برخی نمایندگان مجلس را با نیاز‌های امروز جامعه همراه کنند که مجلس زیر بار طرح محدودکننده موسوم به «صیانت از فضای مجازی» نرود و در‌نهایت پس از کش‌و‌قوس فراوان تصمیم‌گیری درباره آن را به شورای عالی فضای مجازی بسپارد. اما عملا با آغاز اتفاقات سال گذشته و اعمال فیلترینگ فضای مجازی، برخی نمایندگان از جمله نوری‌قزلجه، رشیدی‌کوچی و معین‌الدین سعیدی، خبر دادند که برخی مفاد طرح صیانت از فضای مجازی عملا از سوی شورای عالی فضای مجازی اعمال شده است. طرحی که رشیدی‌کوچی آن را «تولد یک نوع دیکتاتوری در فضای مجازی» خوانده بود. البته انتظار می‌رفت همان‌طور‌که وزیر کشور و وزیر ارتباطات وعده داده بودند، با فروکش‌کردن اعتراضات، این محدودیت‌ها برداشته شوند، اما به نظر می‌رسد برخی جریان‌ها، مانع جدی رفع فیلترینگ فضای مجازی هستند.
کاسبان فیلترینگ مشغول کار هستند
19 اردیبهشت ماه سال جاری نیز آمار تازه فروش فیلترشکن در ایران از زبان یک نماینده مجلس سالانه 50 هزار میلیارد تومان عنوان شده است. محمدحسن آصفری عضو کمیسیون امور داخلی کشور و شورا‌های مجلس آنها را «کاسبان فیلترینگ» خوانده و البته در کنار این موضوع به وضعیت رهاشده فضای مجازی هم خرده گرفته است. او گفته این گردش مالی در حالی اتفاق می‌افتد که آنها یک ریال هم مالیات نمی‌دهند فارغ از صحت ادعاهای او اما یک سوال مهم پیوست گلایه‌های این نماینده مجلس است؛ اینکه «آیا وزیر ارتباطات اطلاع دارد چه کسانی فیلترشکن‌ها را می‌فروشند و وابسته به کجا هستند؟» تا همین چند ماه پیش اغلب معاملات پاساژهای خریدوفروش موبایل، مربوط به فروش و تعمیرات آن و گاهی نصب نرم‌افزارهای کاربردی بود اماحالا و پس از فیلتر شبکه‌های اجتماعی خرید و فروش فیلترشکن یک سر معاملات روزانه این پاساژ‌ها را شکل می‌دهد. اما این موضوع چقدر جیب کاسبان را پر کرده و مهم‌تر آنکه آنها چه کسانی هستند؟ پیش از اظهارنظر محمدحسن آصفری در رابطه با گردش مالی 50 هزار میلیاردتومانی فیلترشکن‌ها در ایران گمانه‌های دیگری هم مطرح بود. هرچند این نماینده مجلس از چگونگی محاسبه و رسیدن به این آمار چیزی نگفته اما چندی پیش روزنامه همشهری هم نوشت «اگر فرض کنیم هم‌اکنون تنها 20 درصد از کاربران پلتفرم‌های فیلترشده از وی‌پی‌ان پولی استفاده می‌کنند به رقمی معادل 540 میلیارد تومان گردش مالی مافیای فیلترشکن در‌ ماه می‌رسیم.» این فرض با احتساب 45 میلیون کاربر توئیتر، تلگرام و اینستاگرام در ایران به دست آمده است که کمی خوش‌بینانه به نظر می‌رسد. چرا که حداقل کاربران اینستاگرام در ایران پیش از فیلتریگ 25 میلیون نفر بوده‌اند که طبق آمار رتبه هفتم در بین کشورهای استفاده کننده از این اپلیکیشن به ایران اختصاص دارد. با فرض صحت گمانه این روزنامه گردش مالی کاسبان وی‌پی‌ان در ایران سالانه نزدیک به 6.5 هزار میلیارد تومان است.
آگاهی از گردش مالی بازارهای غیررسمی همواره همراه با گمانه‌زنی است. اگرچه می‌توان در این وضعیت به برآیندی از شرایط موجود رسید و با ضرب و تقسیمی معمولی به ارقامی حدودی دست یافت. به عنوان مثال یک عضو هیات مدیره اتحادیه فناوران رایانه مدعی است که «گزارش‌ها نشان می‌دهد دامنه جستجوی کاربران ایرانی برای دریافت فیلترشکن یک رکود تاریخی را ثبت کرده و این تقاضا حتی بعد از قطعی تلگرام تجربه نشده است.» کما این که  سعید نقوی از افزایش ۳ هزار درصدی تقاضا برای خریدوی‌پی‌ان خبر داده و با بیان این که فیلترشکن‌ها ۲۸۰ تا ۳۰۰ هزار تومان به فروش می‌رسند، می‌گوید  «اکانت‌ها یک ساله که بفروش می‌رسند معمولا کار نمی‌کنند و کارکرد فیلترشکن بستگی به نحوه فیلترینگ دارد و در بسیاری از موارد فیلترشکن‌ها جوابگوی نیاز فعالان اقتصادی را نمی‌دهد.» آنطور که او می‌گوید نزدیک به 15 تا 20 درصد کاربران از وی‌پی‌ان‌های رایگان استفاده نمی‌کنند. البته تجارت پرسود فروش وی پی ان در ایران فقط محدود به سال‌های اخیر نمی‌شود. سال ۹۲ ایسنا گزارشی منتشر کرده و در آن گفته بود درآمد حاصل از فروش فیلترشکن در ایران حدود ۱۰۰ میلیارد تومان است.
تجارتی که از رونق نمی افتد
طرح‌هایی برای جرم‌انگاری فروش فیلترشکن هم به نظر می‌رسد از تجارت آن کم نکرده است. اگرچه این موضوع هم مربوط به ماه‌های اخیر نیست  و پیشینه‌ای طولانی دارد. در شهریورماه سال ۱۳۹۸، محمدجواد آذری‌جهرمی، وزیر وقت ارتباطات و فناوری اطلاعات، در جلسه علنی مجلس از وجود مافیایِ فیلترشکن و تجارت چند صد میلیاردی فروش فیلترشکن سخن گفته بود. در آبان‌ماه همان ‌سال، معاون وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، از اجرای طرحی برای دسترسی به اینترنت بدون فیلتر با استفاده از «VPN قانونی  برای قشرهای مختلف جامعه خبر داد. در این خصوص، اعلام شد که «کارگروه تعیینِ مصادیق محتوای مجرمانه»، متولی اجرای این طرح است و این در حالی است که این نهاد، خودش مسئولیت نظارت بر اینترنت را در ایران بر عهده دارد. داده‌های وب‌سایتِ Statista نشان می‌دهد که بازار VPN در جهان، طی سال‌های اخیر دائما رو به گسترش بوده است. در حالی که ارزش بازار خرید و فروش VPN در دنیا در سال ۲۰۱۹ حدود ۲۵.۴ میلیارد دلار بوده، تا سال ۲۰۲۷ میلادی، ارزش این بازار به حدود ۷۵.۶ میلیارد دلار خواهد رسید. برای فهم بهتر این عدد باید بدانیم اگر فروش نفت را میانگین در کانال 70 دلاری محاسبه کنیم و تحریم‌های نفتی هم در کار نباشد درآمد ایران از فروش نفت در سال فقط 60 میلیارد دلار خواهد بود!
چند درصد ایرانی‌ها فیلترشکن دارند؟
آماری برای رسیدن به پاسخ این پرسش هم کار ساده‌ای نیست. می‌توان در میانه گفته‌های مسئولان به اعداد و ارقامی رسید. به عنوان مثال غلامرضا نوری قزلجه نماینده مجلس درباره میزان استفاده ایرانی‌ها از فیلترشکن‌ها و «وی پی ان»ها گفته است نزدیک به ۸۰ درصد ایرانی‌ها فیلترشکن و وی‌پی‌ان روی گوشی‌های خودشان نصب کرده‌اند و این آمار دقیقا در کشورهای اتحادیه اروپا زیر ۱۰ درصد است. این آمار البته که با گمانه‌های بین‌المللی هم همخوان است.
چرا که بررسی آمارها و نمودارهای ارائه شده در سایت «کلود فلیر» هم که یکی از بزرگ ترین شبکه‌های تحویل محتوا در جهان است، نشان می‌دهد که میزان استفاده کاربران ایرانی از وی پی ان بسیار زیاد است. به استناد آمار این سایت، استفاده از ابزارهای فیلترشکن و وی پی ان بعد از آغاز محدودیت‌های اینترنتی و فیلترینگ، به طور چشمگیری افزایش پیدا کرده است. بر این اساس، در حال حاضر ۲. ۸۹ درصد از کاربران ایرانی با استفاده از وی پی ان به اینترنت بین الملل دسترسی دارند.