تنش هفته‌های گذشته میان ترکیه و اسرائیل، تحلیل‌گران را بر آن داشته تا رفتار ترکیه مسلمان متمایل به غرب را بیشتر تبیین کنند. اگرچه در ابعاد ژئوپلیتیکی، تنش بین ترکیه و اسرائیل نشانه‌ای از افزایش استقلال آنکارا از غرب بود. به‌عبارت‌دیگر رهبری ترکیه در انتقاد از سیاست خارجی واشنگتن در برابر جنگ غزه و همسویی نزدیک‌تر با مواضع برخی از دشمنان امریکا، سیاست‌های ابهام‌آمیزی را دنبال کرد
ترکیه به دنبال نقطه تعادل میان خاورمیانه و غرب
ترکیه نشان داده که متعهد به پیروی از یک سیاست خارجی مستقل است تا منافع استراتژیک و اقتصادی خود را خارج از سپر نظامی امریکا و ناتو دنبال کند و این بدان معنی است که به طور فزاینده‌ای به حمایت کشورهای عربی و منطقه‌ای نیاز دارد. از این‌ رو درنهایت، پس از سال‌ها تنش بین آنکارا و پایتخت‌های غربی، از جمله واشنگتن، جنگ در غزه موضوع دیگری است که تنش بین ترکیه و متحدان غربی آن در ناتو را تشدید خواهد کرد.
از سوی دیگر به نظر می‌رسد آخرین دوره تنش بین روسیه و ترکیه به پایان رسیده است. همین چند ماه پیش بود که رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، خطوط قرمز مسکو را با ارائه پیشنهادها دوستانه به اوکراین آزمایش کرد.
نزدیک‌شدن ترکیه به اوکراین نشانه‌ای از نگهداشتن چوب تهدید بر سر مسکو بود. اکنون دولت‌های روسیه و ترکیه هر دو دقیقاً به این شیوه، از جنگ در خاورمیانه بهره‌برداری سیاسی می‌کنند. حمایت ترکیه و روسیه از فلسطینی‌ها، دقیقاً همان کارکرد چوبی را دارد تا با اسرائیل و حامیان غربی آن را تهدید کنند.
به گزارش خبرآنلاین، مسکو و آنکارا که خود را در یک موضع سیاسی ارزیابی می‌کنند، به دنبال تقویت روابط خود خواهند بود و مواضع خود را در مورد مسائل منطقه‌ای پیچیده هماهنگ خواهند کرد. بااین‌حال، این بدان معنا نیست که یکی از طرفین دیگری را متهم به چاقو زدن از پشت نکند! تحلیلگران می‌گویند این بازی برای تأمین منافع ملی هر دو کشور ادامه خواهد داشت.
بازی سیاسی هم‌زمان با تنش‌های روسیه و ترکیه
اردوغان در تابستان امسال چندین تصمیم اتخاذ کرد که کرملین تعبیر خصمانه‌ای از آنها داشت. ولادیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین در ماه ژوئیه در جریان سفر به استانبول گفت که اوکراین سزاوار عضویت در ناتو است. علاوه بر این، اردوغان پنج فرمانده از هنگ اوکراین را که تحت شرایط تبادل زندانیان روسیه و اوکراین در ترکیه بودند، به کیف تحویل داد. این ها نشانه بدی برای پوتین بود.
این در حالی است که آنکارا درک می‌کرد که مسکو در موقعیت آسیب‌پذیری قرار دارد و اردوغان صرفاً خطوط قرمز مسکو را آزمایش می‌کرد. چه آنکه او تلاش نکرد روابط دوجانبه را بدتر کند. ازاین‌رو اردوغان موافقت کرد که روز ۴ سپتامبر برای دیدار با ولادیمیر پوتین، رئیس‌ فدراسیون روسیه، به ساحل دریای سیاه روسیه در سوچی برود، درحالی‌که برنامه اصلی این بود که پوتین به ترکیه برود. ناظران سیاسی پیش‌بینی می‌کردند که اردوغان بتواند در این مذاکرات توافق غلات را احیا کند؛ اما نتایج قابل‌توجهی به دست نیاورد. اما نشست دو رئیس‌ جمهور این سیگنال را به جهان داد که روابط مسکو و آنکارا در وضعیت خوبی قرار دارد.
همیشه داده‌های اقتصادی گویای روابط دوست و دشمن در ارزیابی بین کشورها هستند. گردش مالی تجاری بین روسیه و ترکیه در سال ۲۰۲۲ بیش از ۸۰ درصد افزایش یافت و به ۶۲ میلیارد دلار رسید و روسیه به بزرگ‌ترین منبع واردات ترکیه تبدیل شد.
با این‌ حال، سیاست خارجی هر دو کشور رشته‌ای از اختلافات مداوم بر سر سوریه، لیبی، قفقاز جنوبی و قره‌باغ کوهستانی را به دنبال داشته است. با شعله‌ورشدن درگیری‌ها در غزه، آنها خود را در یک اردوگاه دیدند. چیزی که قبلاً در مورد هیچ موضوع مهم بین‌المللی دیگری وجود نداشت و این موضوع باعث شد که بسیاری پیش‌بینی کنند که روابط بین دو کشور به‌سرعت گرم خواهد شد. در حالی‌ که در ظاهر ممکن است مواضع رشته‌ای به یکدیگر باشد؛ اما انگیزه‌های آنها بسیار متفاوت است. وقتی نماینده روسیه در سازمان ملل متحد، می‌گوید که اسرائیل به‌عنوان یک قدرت اشغالگر حق دفاع از خود را ندارد، تلاش می‌کند روسیه را به‌عنوان یکی از رهبران به‌اصطلاح جهان جنوب به تصویر بکشد. در مقابل، اردوغان آرزو دارد جهان اسلام را رهبری کند.
ناامیدی ترکیه و روسیه در حل مسئله جنگ غزه
مسیرهای دنبال شده از سوی مسکو و آنکارا آن‌ها را به بن‌بست در رابطه با تل‌آویو رسانده است، به این معنی که هیچ‌کدام نمی‌توانند میانجی موفقی در جنگ غزه باشند. پیشنهاد اخیر ترکیه برای ایجاد گروهی از تضمین‌کنندگان شرایط آتش بی برای تسهیل حل‌وفصل جنگ غیرقابل‌تحقق به نظر می‌رسد. حتی مسکو هم نسبت به این ایده بی‌علاقه بود.
در عین‌ حال، تعاملات هیچ یک از دو کشور با حماس مؤثر نبوده است. ترکیه و روسیه با وجود ارتباط با رهبری سیاسی این گروه، نتوانستند آزادی گروگان‌ها را رقم بزنند. این در حالی بود که تلاش‌های موفق مصر و قطر که با شاخه نظامی حماس در غزه در تماس هستند، نمونه موفق‌تری از میانجی‌گری را به نمایش گذاشت. در مقابل، سیاست‌های انتقادآمیز روسیه و ترکیه منبع تغذیه خوبی برای افکار عمومی داخلی آنها است.
کارشناسان مسائل بین‌الملل معتقدند اقدامات اردوغان در ماه‌های اخیر چند هدف هم‌زمان را دنبال کرده است. پس از لغو توافق غلات در ژوئیه ۲۰۲۳، اردوغان نتوانست کرملین را برای احیای توافق متقاعد کند. اما از سوی دیگر روسیه به ترکیه برای دور زدن تحریم‌ها نیاز دارد. ترکیه نه تنها دروازه ای برای صادرات غلات روسیه به کشورهای خلیج فارس و افریقا است، بلکه کانالی برای تامین محصولات تحریم شده مورد نیاز صنعت دفاعی روسیه است. در عین حال، اردوغان از به رسمیت شناختن کریمه به عنوان قلمرو روسیه امتناع می‌کند و به اجرای برنامه‌های ساخت کارخانه هواپیماهای بدون سرنشین در اوکراین ادامه می‌دهد. از سوی دیگر انتصاب تاتار کریمه رستم اومروف به عنوان وزیر دفاع اوکراین به انکارا یک دلیل مضاعف برای توسعه روابط با کیف داده است.
همه متغیرهای سیاسی ترکیه متأثر از پیوستن به اتحادیه اروپا
این در حالی است که روابط بین ایالات متحده و ترکیه اخیراً گرم نبوده و واشنگتن علاقه زیادی به جاه‌طلبی‌های اردوغان ندارد. آنکارا به نوبه خود به دنبال تضمین یک قرارداد برای تأمین جنگنده‌های F-۱۶ است و از پیوستن سوئد به ناتو به‌عنوان اهرم استفاده می‌کند. اخیراً در سوئد، یک سری اقدامات عمومی تحریک‌آمیز، از جمله سوزاندن قران، از سوی اردوغان به‌عنوان نشانه‌ای برای تشدید جزء اسلامی دیپلماسی او تفسیر شد.
درعین‌حال، آنکارا تلاش برای پیوستن به اتحادیه اروپا را به‌مثابه یک دستور کار ملی دنبال می‌کند. از سال ۲۰۲۴ که ترکیه نامزد عضویت در اتحادیه اروپا شد، ۲۵ سال می‌گذرد، اما در سال‌های اخیر روند مذاکرات متوقف شده است. در آخرین کنشگری ترکیه تلاش کرد سوئد را به عنوان واسطه رای مثبت بوسنی و هرزگوین قرار دهد، اما بعید است به دلیل نفوذ انکارا بر جامعه مسلمان، موفق شود. یکی از دلایل عدم رقبت اتحادیه اروپا، امتیازگیری‌های موفق اردوغان از اروپایی‌ها بر سر مهاجران سوریه در سال‌های ۲۰۱۶-۲۰۱۵ بود. این موضوع به آنها ثابت کرد حضورش در اتحادیه اروپا دردسرساز خواهد بود.
در یک جمع‌بندی؛ اردوغان آشفتگی در مرزهای ترکیه را به‌عنوان فرصتی برای تبدیل‌شدن از رهبر یک کشور منطقه‌ای به یکی از رهبران جهان که بازیگر در کنار غرب و جهان جنوب است، دنبال می‌کند. اردوغان برای رسیدن به این هدف از سنجش سیاست‌ها در ترازوی هزینه - فایده استفاده می‌کند. حالا باید دید آیا اردوغان به چشم‌انداز خود در پایان ریاست‌جمهوری خواهد رسید یا نه؟