در حالی که ده‌ها هزار نفر از حامیان فلسطینی از مرکز لندن به سمت وایت هال راهپیمایی کردند و خواستار آتش بس دائمی و پایان دادن به حمایت بریتانیا و ایالات متحده از اسرائیل شدند معترضان به یاد “رفعت العریر” نویسنده شاعر و استاد فلسطینی که در جریان حمله هوایی اسرائیل جان اش را از دست داد ادای احترام کردند. رفعت العریر شاعر فلسطینی هفته‌ها پیش از شهادت در جریان حمله هوایی اسرائیل شعر سروده شده در سال ۲۰۱۱ میلادی خود با عنوان “اگر من باید بمیرم” را به اشتراک گذاشته بود. در آن شعر آمده بود: “اگر باید بمیرم/تو باید زندگی کنی/داستانم را تعریف کنی”. سپس راوی شعر خوانندگان را دعوت می‌کند تا به افتخار او بادبادک‌های سفید بسازند و آن‌ها را به پرواز درآوردند تا کودکانی که در غزه فقط سختی زندگی را شناخته اند آن را ببینند. در بخشی از آن شعر آمده است: “بادبادک من را که ساخته ای، می‌بیند که در بالا پرواز می‌کند/ و برای لحظه‌ای فکر می‌کند فرشته‌ای آنجاست/بازگرداندن عشق”.
به گزارش فرارو به نقل از تایم، از زمان کشته شدن او در شمال غزه در تاریخ ۶ دسامبر سخنان اش اهمیت تازه‌ای پیدا کرده نه بدان خاطر که چگونگی تجربه مردمان غیر نظامی از جنگ و محاصره را به تصویر می‌کشند بلکه بدان خاطر که آن سخنان خود به خود در نقش مدح و ستایش کننده آن شاعر فقید ظاهر شده اند. العریر استاد ادبیات تطبیقی در دانشگاه اسلامی غزه بود. العریر پیش از مرگ در حال بحث در این باره بود که آیا با همسر و شش فرزندش خانه شان را ترک کنند یا خیر که به همراه برادر، خواهر و چهار فرزندش کشته شد. آن چه با اقدام تلافی جویانه اسرائیل آغاز شد اکنون به یک فاجعه انسانی بی سابقه و آوارگی گسترده فلسطینیان تبدیل شده است. از زمان آغاز جنگ بیش از ۲۳۰۰۰ نفر از جمله ۱۳ شاعر فلسطینی و ۶۸ روزنامه نگار در غزه کشته شده اند. فلسطینیان می‌گویند که نویسندگان و شعرا به شکلی عمدی از سوی نیرو‌های اشغالگر اسرائیلی هدف حمله قرار گرفته‌اند.
“مصعب ابوتوهه” شاعر و پژوهشگر فلسطینی ۳۱ ساله و بنیانگذار کتابخانه ادوارد سعید در غزه از قاهره به “تایم” می‌گوید: “همگان در غزه هدف قرار گرفته اند”. ابوتوهه در تاریخ ۲۰ نوامبر در حالی که از شمال به سمت جنوب غزه فرار می‌کرد و به سمت گذرگاه رفح که هم مرز با مصر است در حال رفتن بود بازداشت شد. علیرغم ان که مقام‌های امریکایی گفته بودند که اعضای خانواده اش اجازه ورود به مصر را خواهند داشت او در یک ایست بازرسی توسط اسرائیلی‌ها بازداشت شد. او می‌گوید هنگامی که نیرو‌های اسرائیلی بدون وجود شواهد و مدارک وی را متهم کردند که برای حماس فعالیت می‌کند. آنان او را برهنه کرده، کتک زدند و به او دستبند زدند. او می‌گوید:”در مورد شخص خود گمان می‌کنم که به شکلی عمدی بازداشت شده ام. افراد دیگری به صورت تصادفی انتخاب می‌شوند، اما در مورد من اقدامی تصادفی یا اشتباهی در کار نبود”.
او اشاره می‌کند که تنها پس از چند روز و در نتیجه فشار رسانه‌های بین المللی که درباره بازداشت او اخباری را منتشر کرده بودند آزاد شد. ابوتوهه می‌افزاید: “آنان می‌خواستند مرا تحقیر کنند، می‌خواستند مرا کتک بزنند، تا مرا به خاطر صحبت و نوشتن در مورد آن چه در غزه دیده‌ام مجازات کنند. آنان سعی می‌کنند صدا را بکشند افرادی که صحبت می‌کنند را بکشند”.
“عاطف الشاعر” مدرس ارشد زبان و فرهنگ عربی در دانشگاه وست مینستر لندن می‌گوید که از دهه ۱۹۳۰ میلادی شعر فلسطین با رنجی که قدرت‌های استعماری تحمیل کرده اند دست و پنجه نرم کرده است. او اشاره می‌کند که گاهی این شعر پیش بینی می‌کرد که چه اتفاقی برای فلسطینیان رخ می‌دهد از آوارگان و پناهجویان گسترده در نتیجه واقع نکبة سال ۱۹۴۸ میلادی گرفته که در جریان آن ۸۰ درصد جمعیت فلسطینیان آواره شدند تا خلع ید طولانی مدت و تبعید فلسطینیان از زمان تاسیس کشور اسرائیل.
الشاعر می‌گوید برای فلسطینیان شعر “جبرانی برای فقدان قدرت فیزیکی آنان است”. او می‌افزاید:”آنان در معرض اعمال خشونت آمیز توسط اسرائیل اشغالگر قرار گرفته اند و هیچ چیزی برای شان باقی نمانده است. بنابراین، آنان از صدای خود تا حد امکان استفاده کرده اند. برای فلسطینیان آواره شعر فضایی برای بازسازی وطن خود از طریق واژگان است تا آن را از طریق زبانی واضح و قابل رویت سازد تا هر فردی در سراسر جهان بتواند آن شعر را بخواند و به نوعی تحت تاثیر آن قرار گیرد”.
بدین ترتیب، شعر به عنوان ابزاری قدرتمند برای اقناع آرمان فلسطین به کار گرفته شده و شعرا و ادیبانی، چون محود درویش، نجوان درویش و فدوی طوقان آن را به پیش برده اند.
نجوان درویش شاعر برجسته فلسطینی ساکن بیت المقدس با هشت کتاب شعر به زبان عربی می‌گوید که برایش دردناک است وقتی می‌بیند خوانندگان در سراسر جهان به آثار قدیمی‌تر شعر فلسطین از جمله آثار او روی می‌آورند تا رویداد‌های امروز را درک کنند. او می‌گوید:” وقتی می‌بینم از شعرم در جنگ و در نسل زدایی حاضر استفاده می‌شود خوشحال نمی‌شوم زیر آرزو می‌کنم این شعر ابطال شود”.
او در یکی از اشعارش می‌نویسد:” گلوله باران پایان یافت/فقط برای شروع دوباره در درون شما/ساختمان‌ها سقوط کردند/افق سوخت/ فقط برای این که شعله‌های آتش در درون شما خشمگین شود/شعله‌هایی که حتی سنگ را نیز خواهند بلعید”.
شعر به قدری تاثیرگذار است که تظاهرکنندگان در تجمعی که توسط ائتلاف بوستون در فلسطین در تاریخ ۱۷ دسامبر در ماساچوست برگزار شده بود و خواستار برقراری آتش بس دائمی در غزه بودند بادبادک‌هایی را با نقل قولی از شعر رفعت العریر شاعر جانباخته فلسطینی به نمایش درآوردند.
درویش پس از ۲۰ سال نوشتن در مورد خشونتی که غزه در طول تجاوز‌های متعدد اسرائیل تجربه کرده هر بار اشعار خود را دوباره به اشتراک گذاشه است. درویش می‌گوید:”این جنبه‌ای تاریک است که این اشعار بی زمان هستند”.
تلاش اسرائیل برای نابودی فرهنگی فلسطینیان
علیرغم اقدامات اشغالگرانه اسرائیل علیه فلسطینیان و فقدان ثبات نهادی به دنبال آن و تخریب مدارس و دانشگاه‌ها در غزه فلسطینیان نرخ سواد ملی را در سطح ۹۷.۷ درصد را حفظ کرده اند. با این وجود، درویش می‌گوید سرودن شعر و هر شکل دیگری از آفرینش ادبی با بمباران‌های اسرائیل تقریبا ناممکن می‌شود. او می‌گوید که یک نویسنده و شاعر برای تمرکز به فضا و زمان نیاز دارد که برای اهالی غزه ممکن نبوده است. درویش اشاره می‌کند که ویرانی‌های کنونی در غزه باعث تحمیل خسارات شدیدی بر نویسندگان شده است. او می‌گوید: “برای هر پروژه استعماری هدف اصلی تصاحب زمین است، اما فرهنگ نیز به دنبال آن هدف قرار می‌گیرد”.
به گفته “گاردین” تا اواسط ماه دسامبر ۳۵۲ ساختمان مدرسه در غزه آسیب دیده اند. نویسندگان غزه نیز با تخریب کتابخانه‌های عمومی و شخصی و مجموعه‌های کتاب مواجه هستند. درویش می‌گوید: “تنها چیزی که یک نویسنده به آن اهمیت می‌دهد کتابخانه است. ما چیزی ارزشمندتر از کتابخانه نداریم این یک وسواس است”. ابوتوهه می‌گوید که کتابخانه شخصی اش بر اثر حملات اسرائیلی‌ها ویران شده و او از سرنوشت کتابخانه‌های ادوارد سعید که دو شعبه دارد اطمینان خاطر ندارد. او می‌گوید:”به احتمال زیاد آن کتابخانه‌ها به همراه صد‌ها موسسه، دانشگاه و مرکز فرهنگی دیگر در نوار غزه تخریب شده اند”.
شعر فلسطین در دیاسپورا (تبعید)
شعر برای شاعران فلسطینی در دیاسپورا یا تبعید و خارج از کشور قدری نقش متفاوتی ایفا می کند. شعر برای آنان راهی برای بازدید مجدد از خانه ای است که بسیاری از آنان به دلیل فقدان حق بازگشت به وطن هرگز آنجا را ندیده اند و هرگز نخواهند دید. برای نویسندگانی که تحت اشغال زندگی نمی کنند امنیت وجود دارد اما این دوری از وطن باعث ایجاد محدودیت های خلاقانه می شود. جورج آبراهام شاعر فلسطینی-آمریکایی می‌گوید: “به‌عنوان فلسطینیان در تبعید و خارج از کشور ما تمایل داریم فلسطین را از طریق مجموعه های محدودی از نمادها رمانتیزه کنیم و سپس به آن بنگریم”. آبراهام می گوید:”سطحی از امتیاز وجود دارد که زندگی من را به گونه شکل می بخشد که فلسطینیان در وطن آن را تجربه نمی‌ کنند. استفاده از این امتیاز برای ارتقای نویسندگانی از جامعه ‌شان که فرصت‌ های مشابهی در اختیار ندارند امری حائز اهمیت است”. او با العریر نیز همکاری می کرد و مجموعه اشعاری که در آینده چاپ خواهد شد شامل دو قطعه از العریر نیز خواهد بود.
آبراهام می گوید شعر به عنوان یک ابزار در روند آزادی فلسطین و مقاومت در برابر پاکسازی قومی صورت گرفته علیه فلسطینیان از سوی اسرائیل عاملی ضروری قلمداد می شود. او می گوید: “شعر نمی تواند جلوی یک گلوله را بگیرد. شعر یک زندانی را آزاد نمی کند و به همین دلیل است که ما باید کار سازماندهی سیاسی را نیز انجام دهیم. با این وجود، اگر نتوانیم یک دنیای آزاد را از طریق زبان تصور کنیم چگونه خواهیم توانست آن را در عمل بسازیم”؟