گروه سیاسی - اقدام ضدایرانی روسیه در همراهی با اعراب از یک سو واکنش های صریح و انتقادی سیاستمداران و مسئولان ایران از مقامات روس را به دنبال داشت و از سوی دیگر انفعال دولت در این موضوع انتقادبرانگیز شد.
ششمین نشست مجمع همکاری کشورهای عربی و روسیه که روز چهارشنبه (‌۲۹ آذرماه ۱۴۰۲) در مراکش و با حضور سرگئی لاوروف وزیر امور خارجه روسیه و وزرای خارجه کشورهای عربی برگزار شد، با یک اقدام ضدایرانی روبرو بود. در بخشی از بیانیه پایانی این نشست، بر ارجاع پرونده جزایر سه گانه به محاکم بین المللی تاکید شده و از ایران خواسته شده بود به مذاکره بر سر این جزایر تن دهد.
به گزارش خبرآنلاین این بیانیه نه از آن جهت که کشورهای عربی منطقه پای آن را امضا کرده بودند، بلکه از جهت همراهی روس ها با این اقدام ضدایرانی اعراب با واکنش هایی در داخل ایران روبرو شد. آنچنان که علی اکبر ولایتی مشاور مقام رهبری از اولین چهره هایی بود که نسبت به این اقدام اعتراض کرد و گفت؛«برخی فشارهای سیاسی بر روسیه در شرایط پیچیده فعلی موجب می شود که برای به دست آوردن امتیازی کم ارزش و دست نایافتنی نیز به اعتبار خود لطمه وارد کند.»
محسن رضایی عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام نیز گلایه آمیز و همراه با کنایه توئیتی خطاب به مقامات روس زد و نوشت؛ «مداخلات غیردوستانه روسیه در رابطه با تمامیت ارضی ‎ایران نباید تکرار شود. جزایر سه‌گانه، شبه‌جزیره کریمه نیست.»
واکنش‌ها حتی به روزنامه کیهان هم رسید و این رسانه نیز که از حامیان همیشگی رابطه ایران و روسیه خاصه در دولت فعلی است، در سرمقاله ای با قلم حسین شریعتمداری تاکید کرد؛«این اقدام غیر از نفاق و دورویی در سیاست خارجی این کشور چه نام دیگری می‌تواند داشته باشد؟»
نکته عجیب اما آنجا بود که روزنامه ایران، رسانه دولت، با بی تفاوتی نسبت به این موضع گیری روس‌ها علیه ایران، بازهم به حمایت از روس ها پرداخت و نوشت: «مسأله جزایر سه‌گانه ایرانی تنها بندی از بیانیه نشست بررسی راه‌های تقویت همکاری کشورهای عربی و روسیه بود. با این حال شیطنت جریان رسانه‌ای ضدایرانی باعث شد برخی چهره‌های سیاسی و... در راستای تکمیل پروژه غربگرایان، اصل روابط ضدتحریمی تهران-مسکو را مورد انتقاد و تخریب قرار دهند. پیش از این نیز در ابتدای امسال همین پروژه رسانه‌ای از سوی غربگرایان داخلی تکرار شده بود.»
دولت رئیسی چرا مماشات می‌کند؟
موضع‌گیری‌ها پیرامون همراهی روسیه با اعراب در ماجرای اختلاف بر سر جزایر سه گانه، به این نقطه ختم نشد و دولت رئیسی نیز همزمان نوک پیکان انتقادات قرار گرفت و موضع انفعالی و مماشات دولت مستقر در پاستور با رفتارهای گاه و بیگاه روس‌ها علیه ایران خاصه در ماجرای جزایر سه گانه، مورد نقد این طیف قرار گرفت.
حشمت‌الله فلاحت‌پیشه نماینده سابق مجلس شورای اسلامی در اظهاراتی کنایه آمیز گفت؛ «وقتی همراهان رئیس جمهور ایران پله های کاخ کرملین را می شمردند، عوامل پوتین پیش نویش بیانیه ضد ایرانی جدیدی را در ابوظبی تهیه می کردند.»
سیدمحمد صدر، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام نیز در مصاحبه با خبرگزاری خبرآنلاین، با تأکید بر اینکه دولت سیزدهم باید جدی تر با مسکو برخورد کند، گفت: «باید تغییر جدی در سیاست خارجی کشور و روابط بین‌الملل صورت بگیرد که از این موقعیت خارج شویم و طرف‌های مقابل احساس ضعف را در ما مشاهده نکنند.»
همچنین سیدحسین موسویان، دیپلمات سابق ایران با انتقاد تلویحی از حمایت ایران از روسیه در جنگ اوکراین و طرفداران داخلی دولت پوتین اظهار کرد؛ «ایران هزینه سنگین حمایت از جنگ اوکراین را متحمل شد و اما مسکو از موضع اعراب در نقض تمامیت ارضی ایران دفاع کرد. در عین حال برخی هنوز معتقدند که روسیه متحد استراتژیک است!»
از میان پارلمان‌نشینان، فداحسین مالکی عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی با انتقاد از اینکه وزارت خارجه تاکنون اقدامی در پاسخ به این اقدام روسیه انجام نداده است، خطاب به حسین امیرعبداللهیان وزیر خارجه تصریح کرد: امیدواریم وی با شناختی که از روس‌ها دارد تفهیم کند که چنین خطای راهبری انجام ندهند.
فریب رندی لاوروف را نخوریم
همچنین عصر ایران در‌این‌باره می‌نویسد: «حمایت مجدد روسیه از موضع امارات متحدۀ عربی در قبال جزایر سه‌گانه ایران، با انتقاد وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران (‌حسین امیرعبداللهیان) و مشاور رهبری در امور بین‌الملل (علی‌اکبر ولایتی) مواجه شده است.
سرگئی لاورف وزیر خارجۀ روسیه هم در واکنش به این انتقادها، در گفت‌وگوی تلفنی با وزیر خارجۀ ایران گفته است حاکمیت و تمامیت ارضی جمهوری اسلامی ایران همواره مورد احترام روسیه بوده است.
به نظر می‌رسد این جمله لاوروف رندانه است و ما ایرانیان که در رندی و اموری از این دست ید طولایی داریم، نباید از زیرکیِ نهفته در اظهار نظر دیپلمات کارکشتۀ روس‌ها غافل باشیم. به ویژه اینکه رهبری نظام هم قبلا گفته‌اند «دیپلمات یک کلمه‌ای را می‌گوید، معنای دیگری را اراده می‌کند.»
وزیر خارجه روسیه در ششمین نشست مجمع همکاری عرب و روسیه، بیانیه‌ای را امضا کرده که در آن از بررسی ادعای امارات نسبت به جزایر سه‌گانه در دیوان بین‌المللی دادگستری حمایت شده. ادعای امارات نفی حاکمیت ایران بر این جزایر است. اما لاوروف در گفت‌وگو با وزیر خارجۀ ایران از احترام همیشگی روسیه به حاکمیت ایران سخن گفته است.
آیا این سخن لاوروف در گفت‌وگو با امیرعبداللهیان ناقض امضای آن بیانیه از سوی اوست؟ نه! زیرا وزیر خارجۀ روسیه گفته است ما به حاکمیت ایران احترام می‌گذاریم. با توجه به امضای آن بیانیه از سوی روسیه، موضع روسیه را به این صورت می‌توان صورت‌بندی کرد:
روسیه به حاکمیت و تمامیت ارضی جمهوری اسلامی ایران احترام می‌گذارد.
ادعای امارات نسبت به جزایر ایرانی باید در دیوان بین‌المللی دادگستری بررسی شود.
درصورتی که این دیوان حاکمیت ایران بر جزایر سه‌گانه را تایید کند، روسیه نیز به حاکمیت جمهوری اسلامی ایران بر این جزایر احترام می‌گذارد.
درواقع موضع روسیه این است: حاکمیت ایران نسبت به جزایر سه‌گانه، محرز نیست. اگر این حاکمیت محرز شود، مسکو نیز به آن احترام خواهد گذاشت. این‌که ما فقط به گفت‌وگوی تلفنی لاوروف و امیرعبداللهیان دل‌خوش باشیم، ساده‌لوحانه است. باید موضع روسیه را چه در گفت‌وگوی تلفنی لاوروف-امیرعبداللیهان و چه در بیانیۀ مجمع همکاری عرب-روسیه لحاظ کنیم.
این مواضع ظاهرا متناقض، واقعا متناقض نیستند. یعنی احترام روسیه به حاکمیت ایران بر جزایر سه‌گانه مشروط است. مشروط به تایید این حاکمیت در دیوان بین‌المللی دادگستری.
به خوبی پیدا است روسیه در این ماجرا شریک دزد و رفیق قافله است. یعنی در ادعای امارات شراکت دارد و با ایران رفاقت. اما این رفاقت چنان نیست که دولت روسیه از امضای بیانیه‌ای که ناقض تمامیت ارضی ایران است، خودداری کند!
معنای این رفتار سیاسی چیزی جز این نیست که رابطه با امارات و سایر کشورهای عربی منطقه برای روسیه مهم‌تر از آن است که آن را با تاکید بر تمامیت ارضی ایران مخدوش کند.
سرگئی لاوروف در گفت‌وگوی تلفنی با امیرعبداللهیان گفته است: «ما در مذاکرات تنظیم بیانیه پایانی نشست مراکش به صراحت، احترام به حاکمیت و تمامیت ارضی ایران را مورد توجه قرار دادیم.» اما واقعیت این است که آثار این توجه در بیانیۀ مذکور پیدا نیست.
اگر ادعای لاوروف صحیح باشد، ماجرا از این قرار بوده که روسیه در مذاکرات با کشورهای عربی خواستار احترام این کشورها به تمامیت ارضی ایران شده‌اند ولی آن‌ها به خواستۀ روسیه وقعی ننهاده‌اند و روسیه هم بیانیۀ مطلوب کشورهای عربی را امضا کرده است!
کاملا پیداست که برای روسیه تداوم روابط مطلوب با کشورهای عربی منطقه مهم‌تر از حاکمیت ایران بر جزایر سه‌گانه است. البته بر روس‌ها ایراد چندانی نیست. آن‌ها به منافع ملی خودشان می‌اندیشند. ولی آیا بازنگری در روند رو به رشد پیوندهای سیاسی عمیق ایران و روسیه، درنگی در راستای منافع ملی ایران نیست؟