وزارت خارجه عربستان سعودی با صدور بیانیه‌ای مدعی شده است که مالکیت منابع طبیعی میدان «الدره» (میدان نفتی آرش) فقط بین کویت و عربستان، مشترک است. عربستان در بیانیه خود تاکید کرد که حقوق و حاکمیت کامل این منطقه و بهره برداری از منابع آن تنها برای کویت و عربستان است.
ادعا‌های عربستان و کویت در شرایطی منتشر می‌شود که اخیرا جواد اوجی، وزیر نفت ایران گفته است: «جمهوری اسلامی ایران همواره از حل و فصل دوستانه مسائل مرزی و دریایی با همسایگان پشتیبانی می‌کند. درباره بهره‌برداری از میدان‌های مشترک نفت و گاز همیشه راه مذاکره و تفاهم با همسایگان را در پیش گرفته‌ایم؛ درباره میدان آرش نیز ایران خواهان بهره‌برداری یکپارچه و مشترک است. با این حال چنانچه تمایلی به تفاهم و همکاری وجود نداشته باشد، ایران تأمین حقوق و منافع و بهره‌برداری و اکتشاف از منابع یادشده را در برنامه قرار می‌دهد و هرگونه تضییع حقوق خود را برنمی‌تابد.»
اصر کنعانی، سخنگوی وزارت خارجه نیز درباره اظهارات مجدد مقامات کویتی مبنی بر اینکه این کشور بدون در نظر گرفتن نظرات و سهم ایران به فعالیت‌های خود در میدان گازی آرش ادامه می‌دهد، گفت: «ما همواره از حل و فصل دوستانه مسائل مرزی و دریایی با همسایگان خود استقبال می‌کنیم و این رویکرد مورد حمایت ماست و به آن پایبند هستیم. اگر احیانا تمایلی برای استفاده مشترک از این میدان در طرف مقابل وجود نداشته باشد طبیعی است که ایران حقوق و منافع خود را در اکتشاف و بهره برداری از این منابع مورد پیگیری قرار می‌دهد. این موضوع را در برنامه خود قرار داده است و هیچ گونه تضییع حقوقی در این زمینه را نمی‌پذیرد.»
با توجه به این وضعیت پرسش‌هایی مطرح است، از جمله این که ایران در قبال رفتار‌ها و جهت گیری کشور‌های مختلف در خصوص میدان گازی آرش چه راهکار‌هایی پیش رو دارد؟ ایران برای احقاق حق خود چه ابزار‌های در دست دارد و اساسا بهترین واکنش در وضعیت فعلی چیست؟
در همین رابطه فرزین سوادکوهی کارشناس انرژی در گفتگو با فرارو گفت: «ما یک منطقه بی طرف در میدان گازی آرش داریم که بخشی از سهم ایران نیز در همین منطقه است. اما اگر به تاریخچه طرح توسعه‌ای این میدان توجه کنیم متوجه می‌شویم که در دوران دولت آقای خاتمی، کویتی‌ها به ایران سفر کردند و مذاکراتی با ایران در خصوص منطقه بی طرف میدان گازی آرش داشتند. آن‌ها انتظار داشتند ایران مرز‌ها را مشخص کند. از آن سال‌ها تا کنون (به هر دلیلی) این اتفاق رخ نداد و مرزبندی‌ها مشخص نشد و کماکان میدان گازی آرش، مثل خیلی از میادین گازی و نفتی مشترک ما که تفکیک نشده به آسیب دچار شد. متاسفانه وزارت امور خارجه نیز در این زمینه اقدام خاصی انجام نداد تا ابهامات را از میان بردارد. فراموش نکنیم که موضوع میدان گازی آرش به شکل مستقیم به منافع ملی ایران مرتبط است.»
وی افزود: «اگر ما در سیاست‌های خارجی کمی جدی‌تر وارد عمل می‌شدیم، امروز این مشکلات را نداشتیم. اگر ما مرزبندی‌ها را در منطقه بی طرف مشخص می‌کردیم، این اتفاقات رخ نمی‌داد. عجیب‌تر اینکه همین کویت که اکنون برای ایران خط و نشان می‌کشد و ادعای مالکیت بر میدان گازی آرش را مدام تکرار می‌کند، در سال‌های ریاست جمهوری آقای خاتمی قبول داشته که ایران در این میدان گازی سهم دارد و بر اساس همین باور نیز مقامات کویتی به ایران سفر کرده و تلاش کردند مسئله را حل کنند. اما تغییر رویکرد کویت و توضیحی که اخیرا با کمک کشور‌های دیگر ارائه می‌دهد نشان دهنده این است که خود عربستان و کویت نیز می‌دانند که ایران در این میدان گازی سهم دارد. اگر این کشور‌ها معتقدند ایران هیچ سهمی ندارد چرا مدام در این خصوص توضیح می‌دهند؟ بنابراین فقط به دلیل ادعای ایران نیست که جواب می‌دهند، بلکه خود نیز بر سهم ایران واقفند.»
دلیل اصلی بی‌توجهی به سهم ایران
این کارشناس انرژی گفت: «برای حل این مشکلات وزارت نفت نمی‌تواند چندان تاثیرگذار باشد. مسئله مذکور، بین المللی است و باید طبق قوانین بین المللی حل شود، بهترین کار، این بود که سال‌ها پیش ایران وارد عمل می‌شد و مرز‌ها را مشخص می‌کرد که این مشکلات بزرگ‌تر نشود. از همین جهت نیز این انتقاد به وزارت امور خارجه وارد است که چرا جدی‌تر به موضوع ورود نکرد. اکنون این موضوع غامض شده و باید مذاکرات حل مسئله به شکل جدی تری انجام شود. اگر لازم است ایران به شکل حقوقی برای حل مشکل اقدام کند نیز باید از حقوقدانانی طراز اول استفاده شود تا این وضعیت، به شکل سریع تری حل شود.»
وی افزود: «جالب است بدانید اگر وضعیت حقوقی و شرایط بهره برداری از این میدان گازی حل نشود، حتی برای عربستان و کویت نیز مشکل ایجاد می‌شود، این مشکل نه از سمت ایران، بلکه از سمت کشور‌هایی از جمله عراق خواهد بود که مدعی سهم در این میدان گازی هستند. بزرگ‌ترین مشکل فعلی میدان گازی آرش عدم تعیین مرزبندی‌های دقیق است. برای همین هم در این منطقه دچار تشتت شده‌ایم.»
سواد کوهی در ادامه گفت: «دلیل اصلی بی توجهی کویتی‌ها به سهم ایران و اظهارات اخیر مقامات این کشور، این است که متوجه شده اند ایران درگیر تعلل است و اقدام خاصی هم انجام نمی‌دهد. البته بر اساس معاهدات بین المللی، اگر این کشور‌ها معاهدات دریایی را زیر پا بگذارند، ایران می‌تواند به لحاظ حقوقی اعتراض کند و پرونده تشکیل دهد. اما وقتی ایران به صورت جدی در حوزه روابط خارجی کاری نمی‌کند، نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم دیگران هم دست روی دست بگذارند و پروژه‌های بهره برداری را توسعه ندهند.»
یک واقعیت تلخ
وی تاکید کرد: «یک نکته مهم را مورد توجه قرار دهید: در میادین گازی مشترک هیچ کشوری نمی‌تواند به کشور دیگر معترض شود که چرا از حق خودت برداشت می‌کنی. ما سال‌های سال است در پارس جنوبی شاهد همین مسائل هستیم. سال‌های سال است در این میدان گازی، بین ایران و قطر، مسابقه‌ای وجود دارد. قطری‌ها حدود بیست سال زودتر از ما بهره برداری از میدان گازی پارس جنوبی را آغاز کردند و در نتیجه برداشت بسیار بیشتری هم ثبت کرده بودند. در آن دوره، بزرگ‌ترین دغدغه و ناراحتی ما این بود که چرا به مسابقه‌ای که شکل گرفته نمی‌رسیم. اما در مقطعی، ایران برداشت از میدان پارس جنوبی را افزایش داد و برداشت خود را تا حدی توسعه داد که حتی از قطر نیز سبقت گرفت. بر اساس قوانین میدان‌های گازی مشترک، هر کشوری که زودتر وارد عمل شود، می‌تواند از این منابع برداشت بالاتری داشته باشد و کسی هم حق اعتراض ندارد.»
این متخصص حوزه انرژی گفت: «ایران باید قبل از هر اقدامی تکلیف سیاست خارجی خود را مشخص کند. این کار به عهده وزارت امور خارجه است. ایران باید به سرعت برای دریافت مجوز‌های بین المللی برداشت از این میدان گازی نیز اقدام کند که اگر با شروع پروژه به مشکلی برخوردیم، دیگر کشور‌ها امکان متوقف کردن برداشت ایران را نداشته باشند. کشور‌هایی مثل کویت و عربستان بسیار جدی‌تر از ما به مسئله توسعه میادین گازی خود (چه در سطح حقوقی و چه در سطح فنی) نگاه می‌کنند و به فکر جمع کردن اعتبار بر اساس مدارک بین المللی هستند. در حال حاضر میادین گازی بلاتکلیف ایران کم تعداد نیست و حتی در محدوده میدان گازی پارس جنوبی و غرب کارون و میادین گازی مشترک با عراق نیز با مشکلات این‌چنینی مواجهیم. این یک واقعیت تلخ است که به نظر می‌رسد ما نسبت به همسایگان خود، تعلل و سهل انگاری بالایی داریم.»