مساله بی‌میلی‌ها به تجارت با ایران فقط در حد تئوری نیست. روایت آمارها هم نشان می‌دهد که چینی‌ها دیگر آنقدرها روی تجارت خود با ایران حساب باز نمی‌کنند. جدیدترین آمار منتشر شده از سوی گمرک چین نشان می‌دهد واردات چین از ایران در ۴ ماهه نخست ۲۰۲۳ با کاهش ۳۹ درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل مواجه شده است. به عبارتی در شرایطی که ایران سخت نیازمند مشتریان خارجی برای اقتصاد خود است، چین واردات خود از ایران را کاهش داده و در مقابل واردات ایران از چین روندی افزایشی به خود گرفته است. به گزارش فراز ، حسام حلاج، معاون امور بین‌الملل اتاق بازرگانی تهران به خبرگزاری ایلنا گفته است: «بانک‌هایی که در چین باهدف کار کردن با ایران ایجاد شده‌اند فقط در حوزه بشردوستانه با ما فعالیت می‌کنند.» این وضعیت می‌تواند پیامی آشکار به اقتصاد ایران از سوی چینی‌ها باشد. چینی‌هایی که طبق برنامه‌های دولت سیزدهم قرار است تکیه به روابط دو جانبه با آنها جای عدم وجود روابط تجاری با غرب به دلیل تحریم را بگیرد.
نکته مهم این سخنان معاون امور بین‌الملل اتاق بازرگانی تهران آن است که وی از بانک‌های معمول و تجاری چین که بار روابط مالی این کشور با دنیا را بر دوش می‌کشند سخن نمی‌گوید. حرف او ناظر به بانک هایی است که به طور اختصاصی برای ارتباط با ایران ایجاد شده‌اند، یعنی برای دور زدن تحریم‌هایی که آمریکا علیه کشورمان اعمال می‌کند.
وقتی این بانک‌ها که اختصاصا برای دور زدن تحریم‌های ایران تاسیس شده‌اند، نمی‌توانند خدماتی بیشتر از حوزه فعالیت‌های بشر دوستانه که شامل مواد غذایی و دارو می‌شود را ارائه کنند، تکلیف بانک‌های تجاری چین معلوم است. به عبارتی این بانک‌های بزرگ به طریق اولی نخواهند توانست خدماتی برای تجارت و مراوده اقتصادی با ایران ارائه کنند.
پیش از این نیز مدیرکل آسیای جنوبی سازمان توسعه تجارت در گفت و گویی با «ایلنا» گفته بود که به زودی شرایط تهاتر با پاکستان نهایی می‌شود. طالبیان مقدم در این خصوص توضیح داده که «به زودی از طرف پاکستانی دعوت خواهیم کرد که در میز مذاکره درباره چگونگی روند تهاتر بایکدیگر به توافق برسیم. فرآیند تهاتر کار سنگین و انرژِی‌بری است و امیدواریم که بتوانیم از شهریور کار خود را شروع و در ادامه به سمت تجارت آزاد پیش برویم. پاکستان و هند در حوزه پوشاک دارای مزیت هستند و صنعت نساجی به شکل سنتی در این کشور شکل گرفته است اما باید بررسی شود که واردات از این کشور تولید داخلی را دامپ نکند از این‌رو روند تهاتر باید چند وجهی مورد بررسی قرار بگیرد و مواظب باشیم که صنعت داخلی از بین نرود.»
دولت سیزدهم تهاتر را تاکتیکی برای تحریم‌گریز شدن اقتصاد ایران معرفی می‌کند. مرداد سال قبل صفری، معاون اقتصادی وزارت خارجه گفته بود: تحریم مساوی مرگ نیست و راه حل ایران برای عبور از تحریم، تهاتر است.اما سوال که دولت آن را بی پاسخ گذاشته است، این است: آیا کشورهای دیگر حار هستند به جز کالاهای ضروری چون غذا و دارو، در این فرآیند تهاتر با ایران وارد معامله تکنولوژی یا نیازهای دیگری چون مواد اولیه مورد نیاز کارخانه‌ها و صنایع شوند؟
شرکای ایران به تهاتر رو آورده اند
همین وضعیت در قبال دیگر شرکای اقتصادی ایران هم وجود دارد. نمونه بارز آن کشور عراق است که ایران از نظر سیاسی بیشترین نزدیکی را با آن در میان همسایگانش دارد. همین دو ماه پیش وزیر نفت با گلایه از همسایه غربی ایران گفت درآمد حاصل از فروش گاز به عراق مشروط به کالاهای اساسی و دارو پرداخت می‌شود. به عبارتی عراق هم حاضر نیست به دلیل تحریم های آمریکا، چیزی جز دارو و کالاهای اساسی در ازاء مطالبات گازی کشورمان به ایران بدهد.
نکته دیگر اینکه عراقی‌ها هم همین کالاهای اساسی و دارو را نیز فقط از طریق حواله‌های بانک TBI تامین می‌کنند و دیگر بانک‌های عراقی حاضر به درگیر شدن در معاملات خود با ایران نیستند. دقیقا مانند اتفاقی که در روابط تجاری و اقتصادی ایران و چین افتاده است.
تجربه روابط تجاری مشابه دیگر هم در سال‌های اخیر چیزی جز تکرار همین وضعیت تجارت دو جانبه ایران با چین و عراق نبوده است. نمونه برجسته آن تلاش اروپا برای باز کردن باب تجارت با ایران در شرایط تحریم های آمریکا از طریق تاسیس ابزار ویژهٔ مالی معروف به «اینستکس» بود. این ابزار ویژه به طور اختصاصی برای تسهیل تجارت با ایران تاسیس شد اما زیر سایه تحریم‌های ایالات متحده آمریکا هیچگاه نتوانست عملکردی قابل قبول از خود نشان دهد.
چرا که شرکت‌های اروپایی حاضر نبودند ریسک تحریم‌های آمریکا در تجارت با ایران را بپذیرند. یعنی همان ریسکی که بانک‌های چینی و عراقی هم حاضر به پذیرش آن نیستند.
دولت سیزدهم از همان اولین روزهای روی کار آمدن خود تاکید داشت که می‌تواند با اتکا به ظرفیت کشورهای همسایه و همینطور قدرت‌های شرقی که در راس آنها کشور چین قرار دارد، عوارض تحریم برای اقتصاد ایران را رفع و رجوع کند.
واقعیت رخ داده بر روی زمین اقتصاد اما چیز دیگری را نشان می‌دهد. حسین سلیمی، عضو هیئت نمایندگان اتاق ایران و رئیس انجمن سرمایه‌گذاری‌های مشترک ایران و شرکت‌های خارجی شهرور سال قبل گفته بود: ما ارتباط بانک به بانک با چین نداریم، چین همچنان جزء کشورهایی است که در پی تحریم‌های غرب ارتباطش با ما را قطع کرده است و هر ارتباطی هم که خارج از شبکه بانکی باشد، برای ما ۱۰، ۱۵ درصد هزینه بالاتر دارد، چون آنها هزینه ریسک‌شان را به طرف مقابل که ما باشیم منتقل می‌کنند.‌
هیچ تسهیلاتی در وضعیت تبادلات مالی با چین
در همان بازه زمانی فریال مستوفی، رئیس کمیسیون پول و سرمایه اتاق بازرگانی تهران نیز درباره آخرین وضعیت مبادلات مالی با چین و روسیه و ادعای دولت مبنی بر تسهیل آن، در گفت و گویی با روزنامه «شرق» گفته بود: بنده به‌شخصه ارتباط مالی و معامله با روسیه ندارم، اما با چین دارم و در حال حاضر هیچ تسهیلاتی در وضعیت تبادلات مالی با چین نمی‌بینم. همچنان بانک‌های چین مثل بانک‌های کشورهای غربی رفتار می‌کنند و روابط بانکی‌شان را با ما قطع کرده‌اند، دلیل‌شان هم بیشتر عدم عضویت کشور ما در FATF است.
این بی‌میلی‌ها به تجارت با ایران فقط در حد تئوری نیست. روایت آمارها هم نشان می‌دهد که چینی‌ها دیگر آنقدرها روی تجارت خود با ایران حساب باز نمی‌کنند. جدیدترین آمار منتشر شده از سوی گمرک چین نشان می‌دهد واردات چین از ایران در ۴ ماهه نخست ۲۰۲۳ با کاهش ۳۹ درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل مواجه شده است. این در حالی است که صادرات چین به ایران در این مدت با رشد ۴۶ درصدی مواجه شده و معنای چنین چیزی به هم خوردن بیش از پیش تراز تجاری دو کشور به نفع چینی‌هاست.
به عبارتی در شرایطی که ایران سخت نیازمند مشتریان خارجی برای اقتصاد خود است، چین واردات خود از ایران را کاهش داده و در مقابل واردات ایران از چین روندی افزایشی به خود گرفته است. نکته مهم در این بین آن است که چین به موازات به هم خوردن این تعادل تجاری با ایران، از انجام سرمایه‌گذاری‌های اساسی در کشورمان نیز عقب کشیده است و حضور خود در پروژه‌های ایرانی را کاهش داده است.