هرساله با سرد شدن هوا و رسیدن فصل پاییز، ویروس آنفولانزا از خواب تابستانه خود بیدار شده و با انرژی بیشتری به حیات خود ادامه می‌دهد.

آنفولانزا ویروسی است که سالیان سال است که با انسان زندگی می‌کند و نفسش به نفس انسان وابسته است. آدم‌ها در سراسر جهان با نزدیک شدن به پاییز و زمستان با تزریق واکسن آنفولانزا خود را برای این مسافر همیشگی آماده می‌کنند تا بتوانند زندگی مسالمت‌آمیزی با هم داشته باشند.

اما قرین به ۳ سال است که این میهمان همیشگی هم‌خانه‌ای بنام کرونا دارد. این دو به قدری بهم نزدیک شده اند که دیگر شناسایی آن‌ها از هم بسیار دشوار شده است. یک فوق تخصص ریه در این خصوص می‌گوید: این دو ویروس به قدری بهم نزدیک هستند که از نظر بالینی تشخیص آن‌ها از هم بسیار دشوار است.

لادن صفائیان نائینی فوق تخصص بیماری‌های ریوی درباره راه‌های تشخیص آنفولانزا از کرونا گفت: علائم کرونا و آنفولانزا بسیار شبیه به هم هستند. علائم کرونا در طول زمان بسیار تغییر کرده و در حال حاضر تفاوت عمده‌ای با سایر ویروس‌های سرماخوردگی و آنفولانزا ندارد. تب و لرز، کاهش اشتها، خستگی، سرفه و گلودرد، احساس سنگینی در قفسه سینه، تعریق، اسهال و عوارض گوارشی، آبریزش بینی و درگیری سینوس‌ها از جمله علائم مشابه این دو ویروس است.

رئیس آزمایشگاه همکار مرجع کشوری آنفلوآنزا انستیتو پاستور ایران ضمن تشریح جزئیات خدمات تشخیصی آزمایشگاه آنفلوانزای این مرکز، به افزایش موارد آنفلوآنزا در سال جاری اشاه کرد و گفت: در حال حاضر بیشتر آنفلوآنزای نوع A از زیرگونه H۳N۲ عامل ایجاد بیماری در کشور است و مواردی هم آنفلوانزای زیرگونه H۱N۱ گزارش می‌شود. 

در همین حال اما دکتر فاطمه فتوحی در گفت‌وگو با ایسنا،‌ درباره شکل‌گیری آزمایشگاه تحقیقات آنفلوانزای انستیتو پاستور ایران، گفت: این آزمایشگاه در سال ۱۳۷۸ به منظور انجام تحقیقات بر روی ویروس آنفلوانزا آغاز به کار کرد و در سال ۱۳۹۳ به بخش آنفلوانزا و ویروس‌های تنفسی شایع ارتقا پیدا کرد. این آزمایشگاه از سال ۱۳۹۴ به دنبال پاندمی آنفلوانزا H۱N۱، به عنوان آزمایشگاه همکار مرجع کشوری در تشخیص آنفلوانزا انتخاب شد و مسئول پذیرش نمونه‌های بیماران مشکوک به آنفلوانزا و ارزیابی آنها در سه استان زنجان، سمنان و مرکزی شد.

وی افزود: بر اساس ضوابط تعریف شده، نمونه سواب حلق از بیماران مشکوک به آنفلوانزا، در محیط انتقال ویروس با حفظ زنجیره سرد به این آزمایشگاه منتقل می‌شود و به هر نمونه یک کد واحد در سامانه الکترونیکی نظام مراقبت بیماری آنفلوانزا داده می‌شود. نمونه‌های دریافت شده در آزمایشگاه با روش Real Time PCR  با استفاده از پرایمر و پروب‌های توصیه شده از طرف سازمان جهانی بهداشت مورد بررسی قرار می‌گیرند. هر نمونه از نظر آنفلوانزای نوع  A و B و زیرتایپ‌های H۱ و H۳ آزمایش می‌شود.

شکل‌گیری شبکه ملی تشخیص آنفلوانزا

این متخصص ویروس شناسی، ادامه داد: از سال ۱۳۸۸، تشخیص آنفلوانزا در انستیتو پاستور ایران وارد مرحله جدیدی شد و از آن سال با روش Real-time PCR تشخیص گونه‌های فرعی (ساب تایپ) آنفلوآنزا انجام می‌گیرد. از سال ۱۳۹۴، آزمایشگاه با کسب استانداردهای لازم به عنوان آزمایشگاه همکار مرجع شناخته شد که از طریق آزمایشگاه مرجع سلامت به طور منظم ارزیابی و ممیزی می‌شود. همزمان با پاندمی آنفلوانزا در سال ۱۳۸۸ تعداد نمونه‌هایی که باید در کشور مورد بررسی قرار می‌گرفت خیلی زیاد شد و با خریداری تجهیزات لازم، انستیتو پاستور ایران جزئی از شبکه ملی آنفلوانزا شد که ۱۳ آزمایشگاه در سراسر کشور عضو آن بودند.

وی با اشاره به اینکه با آغاز پاندمی کرونا، این شبکه آزمایشگاهی به عنوان بستر اصلی برای گسترش خدمات آزمایشگاهی کووید۱۹ هم مورد استفاده قرار گرفت، تصریح کرد: شبکه آزمایشگاهی آنفلوآنزا در جهان، سامانه‌ای دارد که اطلاعات ویروس‌های آنفلوانزای بررسی شده توسط کشورها در آن وارد می‌شود و مشخص می‌کند در هر نقطه از جهان چه گونه‌هایی از ویروس آنفلوانزا در حال گردش هستند. آزمایشگاه ملی آنفلوآنزا ایران در دانشگاه علوم پزشکی تهران مستقر است که نماینده سازمان جهانی بهداشت در ایران بوده و اطلاعات مربوط به ایران توسط آنها در سامانه جهانی آنفلوآنزا بارگذاری می‌شود. 

ارسال نمونه‌های آنفلوانزای ۳ استان به انستیتو پاستور ایران

فتوحی ادامه داد: در بخش آنفلوانزا بیمار پذیرش نمی‌شود و کسانی که کسالتی مشکوک به ابتلا به آنفلوانزا دارند، برای نمونه‌گیری به آزمایشگاه مراجعه می‌کنند. در شبکه آزمایشگاهی آنفلوانزا، هر کدام از ۱۳ آزمایشگاه، مسئولیت بررسی نمونه‌های تعدادی از استان‌های کشور را به عهده دارند و نمونه‌های سه استان سمنان، زنجان و مرکزی، برای ارزیابی و تشخیص به انستیتو پاستور ایران ارسال می‌شود و در کمترین زمان ممکن جواب آزمایش و گونه و زیرگونه آن (تایپ و ساب تایپ) مشخص می‌شود.

وی با اشاره به اینکه از بیماران برای تشخیص هیچ پولی دریافت نمی‌شود، اظهار کرد: نمونه‌های افراد مشکوک از حلق و بینی بیماران اخذ می‌شود. برای این کار دستورالعملی وجود دارد که اگر بیمار مبتلا به مشکل تنفسی باشد و پزشک مشکوک به آنفلوآنزا شد، از وی نمونه گرفته می‌شود. معمولا جواب آزمایشات در ۱۲ تا ۲۴ ساعت بعد از دریافت مشخص می‌شود و در سامانه ثبت می‌شود.

وی با این توضیح که آنفلوآنزا انواع A،B و C دارد، بیان کرد: رصد کردن نوع ویروس عامل بیماری آنفلوآنزای در گردش مهم است ولی برای همه انواع آن درمان‌های حمایتی انجام می‌شود. البته بعضی از داروها وجود دارند که اختصاصی برای آنفلوآنزای نوع A هستند. آزمایشگاه آنفلوآنزا، اول مشخص می‌کند که فرد آیا واقعا به آنفلوآنزا مبتلا هست یا خیر و در صورت جواب مثبت، ساب تایپ‌های آن را مشخص می‌کند. البته در انستیتو پاستور ایران فقط آنفلوانزای نوع انسانی تشخیص داده می‌شود.

آمادگی برای تشخیص ویروس‌های جدید 

رئیس آزمایشگاه همکار مرجع کشوری آنفلوآنزا انستیتوپاستور ایران، گفت: با توجه به آمادگی که در دوران کرونا در انستیتو پاستور ایران کسب شد، آزمایشگاه ما تعداد زیادی کارشناس مجرب دارد که می‌توانند آنها را در زمانی کوتاه سازماندهی کنند تا در صورت نیاز پاسخگوی تهدیدات پیش رو با تعداد زیادی نمونه باشند. دستگاه‌های استخراج اتوماتیک هم در بخش آنفلوآنزا وجود دارند که در صورت نیاز از آنها استفاده می‌شود. از این رو در مورد شیوع یک ویروس جدید تنفسی این ظرفیت وجود خواهد داشت که سریع برای تشخیص آن عمل کنیم. او تاکید کرد: در کنار تشخیص نمونه‌های ارسالی، طرح‌های تحقیقاتی زیادی هم روی ویروس آنفلوانزا و سایر عوامل ویروسی ایجاد کننده بیماری تنفسی انجام می‌شود. دانشجویان مرتبطی نیز متناسب با فعالیت‌های بخش در این آزمایشگاه مشغول خدمت هستند. 

میزبان‌های متعدد حیوانی برای ویروس آنفلوانزا

این متخصص ویروس‌شناسی با تاکید بر اینکه در حال حاضر عامل هر ۱۰ تهدید اصلی بهداشتی واگیر که سازمان جهانی بهداشت اعلام کرده است، ویروس‌ها هستند، تصریح کرد: در بین بیماری‌های ویروسی آنهایی که راه انتشارشان راحت است، اهمیت ویژه‌ای دارند. بعضی از ویروس‌ها ممکن است کشندگی بالایی نداشته باشند ولی از آن جهت که می‌تواند خیلی زود از یک فرد به فرد دیگری منتقل شوند، مهم هستند. اگر ما آمادگی داشته باشیم که در کوتاه‌ترین زمان ممکن پایش انجام دهیم و بررسی کنیم که چه ویروسی در گردش است، به نظام سلامت کمک می‌کنیم که برای آینده، برنامه‌ریزی مناسب داشته باشد.

وی افزود: در بین بیماری‌های ویروسی، یک وجه تمایز بیماری آنفلوآنزا آن است که میزبان‌های متعدد حیوانی دارد. منشاء اغلب ویروس‌های آنفلوانزا که جامعه جهانی را در چند صدسال اخیر تهدید کرده است، معمولا پرندگان بوده‌اند. تجربه‌های تاریخی زیادی داریم که اپیدمی‌ها و پاندمی‌های آنفلوآنزا باعث غافلگیری بشر شده است و این تهدید همیشه وجود دارد که پاندمی‌های با مرگ و میر بالا مجددا بروز کنند.

شیوع بالای آنفلوآنزا در کشور

او با اشاره به اینکه قبل از شیوع کرونا، آنفلوانزا خیلی شایع بود، بیان کرد: با شیوع کرونا و استفاده از ماسک و رعایت بعضی ملاحظات بهداشتی و غیرحضوری شدن مدارس، شیوع آنفلوآنزا خیلی کم شد. مدارس یکی از منابع اصلی انتشار ویروس آنفلوآنزا هستند. بچه‌ها در مدارس مبتلا می‌شوند و در خانه ویروس را به بزرگسالان انتقال می‌دهند. از سوی دیگر مسافرت‌های بین المللی هم خیلی می‌توانند در انتشار ویروس آنفلوانزا نقش داشته باشند. اگر این بیماری در یک گوشه از دنیا شیوع پیدا کند، خیلی سریع می‌تواند در همه دنیا پخش شود، ولی امسال محدودیت‌ها خیلی بیشتر از دو سال قبل برداشته شدند، ماسک کمتر مورد استفاده قرار گرفت و سطح ایمنی در برابر ویروس آنفلوانزا پایین آمده بود و از این رو امسال آنفلوانزا به شدت شایع شد. در حال حاضر بیشتر آنفلوآنزای نوع A از زیرگونه H۳N۲ عامل ایجاد بیماری در کشور است و مواردی هم آنفلوانزای زیرگونه H۱N۱ گزارش می‌شود.

درمان حمایتی از بیماران مبتلا به آنفلوانزا

وی با تاکید بر اینکه آنفلوآنزا درمان خاصی ندارد، اظهار کرد: در افرادی که در منزل بستری هستند توسط پزشک معمولا درمان‌های حمایتی تجویز می‌شود. داروهای تب بر، داروی ضد سرفه و در مواردی داروهای ضد حساسیت و دگزامتازون تجویز می‌شود. خوشبختانه آنفلوآنزاهای شایع فعلی خیلی باعث مرگ و میر نمی‌شوند و افراد مبتلا خیلی کم نیاز به بستری دارند اما افرادی که بیماری زمینه‌ای داشته باشند، بیشتر مستعد ابتلا به فرم‌های شدیدتر بیماری هستند.

توصیه به تزریق واکسن آنفلوآنزا

رییس آزمایشگاه همکار مرجع کشوری آنفلوآنزا انستیتوپاستور ایران در خاتمه، بیان کرد: واکسن آنفلوآنزا واکسنی چهار ظرفیتی است که توصیه می‌شود مخصوصا گروه‌های حساس که در معرض خطر بیشتری هستند این واکسن را تزریق کنند. این واکسن در مادران باردار، افراد دارای ضعف سیستم ایمنی و بچه‌ها نیز توصیه می‌شود.