خبر آزادی زندانیان آمریکایی از تهران و آزادشدن بخشی از منابع ارزی ایران و ارسال آن به قطر، موجی از گمانه‌زنی‌ها درباره‌ی شکل‌گیری مذاکراتی مهم‌تر و جامع‌تر را ایجاد کرده است. سوال اساسی اینجاست که ما چقدر از این توافق می‌دانیم و این توافق تا چه حد گسترش خواهد یافت؟
در همین رابطه کوروش احمدی، دیپلمات سابق ایران در سازمان ملل معتقد است: این توافق احتمالی را قبل از هر چیز باید در بستر و پیش زمینه آن دید و تحلیل کرد. طی سه چهار ماه گذشته همیشه صحبت از این بوده که مذاکراتی بین ایران و آمریکا درباره یک توافق نانوشته در حال انجام است. فرض بر این بود که علی‌الاصول نیل به یک توافق نانوشته به تنها راه ممکن برای طرفین تبدیل شده؛ چرا که هدف اصلی طرفین یعنی احیای برجام طی یک سال گذشته به مانع جدی برخورد کرده و عملا متوقف شده است. از سوی دیگر در ۲۶ مهر سررسید برداشته شدن تحریم‌ها یا محدودیت‌های موشکی علیه ایران را داریم که مطابق قطعنامه ۲۲۳۱ باید محقق شود و غرب ممکن است درپی راه‌هایی برای جلوگیری از آن باشد. از سوی دیگر، آمریکا نیز در حال وارد شدن به یک انتخابات نفس گیر است که در آن حزب دمکرات و شخص بایدن باید از هر امکانی برای بهبود موقعیت خود در داخل آمریکا بهره ببرند. یکی از این امکانات آزاد سازی اتباع آمریکایی زندانی در دیگر کشور‌های جهان است. دولت بایدن طی یک سال گذشته در این رابطه بسیار فعال بوده و تا کنون ترتیب آزادی یک فعال حقوق بشر آمریکایی در رواندا در مارس گذشته، یک بسکتبالیست آمریکایی در روسیه در دسامبر گذشته را داده و در حال تلاش برای  آزادی خبرنگار وال استریت ژورنال زندانی در روسیه است. در این رابطه، طبعا آزادی ۴ یا ۵ تبعه آمریکایی در ایران می‌تواند از نقطه نظر روابط عمومی برای دولت بایدن حائز اهمیت باشد.
به گزارش انتخاب، احمدی در ادامه می‌افزاید: با توجه به نقش رسانه‌ها و جوامع مدنی در آمریکا، در زندان بودن اتباع آمریکایی و فعالیت مستمر خانواده‌ها و دوستان آن‌ها توجه زیادی را در افکار عمومی به خود جلب می‌کند. به این ترتیب در یک مقطع زمانی حساسی به سر می‌بریم که برای هر دو طرف انجام یک معامله می‌تواند مهم باشد. از سوی دیگر، دولت جمهوری اسلامی نیز هم از نظر وضعیت اقتصادی و هم دورنمای شرایط سیاسی کشور در وضعیت ویژه‌ای به سر می‌برد که هر معامله‌ای در سیاست خارجی می‌تواند مجالی برای نفس تازه کردن باشد. البته بدیهی است که طرفین تلاش دارند که جزئیات این معامله به نحوی تنظیم شود که در عمل امکان ضد حمله‌ای علیه آنان را فراهم نکند. بویژه برای آمریکا مهم است که آتویی به دست جمهوریخواهان ندهد.
این دیپلمات پیشین در پاسخ به این سوال که با توجه با اطلاعاتی که تا کنون داریم آیا طرفین موانع اصلی برای آزادی زندانیان را پشت سر گذاشته اند؟ می گوید: هنوز روشن نیست. هنوز به نظر می‌رسد بین آنچه که از مقامات آمریکایی می‌شنویم با آنچه که از مقامات ایرانی می‌شنویم، فاصله وجود دارد. مهمترین مشکل در مورد نحوه آزادی سپرده ایران در کره جنوبی است. مقامات آمریکایی به کرات گفته اند که این قبیل سپرده‌ها که آزاد می‌شود، در یک حساب ویژه در یک بانک خارجی سپرده می‌شود و برداشت از آن حساب به صورت مورد به مورد باید با اجازه وزارت خزانه داری آمریکا باشد. این را اخیرا مثلا سخنگویان آمریکایی درمورد آزادی ۲.۷ میلیارد دلار از سپرده‌های توقیف شده ایران در عراق گفتند و حداقل من ندیدیم که مقامات ایرانی متعرض آن شوند. در این مورد جدید نیز همین را می‌گویند. این در حالی است که وزارت خارجه ایران طی بیانیه‌ای ظاهرا جوابی به این ادعا‌ها و تاکید کرده که: نحوه بهره‌برداری از منابع و دارایی‌های مالی رفع توقیف شده در اختیار جمهوری اسلامی ایران بوده و این منابع برای نیاز‌های مختلف کشور حسب تشخیص مراجع ذیصلاح هزینه خواهد شد. به هر حال این موضوع مهمی است و باید ببینیم چطور آنرا حل خواهند کرد.
وی در پاسخ به این پرسش که ایا توافق فعلی صرفا بحث ازادسازی زندانی هاست یا یک توافق بزرگ است که صرفا این بخش از ان علنی شده است؟ می افزاید: همانطور که در پاسخ به سوال دیگر گفتم، طی سه چهار ماه گذشته صحبت از یک توافق نانوشته بوده است که به نوعی منجر به کاهش تنش بین طرفین از طریق عدم سخت‌گیری آمریکا در اعمال تحریم‌ها و دسترسی ایران به سپرده هایش در بانک‌های خارجی از یک طرف و اقدام ایران برای محدود کردن سطح غنی سازی، متقاعد کردن دوستان منطقه‌ای به خویشتن داری و تلاش طرفین برای حفظ امنیت دریانوردی بین المللی و خودداری از کمک به روسیه در جنگ اوکراین و مانند این‌ها از سوی دیگر بشود. بدون شک، گام نخست برای نیل به چنین توافق نانوشته‌ای می‌بایست تبادل زندانیان باشد. حال سوال مهم این است که آیا تلاش جاری برای حل مساله زندانیان همان گام نخست مورد نظر در جهت نیل به تفاهم نانوشته است یا این اقدام اگر نهایی شود، در همین حد باقی خواهد ماند.
نکته آخر اینکه ایران باید یک فکر اساسی برای تنش زدایی بنیادی با هدف قرار دادن سیاست خارجی در خدمت توسعه اقتصادی کشور و رفاه مردم بکند. اینکه مقامات ما یکی دو سال تلاش کنند و حاصل آن نهایتا آزادی بخش محدودی از سپرده‌های ایران نزد بانک‌های خارجی باشد، اصلا و اساسا با اندازه‌های اقتصاد ایران و نیاز کشور تناسبی ندارد و تنها یک کمک کوچکی برای رفع برخی از تنگنا‌های مالی فوری است. راهبرد ایران برای توسعه اقتصادی و پر کردن فاصله‌ای که از این نظر با همسایگان ایجاد شده، مستلزم اتخاذ یک راهبرد کلان توسعه محور است و با راهبرد کنونی که می‌توان آنرا راهبر گذران روزمره نامید حاصل نخواهد شد.
حالا قرار است روی توافق شفاهی کار کنند
از سوی دیگر عبدالرضا فرجی‌راد، سفیر سابق ایران در نروژ و مجارستان و استاد ژئوپلیتیک دانشگاه در پاسخ به این سوال که طبق اخبار منتشر شده، تعدادی از زندانیان دوتابعیتی حاضر در ایران آزاد و در هتل حضور دارند و آمریکا هم در قبال آن پول‌های بلوکه شده ایران در کره جنوبی و عراق را آزاد کرد تحلیل شما درباره این موضوع چیست؟ گفت: برای این گفت‌وگوها ماه‌ها بود که مذاکره صورت می‌گرفت و قرار بود همه زندانیان آزاد و پول‌های بلوکه شده ایران در کره جنوبی و عراق نیز آزاد شود. حالا با وجود آزادی همه زندانیان و رهاسازی پول‌های بلوکه شده، مذاکرات همچنان ادامه خواهد داشت. به هر ترتیب این توافق نیز یک قدم نو و جدیدی است که باید از آن استقبال کرد. 
فرجی‌راد در پاسخ به این سوال که ماجرای رابرت مالی روی انجام این توافق یا طولانی شدن آن تاثیر گذاشته است، گفت: تصور می‌کنم کنارگذاشتن آقای رابرت مالی مثبت نبود. زیرا حضور ایشان در مذاکرات مثبت قلمداد می‌شود و رفتن ایشان و حضور فرد دیگری که علاقه به کار با ایران ندارد، طبیعتا در دستیابی به این نتیجه بی‌تاثیر نیست. 
فرجی‌راد در پاسخ به این سوال که سناریوی پیش روی مذاکرات با گام برداشته شده چیست و چه گام‌های دیگری قرار است برداشته شود، گفت: البته می‌دانید بعد از سفر وزیر خارجه عمان به تهران و سفر آقای باقری به مسقط گفت‌وگوهایی که در گذشته متوقف مانده بود دوباره احیا شد و حالا با آزادی زندانیان، قرار است روی توافق شفاهی یا همان توافق نانوشته کار کنند تا قبل از انتخابات آمریکا به نتیجه مشخص دست پیدا کنند. یعنی آزادی کل دارایی‌های ایران در عراق، کنترل غنی‌سازی ۶۰ درصد ایران و همچنین افزایش فروش نفت ایران از جمله محور گفت‌وگوها خواهد بود. 
به گزارش ایلنا، این تحلیلگر مسائل بین‌الملل در پاسخ به این سوال که آیا موضوعات دیگری هم درتوافق نانوشته مطرح خواهد شد یا خیر، گفت: فکر می‌کنم چیزی که در خبرها داریم همان است که گفته شد. یعنی رسیدن به توافق نانوشته محدود. بعید می‌دانم تا انتخابات آمریکا بشود کار بزرگی در ارتباط با مسائل هسته‌ای صورت بگیرد. 
تفاهم درباره آزادی زندانیان باید به عنوان یک فاکتور مثبت تلقی شده و پله پله جلو رفته و اعتمادسازی صورت بگیرد تا در صورت رخداد این اتفاقات، کارهای بزرگ‌تر و بادوام‌تری انجام دهند. 
فرجی‌راد در پاسخ به این سوال که ایران در راستای مقابله با امنیتی‌سازی آمریکا و کشورهای منطقه باید چه اقداماتی انجام دهد تا این توافقات تحت‌الشعاع حرکات امنیتی‌سازی قرار نگیرد، گفت: درخصوص کشورهای منطقه حرکات مثبتی انجام شده که منجر به برقراری روابط با عربستان و امارات شد. بنابراین اقداماتی که ایران انجام داد، مثبت است. کشورهای جنوبی خلیج فارس هم تا حدودی اقدامات مثبتی به غیر از آن بیانیه‌هایی که همراه با روسیه و چین صادر کردند، انجام دادند. سفارت عربستان در ایران هم راه‌اندازی شده و بنابراین اقدامات کشورهای منطقه مثبت است. روند نسبت به گذشته مثبت تلقی می‌شود. 
وی افزود: اما این تشنج‌هایی که در خلیج فارس صورت گرفته و ایران و آمریکا همدیگر را در توقیف کشتی‌ها متهم می‌کنند و آمریکا هم با اعزام ۳هزار نیرو به خلیج فارس برای تامین امنیت تنگه هرمز و عبور و مرور کشتی‌ها انجام داده، ممکن است اثرات منفی داشته باشد و تنش‌هایی به وجود بیاورد. 
فرجی‌راد در پاسخ به این سوال که در موضوع همکاری ایران با روسیه و ادعای مطرح در خصوص جنگ اوکراین این موضوع را به چه شکل می‌توان مدیریت کرد، گفت: این موضوع هم تشنج‌ساز است. یعنی آمریکا و اروپا هم روی این مساله حساس هستند و تهدیدهایی هم مطرح می‌کنند. ایران اعلام کرده ما به روسیه پهباد ندادیم اما آمریکا قبول نکرده و می‌گوید مدرک دارد و طبیعتا یکی از دردسرهای رابطه ایران با اروپا و آمریکا وجود همکاری نظامی مشترک ایران و روسیه است که ممکن است با تهدیدها و فشارهایی که ایجاد می‌کنند، نگرانی‌هایی برای آینده وجود داشته باشد که مسئولین ایران باید حواس‌شان را بیشتر جمع کنند. 
این کارشناس مسائل سیاست خارجی در پاسخ به این سوال که آیا مساله همکاری نظامی ایران با روسیه بر مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا تاثیرگذار است، گفت: این موضوع تا حدودی تاثیر خود را گذاشته است. در توافقی که تا حدودی ایران و آمریکا پیش رفتند، مساله همکاری ایران و روسیه رسیدن به توافق را با تاخیر مواجه کرد. حتی اروپا و آمریکا هم دیگر مذاکره نداشتند و گفت‌وگوها متوقف شد. با این وجود آمریکا بار دیگر جلو آمد و این تفاهم شکل گرفت اما در هر صورت غربی‌ها نسبت به همکاری نظامی ایران و روسیه بسیار حساس هستند.