گروه جامعه - نسل زد یا نسل نت به افرادی تلقی می‌شود که تقریبا بین سال‌های ۱۹۹۵ تا ۲۰۱۰ متولد شده‌اند. این نسل از همان ابتدای کودکی وقتی چشمان خود را به روی دنیا گشودند، توانستند پیشرفت اینترنت و سایر ابزار‌های هوشمند دنیا را ببینند و اصلا به‌همین‌خاطر به آن‌ها نسل نت گفته می‌شود. کلمه «نسل» در علوم اجتماعی به گروهی اطلاق می‌شود که در یک بازه زمانی مشابه به دنیا آمده و زندگی می‌کنند، اکثر آن‌ها سن و سال تقریبا یکسانی دارند و ایده‌ها، اندیشه‌ها و گرایش‌های فکری و فرهنگی و سبک زندگی‌شان شبیه به یکدیگر است. بر این اساس مطالعه نسلی در علوم اجتماعی، به ویژگی‌ها و خصایص مشابه و تقریبا یکسان افرادی می‌پردازد که یک نسل را تشکیل و تفاوت‌های نسل‌ها را از این جهت مورد مطالعه قرار می‌دهند.
سابقه مطالعه نسلی جوامع انسانی، به قرن نوزدهم میلادی می‌رسد، اگرچه از میانه سده بیستم، با افزایش سرعت تحولات اجتماعی و سیاسی و فرهنگی جوامع، این شکل از تحقیق پیرامون جوامع انسانی اهمیت و جذابیت بیشتری یافته است، به خصوص که بازه‌های زمانی که افراد را در یک نسل قرار می‌دهند، کوتاه‌تر شده است، یعنی اگر قبلا به علت تغییرات کند و بطئی در جوامع هر ۲۵ سال را یک نسل می‌خواندند، امروز بازه‌های زمانی یک نسل، به ۱۵ سال و ۱۰ سال کاهش یافته است.
در ایران هم مطالعه نسلی همسو با پویا شدن تحولات نسل‌ها، رونق بیشتری پیدا کرده است، به ویژه که نه فقط پدران و مادران دیگر زبان مشترکی برای گفتگو با فرزندان‌شان نمی‌یابند که گاه خواهر‌ها و برادر‌هایی با چند سال فاصله سنی تصور می‌کنند، به جهان‌های متفاوتی تعلق دارند.در وقایع و رویداد‌های اخیر در ایران، مطالعه نسلی یکی از پربسامدترین تحلیل‌ها بود. همه از اهمیت تفاوت‌های نسلی و ویژگی‌های خاص و متمایز دهه هشتادی‌ها و تمایز‌های ایشان به ویژه با دهه شصتی‌ها سخن می‌گفتند، اما بیشتر این اظهارنظر‌ها مبتنی بر مشاهدات و تجربیات شخصی بود. در ایران کمتر پیمایش‌های روشمند علمی و تحقیقات مستند در این باره صورت گرفته است.
نسل زد از کجا پیدا شد؟
یکی از کلماتی که امروزه زیاد می‌شنویم، «جوانان نسل زد» است. در این مقاله می‌خواهیم بیشتر با این مفهوم آشنا شویم و ببینیم که نسل Z چه کسانی هستند و چه خصوصیاتی دارند. یکی از مفاهیمی که چند سالی است باب شده و خیلی‌ها آن را به کار می‌برند، نسل زد (Z) است. برخی از افراد و متخصصان به افراد نسل Z یک‌ سری خصوصیات نسبت می‌دهند؛ ولی شاخص‌ترین ویژگی آنها، استفاده زیاد از ابزار‌های دیجیتال و هوشمند است. این نسل از همان کودکی توانستند از مزیت اینترنت بهره‌مند شوند و از آن نهایت استفاده را ببرند. این در حالی است که این مزیت برای سایر نسل‌ها وجود نداشت.
البته برای افراد این نسل خصوصیات دیگری هم بیان می‌شود. به‌عنوان مثال آن‌ها را غیرمتعهد یا مسئولیت‌ناپذیر خطاب می‌کنند و گاهی هم آن‌ها را ناسازگار، بدرفتار و ریسک‌پذیر می‌خوانند. تمام این مفاهیم را باید با نگاهی دقیق و ریزبین مشاهده کرد؛ چون واقعا جوانان نسل زد غیرمتعهد نیستند.
شیوا قاسمی‌پور، عضو کمیسیون آموزش مجلس به تازگی گفته است: «متأسفانه در دولت‌ها آموزش و پرورش اولویت آخر هم نیست و تا زمانی که آموزش و پرورش به عنوان دغدغه و اولویت اول مسئولان رده بالای کشور نشود، مشکل این حوزه رفع نمی‌شود.»
نسل نیت را چگونه دریابیم؟
این درحالی ست که جامعه شناسان و کارشناسان عرصه نظام آموزشی، بر این مساله تاکید دارند که کاستی‌های نظام آموزشی کشور موجب بزرگ شدنِ طبقه Neet در ایران شده است. طبقه‌ای که بر اساس تعارف بین المللی نه به دنبال کسب مهارت، نه شغل و نه آموزش می‌روند. یک کارشناس درباره ویژگی‌های نسل جدید یا همان نسل Z (زِد) به خبرآنلاین می‌گوید: «این نسل برخلاف نسل گذشته تظاهر و ریا ندارد، این نسل زندگی و عشق را با همان مفهوم زمینی آن می‌فهمد، این نسل زندگی را با همان مفاهیمی که یک عده در آسمان‌ها جست‌وجو می‌کردند و وقتی پیدا نکردند در سن پیری روی زمین به‌دنبالش هستند می‌فهمند. این بچه‌ها متوجه شدند در همین‌جا و برای امروز به دنبال زندگی با همه مفاهیم و ابعادش باشند.»
انگار قبل از حوادث سال گذشته کسی به آن‌ها توجه نمی‌کرد، بودند اما نه در کانون توجه‌ها؛ مواجهه با آن‌ها، با نوع موسیقی‌ای که دوست داشتند، ادبیاتی که با آن صحبت می‌کردند و لباس‌هایی که می‌پوشیدند، مواجهه مثبتی نبود، شاید حتی با طعنه و تحقیر هم همراه می‌شدند؛ اما یک مرگ تلخ ورق را برگرداند، بعد از ماجرای مهسا امینی اعتراضات خیابانی به‌راه افتاد، اعراضاتی که به مدرسه‌ها کشیده شد، حالا کانون توجه‌ها به‌سمت این نسل چرخید، شاید تا قبل از آن کسی کنشگری آن‌ها را ندیده بود، اما حالا همه درباره نسل Z (زِد) حرف می‌زدند، نسلی که می‌خواست خودش را فریاد بزند، به این بخش از صحبت‌های مصطفی مهرآئین، جامعه‌شناس درباره ویژگی‌های نسل جوان توجه کنید: «من این نسل را نسل عشق و اهل دوستی می‌دانم، آن‌ها را اهل اخلاق و صداقت می‌دانم، معتقدم اهل صلح هستند. این نسل نسلی است که فهم عمیقی از انسان دارد، این نسل جهان را برای آشتی می‌خواهد، درک درست‌تری از زندگی دارد، به‌معنای دیگر قبل از این‌که فلسفه بخواند خودش فیلسوف است.»
پاراگراف‌های فجازی را ترجیح می‌دهند تا کتاب
صحبت‌های مهرآئین برای یک سال قبل است، در بحبوحه حوادث شهریور سال گذشته، شاید آن روزها کسی اگر هم می‌خواست نمی‌توانست چیزی جز زبان تحسین درباره این نسل بچرخاند، اما حالا بعد از یک سال واکنشی متفاوت به‌گوش می‌رسد؛ «یک نوع لذت‌گرایی خودمحور لحظه‌ای در آنها می‌بینیم.»، «وقتی می‌بینم کسی خیلی از آنها تعریف می‌کند احساس می‌کنم که می‌خواهد سوارشان بشود.»، «اینکه نسلی باشد که هیچ چیز درباره ایران نداند، نه در مورد جنگ، نه انقلاب، نه اصلاحات، نه وقایع ٨٨ . نمی‌دانم چقدر می‌شود به این ندانستن‌ها افتخار کرد.»؛ «این نسل کم حوصله در مطالعه عمیق هستند. عمدتا پاراگراف‌های فجازی را ترجیح می‌دهند تا کتاب.»، «نگاهشان به نسل های قبل تحقیر آمیز است.»؛ این‌ها جملاتی از صحبت‌های علیرضا علوی‌تبار، فعال سیاسی اصلاح‌طلب درباره نسل جدید است.
او البته در گفت‌وگوی خودش با روزنامه شرق گفته بود مقصر اصلی این وضعیت را خود ما (نسل گذشته)، حکومت و دستگاه‌های تبلیغاتی آن می‌داند که با نسل جدید گفت‌وگو نکردند.
همه که تحلیل عمیق ندارند
علوی‌تبار مانند هر کارشناس دیگری برای نظراتی که می‌دهد دلایل و استنادهایی دارد، دلایلی که می‌تواند برای یک نفر محکمه پسند باشد یا نباشد، برای همین هم هست که مخالف و موافق پیدا می‌کند. مثلاً درباره همین نظر اخیر ایشان، نرگس ملک‌زاده، به‌عنوان یک معلم که زمان زیادی را با دانش‌آموزان سپری می‌کند، نه با همان ادبیات علوی‌تبار اما کم‌وبیش به نظر او نزدیک است. او به خبرآنلاین می‌گوید: «من با این ایده موافقت‌هایی دارم، وضعیت بچه‌های این نسل درست مانند بزرگ‌ترها می‌ماند، همه بزرگ‌ترها که تحلیل سیاسی درستی ندارند و عمیق نیستند، بچه‌ها هم همین وضعیت را دارند، این‌طور نیست که بگوییم چون بزرگ شده نسل تکنولوژی هستند خیلی باید روی‌ آن‌ها حساب باز کنیم.»
او ادامه می‌دهد: «البته این بچه‌ها نسبت به سنی که دارند در مقایسه با نسل ما در همان سن‌وسال متفاوت‌تر هستند، اما هنوز آن چیزی نیستند که بزرگ‌شان کنیم و بگوییم تغییرات اساسی را می‌توانند انجام دهند.»
نسلی که ریا ندارد
روی دیگر سکه نسل جدید را یک معلم دیگر به خبرآنلاین می‌گوید، محمد داوری معتقد است: «آقای علوی‌تبار درباره نسل جدید به روی دیگر سکه اشاره نکردند، به‌نظرم ایشان روی منفی سکه نسل جدید را گفتند و احساس می‌کنم شناخت دقیقی از نسل جدید ندارند، روی دیگر سکه نسل جدید پرسشگری، جسارت، جهان‌بینی دقیق‌تر و گسترده‌تر آن‌ها است، از طرفی واقع‌بینی نه آرمان‌گرایی، و زندگی محوری از ویژگی‌های این نسل است، به‌همین دلیل هم بود که با جنبش اخیر همراهی کردند، برای دانش‌آموزان دوره هفتم، هشتم و نهم، زن و آزادی مفهوم زیادی نداشت اما آن‌ها با بخش زندگی این شعار بیشتر همراه شدند نزدیک شدند چراکه زندگی را بیشتر می‌فهمند، آن‌ها در حوادث اخیر بیشتر با واژه زندگی همراه بودند.»
او بیان می‌کند: «این نسل برخلاف نسل گذشته تظاهر و ریا ندارد، این نسل زندگی و عشق را با همان مفهوم زمینی آن می‌فهمد، این نسل زندگی را با همان مفاهیمی که یک عده در آسمان‌ها جست‌وجو می‌کردند و وقتی پیدا نکردند در سن پیری روی زمین به‌دنبالش هستند می‌فهمند. این بچه‌ها متوجه شدند در همین‌جا و برای امروز به دنبال زندگی با همه مفاهیم و ابعادش باشند.»
داوری ادامه می‌دهد: «یکی از ویژگی‌های نسل جدید جایگاه هنر میان آن‌ها است. نسل جدید هنر را به معنای ضرورت برای زندگی خوب فهمیده است، موسیقی را با همین مفهوم فهمیده و از آن استفاده می‌کند، این نسل فیلم می‌بیند، با مفاهیم زیباشناختی زندگی به‌معنای واقعی آن ارتباط برقرار کرده است، به‌همین دلیل وقتی آقای علوی‌تبار که ممکن است خودش این را تجربه نکرده باشد شاید نسل جدید را آنقدر زیبا نبیند که هستند.»