گروه جامعه - آمار بازماندگان از تحصیل در کشور روند افزایشی را طی می‌کند. رضا امیدی، جامعه‌شناس گفت: «سه عامل فقر، دسترسی نداشتن به مدرسه و معلولیت موجب بازماندگی از تحصیل کودکان می‌شود. معلولیت هم در دوران ابتدایی، هم مقاطع بالاتر یک مسئله جدی است» بازماندگی از تحصیل، دامن هزاران کودک را در ایران گرفته است؛ از جمله کودکان دارای معلولیت.ترک تحصیل دانش آموزان به عوامل مختلفی بستگی دارد که می توان عواملی مثل شدت ‌یافتن مدارس غیرانتفاعی و تبعیض در توزیع امکانات آموزشی، کرونا، فقر و… را برای ایجاد این آسیب اجتماعی درنظر گرفت.کودکان بسیاری در کشور از حق قانونی خود یعنی تحصیل و آموزش باکیفیت محروم هستند؛ از روستاهای دورافتاده گرفته تا حتی در مراکز شهرها. کسانی که قرار است آینده‌ساز کشور باشند، اما به جای آنکه در کلاس درس باشند، یا خانه‌نشین شده‌اند یا راهی بازار کار.
در سال تحصیلی ۱۴۰۲-۱۴۰۱، بیش از ۵۵۶ هزار نوجوان ایرانی - یا به تعبیر کنوانسیون حقوق کودکان، کودک - در سن ۱۵ تا ۱۷ سال از تحصیل بازماندند که بیش از ۲۹۵ هزار نفر آنها پسر و بیش از ۲۶۱ هزار نفر هم دختر هستند؛ این تنها یکی از اعداد و ارقام تلخ گزارش تازه مرکز آمار ایران با عنوان «گزارش وضعیت اجتماعی و فرهنگی ایران بهار۱۴۰۲» است که البته سطر به سطر و صفحه به صفحه این گزارش پر از اعداد مشابه دیگر است. این اعداد کودکان ایرانی و آینده و روزگار آنهاست که به دلایل مختلف که اصلی‌ترین آن فقر و محرومیت است
در سال تحصیلی ۱۴۰۲-۱۴۰۱، بیش از ۵۵۶ هزار نوجوان ایرانی - یا به تعبیر کنوانسیون حقوق کودکان، کودک - در سن ۱۵ تا ۱۷ سال از تحصیل بازماندند که بیش از ۲۹۵ هزار نفر آنها پسر و بیش از ۲۶۱ هزار نفر هم دختر هستند؛ این تنها یکی از اعداد و ارقام تلخ گزارش تازه مرکز آمار ایران با عنوان «گزارش وضعیت اجتماعی و فرهنگی ایران بهار ۱۴۰۲» است که البته سطر به سطر و صفحه به صفحه این گزارش پر از اعداد مشابه دیگر است. این اعداد کودکان ایرانی و آینده و روزگار آنهاست که به دلایل مختلف که اصلی‌ترین آن فقر و محرومیت است، کلاس درس خود را با خیابان، بازار و کار در کودکی عوض می‌کنند. در کنار این آمار محرومیت از تحصیل که در ادامه به آن بیشتر و جزیی‌تر پرداخته می‌شود، فرآیند این محرومیت از تحصیل و تاثیر آن بر آینده بخش وسیعی از جامعه حایز اهمیت فراوان است؛ به عبارتی ساده بررسی سرانگشتی این گزارش به ما می‌گوید که مقطع به مقطع تعداد و درصد کودکانی که از تحصیل بازمی‌مانند، بیشتر می‌شود و در کنار آن هم امکانات در مدارس و مناطق محروم‌تر کاهش می‌یابد که نخستین نتیجه آن در رتبه‌های کنکور و بعد آمار جرم و جنایت و بعد مولفه‌های رفاه و کیفیت زندگی خود را بروز می‌دهد.
آمارهای تکان دهنده از ترک تحصیل کودکان
«نسبت دانش‌آموزان مدارس غیردولتی به کل دانش‌آموزان از ۱۱٫۴ درصد در سال تحصیلی ١٣٩٦-۱۳۹۵ به ۱۴ درصد در پایان سال تحصیلی ۱۴۰۲-۱۴۰۱ رسیده است. این نسبت در سال تحصیلی ۱۴۰۲-۱۴۰۱ در مقاطع تحصیلی ابتدایی، متوسطه اول و متوسطه دوم به ترتیب برابر ۱۵/۲، ۱۲/۱ و ۱۲/۶ درصد بوده است.»؛ این یکی از نکات اصلی بخش مربوط به تحصیل این گزارش رسمی است که به‌طور خلاصه به ما می‌گوید سهم تحصیل دانش‌آموزان در مدارس غیرانتفاعی سال به سال افزایش یافته و این افزایش در مقطع ابتدایی هم بیشتر بوده است.آمارها نشان می‌دهد در سال تحصیلی ۱۴۰۱-۱۴۰۰ نرخ ترک تحصیل به کمترین میزان خود در این دوره رسیده و عدد ۲٫۳۲ درصد را ثبت کرده است. بخش مهم‌تر اما ترک تحصیل در دوره متوسطه است که گزارش می‌گوید به‌طور کلی در میان سه دوره تحصیلی، در سال تحصیلی ۱۴۰۲-۱۴۰۱ بیشترین نرخ ترک تحصیل مجموعا در دوره متوسطه اول رخ داده است. در این میان همچنین بیشترین رقم ثبت شده متعلق به نرخ ترک تحصیل پسران در دوره متوسطه اول به میزان ۶٫۵۴ درصد است. براساس گزارش «اکوایران» از آمار تازه مرکز آمار ایران، نکته مهم دیگر در بررسی‌های انجام شده متعلق به دوره متوسطه دوم است. در سال تحصیلی ۱۳۹۹-۱۳۹۸ نرخ ترک تحصیل مجموعا رقم ۳٫۶۷ درصد بوده که در سال بعدی به رقم ۲٫۵ درصد تنزل یافته است. این موضوع در سال تحصیلی بعدی نیز ادامه داشته و نرخ ترک تحصیل به رقم ۲٫۳۲ درصد کاهش یافت. از سوی دیگر اما در سال تحصیلی ۱۴۰۲-۱۴۰۱ نرخ ترک تحصیل به میزان ۴٫۰۴ افزایش یافت که تقریبا رشدی دو برابری را نسبت به سال تحصیلی ۱۴۰۱-۱۴۰۰ تجربه کرده است. بخش مربوط به آموزش و مدرسه این گزارش مرکز آمار ایران، نخست تعریفی از ترک تحصیل ارایه می‌دهد و می‌نویسد: ترک تحصیل به دانش‌آموزی اطلاق می‌شود که حین تحصیل، بعد از قبولی یا مردودی، به هر دلیلی نظام آموزشی را ترک کرده باشد. این نرخ از تقسیم تعداد دانش‌آموزان مردودی مشغول به تحصیل در سال جاری بر تعداد دانش‌آموزان سال قبل در همان پایه ضرب در۱۰۰ محاسبه می‌شود. این گزارش درباره این نرخ هم می‌گوید که نرخ ترک تحصیل در دوره ابتدایی در سال تحصیلی ۱۳۹۶-۱۳۹۵، عدد ۰٫۹۹ بوده که بعد از پنج سال در سال تحصیلی ۱۴۰۲-۱۴۰۱ به عدد ۱٫۲ درصد رسیده و روند افزایشی را نشان می‌دهد.
به گزارش تجارت‌نیوز، معصومه پازوکی، معاون وزیر آموزش و پرورش به خبرگزاری دولتی «ایرنا» گفته که حدود 30 هزار نفر از آمار کل بازماندگان از تحصیل، کودکانی هستند که به دلیل محرومیت امکان رفتن به مدرسه را ندارند. معاون وزیر آموزش و پرورش گفته بر این اساس وقتی آمار بازماندگان از تحصیل را واقعی می‌کنیم، متوجه می‌شویم که تعداد به آن صورت تکان‌دهنده نیست!
3 عامل مهم بازماندگی از تحصیل 
پیش از این رضا امیدی، جامعه‌شناس در نشستی که در موسسه رحمان برگزار شد، علل ترک تحصیل و بازماندگی از تحصیل را بررسی کرد. او گفت پژوهش‌های مختلف در این زمینه، سه عامل مهم، بازماندگی از تحصیل در ایران را توضیح می‌دهد. 
امیدی توضیح داد: «اولین عامل، فقر است. این مسئله در ایران بسیار هم جدی است.  فقر همان عامل بازماندگی موقت از تحصیل است، هم بازماندگی دائمی. بازماندگی موقت به این معنا که شواهد زیادی وجود دارد که در خانواده‌های فقیر و با توجه به شرایط متفاوت استان‌ها، تعداد زیادی از کودکان به‌ویژه پسران در مزارع و گلخانه‌ها کار می‌کنند. برای مثال در برخی استان‌ها که برداشت محصول در فصل پاییز صورت می‌گیرد، می‌بینیم که علی‌رغم ثبت‌نام کودکان در مدارس، حدود دو یا سه ماه به مدرسه نمی‌روند.» این جامعه‌شناس ادامه داد: «عامل دوم، دسترسی به مدارس است. گزارش‌هایی مختلفی از در دسترس نبودن مدرسه داریم؛ به‌ویژه در مناطقی که پراکندگی جمعیت دارند.»امیدی گفت: «سومین عامل، معلولیت است. معلولیت چه در دوران ابتدایی چه مقاطع بالاتر یک مسئله جدی است که با آن مواجه هستیم. حذف رفت‌وآمد رایگان باعث شده که خانواده بسیاری از افرادی که دارای معلولیت هستند، نتوانند این هزینه را تامین کنند. در نتیجه ریزش در میان آنها بسیار زیاد است.»
معلولیت عامل دوم یا سوم بازماندگی از تحصیل
معلولیت یکی از عوامل بازماندگی از تحصیل شده است. به عبارت ساده‌تر اگر عوامل اقتصادی را هم کنار بگذاریم، داشتن معلولیت به‌تنها می‌تواند عاملی برای بازماندگی از تحصیل شود. 
اردیبهشت سال جاری، حمید طریفی حسینی، رئیس سازمان آموزش و پرورش استثنایی به ایرنا گفت که بر اساس پژوهش‌های انجام شده، معلولیت شاید عامل دوم یا عامل سوم بازماندگی از تحصیل، پس از از مشکلات اقتصادی است.آنطور که طریفی حسینی گفت اگر مشخص شود که علت بازماندگی، معلولیت فرد باشد، به سازمان آموزش و پرورش استثنایی معرفی می‌شود. شدت معلولیت بررسی می‌شود و در صورتی‌که امکان حضور در مدرسه یا آموزش‌پذیری را داشته باشد، شرایط تحصیل برای او در مدرسه یا به صورت انفرادی مهیا می‌شود.
افزایش 21 درصدی تعداد بازماندگان از تحصیل
در همین حال در مدارس کشور جای بسیاری از کودکان و معلمان خالی مانده است. تعداد این صندلی‌های خالی طی سال‌های اخیر رو به افزایش بود. آمارهای رسمی نیز این ادعا را تائید می‌کند. از جمله این آمارها می‌توان به گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس اشاره کرد. پیش‌تر مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارش از بازماندگی تحصیل بیش از 900 هزار کودک در ایران طی سال تحصیلی 1400-1401 نوشت. آنطور که جزئیات این گزارش نشان می‌دهد که 1396-1395 تعداد بازماندگان از تحصیل حدود 748 هزار نفر بودند. سال تحصیلی 1401-1400 اما تعداد آنها 911 هزار و 277 نفر رسید. به عبارتی طی 6 سال بیش از 21 درصد افزایش داشت.
فراموشی مشکلات در سایه مسائل سیاسی
به نظر می‌رسد آنچه به فراموشی سپرده شده، مشکلات آموزش و پرورش است. مشکلاتی مانند بازماندگی از تحصیل، ترک تحصیل کودکان، کمبود معلم، کمبود کلاس، فرسودگی مدارس، نمرات ضعیف دانش‌آموزان و کمبود نیروی متخصص!در حالی‌که کودکان بسیاری به دلایل مختلف از جمله فقر و معلولیت از تحصیل محروم هستند، وزیر آموزش و پرورش به دنبال پیوند مدارس و مساجد است. رضامراد صحرایی از همان ابتدا که تصدی این وزارتخانه را به عهده گرفت بر حضور روحانیون در مدارس تاکید داشت. او در مصاحبه‌های بسیاری بر این دغدغه خود تاکید کرده است. برخی از کارشناسان حوزه آموزش، اما می‌گویند این روند می‌تواند به آموزش عمومی در کشور آسیب وارد کند.