مدیر پایگاه میراث فرهنگی اسپهبد خورشید سوادکوه با اعلام خبر آغاز نخستین فصل از کاوش در غار اسپهبد خورشید گفت: درحال حاضر فعالیت یکی از معادن در حریم این میراث ملی متوقف شده و مجوز سایر معادن بعد از ۱۴۰۶ تمدید نخواهد شد.
به گزارش خبرنگار ایلنا، غار اسپهبد خورشید ازجمله محوطه‌های باستانی‌ست که افسانه‌های بسیاری در دل خود دارد. افسانه‌هایی از مخفی شدن همسر و فرزند و البته ثروت اسپهبد خورشید در این غار و در نهایت مرگ همه آن‌ها گرفته تا طاق عایشه گرگیلی دژ و حضور راهزنان. گرچه منوچهر ستوده در کتاب «از آستارا تا استرآباد» به معرفی این غار پرداخت اما این چنگیز شیخ لی بود که در دهه ۴۰ خورشیدی با ورود به غار؛ پای باستان‌شناسان را به اسپهبد خورشید باز کرد. با این وجود هنوز باستان‌شناسان موفق به انجام کاوش در این غار افسانه‌ای نشده‌اند.
مهدی عابدینی عراقی (مدیر پایگاه میراث فرهنگی اسپهبد خورشید سوادکوه) با اشاره به آنکه طی ماه جاری نخستین فصل کاوش غار اسپهبد خورشید کلید خواهد خورد، گفت: به محض دریافت مجوز کاوش از پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری، نخستین فصل کاوش در غار اسپهبد خورشید را آغاز خواهیم کرد. در این غار فضای معماری فاخر داریم که چند هزار متر مربع است.
گفته می‌شود داخل غار به صورت دستکند است و بخش‌هایی مانند قلعه، برج، آتشکده، آب انبار، حمام و تنور دارد که ساروج و سنگ ساخته شده‌اند. دو مسیر پله مانند نیز به دهانه غار راه دارد که یکی در مرکز دهانه غار و دیگری در سمت چپ است. معماری داخلی به صورت چهار طبقه بوده که با پلکان به یکدیگر راه دارند. آب انبار مجموعه دو طبقه بوده. ساخت چنین فضایی در ارتفاع ۵۰ و ۸۰ متری بدون ابزار به خصوصی کار پیچیده‌ای بوده است. حتا یکی از عجیب‌ترین بخش‌های غار، هدایت آب از روستای کمرپشت از یک مسیر سنگی به داخل غار بوده که هوشمندی بخصوصی را در آن می‌توان دید، اما با توجه به آنکه تاکنون هیچ کاوشی در غار اسپهبد خورشید انجام نشده نمی‌توان به صراحت دراین خصوص صحبت کرد.
عابدینی عراقی در این خصوص گفت: ابتدا آواربرداری انجام می‌شود و این کار از بخش غربی غار آغاز خواهد شد تا پلان‌های معماری و بخش‌های مختلف آن مشخص شود. برای انجام مرمت نیاز است تا کاوش انجام گیرد و مسیر مرمت به مرمتگران داده شود. باید کاوش را آغاز کرد تا ببینیم با چه پدیده‌های معماری و پلان‌هایی روبه‌رو می‌شویم.
این باستان‌شناس درخصوص فعالیت معادن در حریم و نزدیکی غار اسپهبد خورشید نیز گفت: موفق شدیم فعالیت یکی از چهار معدنی که در حریم غار قرار دارند را متوقف کنیم. از آنجا که این معادن مجوز فعالیت ۱۰ ساله‌اشان را در سال ۱۳۹۶ از اداره کل میراث فرهنگی استان مازندران دریافت کرده‌اند از این رو امکان متوقف کردنشان نیست این درحالی است که تمام این معادن در حریم ثبت ملی غار فعال هستند. با همکاری استانداری و دادستان بر آن شدیم تا به محض اتمام اعتبار زمان مجوز هریک از این معادن، دیگر مجوز آنها تمدید نشود. اعتبار فعالیت یکی از این معادن تمام شده بود که دیگر تمدید نشد و ۳ معدن نیز تا سال ۱۴۰۶ فعال خواهند بود و مجوز فعالیت آن‌ها تمدید نخواهد شد.
مدیر پایگاه میراث فرهنگی اسپهبد خورشید درخصوص آسیبی که فعالیت معادن در حریم می‌تواند به این میراث ملی وارد کند، گفت: این آسیب بیشتر در حوزه آسیب منظر خواهد بود چراکه حریم منظر مخدوش می‌شود البته ضربه‌های سنگ‌شکن نیز لرزه‌هایی ایجاد می‌کند که می‌تواند موجب آسیب به غار شود. ضمن آنکه تردد ماشین آلات سنگین معادن در جاده‌های محوطه غار آسیب زننده است و حریم منظر را مخدوش می‌کند.
او همچنین از آزادسازی بخشی از عرصه غار اسپهبد خورشید خبر داد که در تملک یکی دیگر از معادن بود و گفت: با کمک منابع طبیعی آن منطقه نهال کاری شده. در انتظار تامین اعتبار برای اجرای مسیر دسترسی هستیم. با توجه به آنکه اعتبارات قطره چکانی دولتی کفاف ساخت مسیر را نمی‌دهد، یکی از معدن‌کاران خارج از حریم برای سرمایه‌گذاری در این بخش اعلام آمادگی کرده است.
او در پاسخ به این سوال که آیا می‌توان گفت این آتشکده یکی از کامل‌ترین آتشکده‌هایی است که از زیر خاک بیرون می‌آید، گفت: این مجموعه کامل است اما متاسفانه در سال ۱۳۶۰ برای ساخت سالن کشتی بر روی تپه، درصدد تسطیح آن برآمدند که سبب تخریب بخش بالایی و گنبد آجری آتشکده شد. البته در نهایت جلوی ساخت این سالن گرفته شد و مابقی آتشکده از تخریب نجات یافت. اکنون حدود ۲ تا ۲ متر و ۱۰ سانت از ارتفاع آتشکده موجود است.
به گفته او، این محوطه تخریب نشده و آثار تخریب در آن دیده نمی‌شود و همچنان مورد احترام مردم است و به مرور زمان دچار فرسودگی و آسیب شده. روی این تپه ساخت و ساز انجام نشده اما در دهه ۳۰ حفاری غیر مجاز در این محوطه انجام شده که در کتاب منوچهر ستوده نیز به آن اشاره شده. در آن کتاب آمده که این افراد چند مجمع مفرغی و مسی را از محوطه خارج کرده و بردند. در کاوشی که داشتیم موفق شدیم بقایایی از آثار مسی را در کف آتشکده بدست آوریم و ظاهرا آنچه گفته شده، درست بوده چراکه آثار حفاری غیر مجاز مشهود بود. ضمن آنکه راه‌پله نیز دچار آسیب شده و شکسته است.