یکی از مواردی که در سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی رشد چشمگیری داشته اما کمتر به آن توجه شده است، توان امداد و نجات و مدیریت بحران کشور است. موضوعی که به دلیل آمیختگی آن با تلخی حوادث کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد. اما واقعیت این است که امکانات و زیرساخت‌های ایجاد شده در این حوزه قابل مقایسه با سال‌های پیش از پیروزی انقلاب اسلامی نیست.
به گزارش ایسنا، وقوع حوادث گرچه قدمتی بیش از عمر حیات بر روی کره زمین و شاید حتی عمری بیشتر از آن داشته باشد، اما می‌توان گفت که از همان نخستین روزهای حضور موجودات زنده، تمهیداتی نیز برای مقابله با آن اتخاذ شده است، تمهیداتی که با حضور انسان جایگاهی فراتر از غریزه یافته و به اتخاذ تدابیری هوشمندانه برای مقابله و همچنین کاهش خسارات ناشی از آن بدل شده است. به مرور زمان و با رشد دانش بشری گرچه دامنه برخی از حوادث گسترش پیدا کرده اما تمهیدات انسان برای مقابله با آن نیز رشد کرده است.
ایران نیز بر حسب وسعت و موقعیت جغرافیایی که دارد، قرن‌هاست که در معرض حوادث طبیعی بسیاری از جمله سیل، زلزله، رانش زمین، صاعقه، توفان و ... قرار دارد، به طوریکه گفته می‌شود ایران جزو ۱۰ کشور حادثه خیز جهان است. در تمام این سال‌ها حکومت‌ها و دولت‌ها تلاش کرده‌اند تا راهکارها و امکاناتی را برای مقابله با این حوادث و همچنین حوادث غیرطبیعی اتخاذ کنند. در سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی اما این روند علیرغم وقوع جنگ تحمیلی، اعمال تحریم‌ها و ... سرعت بیشتری به خود گرفته است.
مدیریت منسجم حوادث در سال‌های پس از انقلاب
اسماعیل نجار، رئیس پیشین سازمان مدیریت بحران کشور در گفت‌وگو با ایسنا، به بررسی همین موضوع پرداخت و گفت: پس از پیروزی انقلاب اسلامی، ما شاهد وقوع جنگ تحمیلی بودیم، اما همین جنگ نیز آثاری داشت که ما در مقابله با حوادث و همچنین امدادرسانی به مصدومان حوادث از آن بهره بردیم و تا همین امروز نیز از تجربیات آن بهره‌مندیم. پیش از انقلاب سازوکار منسجمی برای امدادرسانی در حوادث و همچنین مدیریت حوادث وجود نداشت و گرچه ساختار اورژانس، آتش‌نشانی، هلال احمر که آن زمان به نام شیروخورشید سرخ شناخته می‌شد و ... وجود داشت، اما قدرت و امکانات چندانی نداشتند و حتی در برخی از شهرها اصلا حضور نداشتند. این موضوع را می‌توان در آرشیو مطبوعات و اخباری که از نحوه امدادرسانی به حوادث مختلف منتشر شده نیز جستجو کرد.
وی ادامه داد: حالا ممکن است برخی این ادعا را مطرح کنند که این روند به مرور زمان شکل گرفته است، اما باید بگویم که آن زمان سرانه‌ها و میزان امکانات مشخص است. امکاناتی که در حوزه امداد و نجات و ... در اختیار داشتیم نه تناسبی با جمعیت آن زمان داشت و نه مطابق دانش و امکانات روز بود و اگر تجهیزاتی هم خریداری شده بود، عمدتا نمایشی بودند و تعدادشان اندک بود. این درحالی است که امروزه وضعیت خوبی در مقایسه با آن سال‌ها داریم.
نجار افزود: موضوع دیگر همین تشکیل سازمان مدیریت بحران کشور است. سازوکاری که به مدیریت منسجم حوادث و همچنین اقدامات پیشگیرانه بدل شده است. اقداماتی که نتایج آن را در کاهش چشمگیر قربانیان حوادثی مانند زلزله می‌توان دید. در سال‌های اخیر چندین مورد زلزله بزرگ در کشور رخ داده که آمار مصدومان آن به سبب اتخاذ تدابیری مانند مقاوم سازی منازل و ابنیه روستایی و شهری، ارتقاء استانداردها، به روزرسانی تجهیزات امدادونجات و ... کاهش چشمگیری داشته است.
وی گفت: همین مانور زلزله را ببنید، همین مانورهایی که برخی آن را جدی هم نمی‌گیرند، در یک مقطعی باعث شد که تقریبا همه بدانند مکان‌های مناسب برای پناه گرفتن در هنگام زلزله کجاست. حالا اقدامات بسیار دیگری هم انجام شده است. اینکه چقدر آموزش‌ها به روز شده است، چقدر نحوه امدادرسانی تغییر کرده و ... را هم نباید فراموش کنیم. به نظر من انقلاب اسلامی یک تحول هم در نحوه امداد و نجات ایجاد کرد.
پیرحسین کولیوند، رئیس جمعیت هلال احمر کشورمان نیز درباره تغییرات امکانات و تجهیزات جمعیت هلال احمر در سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز به ایسنا گفت: تشکیلات رسمی امدادی در سال ۱۳۵۰ به صورت منظم با عنوان اداره مرکزی امداد کل آغاز به فعالیت کرد. جمعیت هلال احمر در هر چهار مرحله پیشگیری، آمادگی، مقابله و بازتوانی از مراحل مدیریت بحران نقش دارد و عمده وظایف جمعیت در این مراحل از جمله ارائه خدمات امدادی در هنگام بروز سوانح طبیعی مثل سیل و زلزله و ... در داخل و خارج کشور بر عهده سازمان امداد و نجات است. همچنین بعد از انقلاب اسلامی، بخش نجات نیز به وظایف جمعیت اضافه شد و سازمان امداد و نجات شکل گرفت.
رشد چشمگیر تشکیلات و تجهیزات هلال احمر ایران
وی با بیان اینکه آمارها نشان می دهد میزان تشکیلات و تجهیزات امداد و نجات پس از سال ۵۷ رشد چشمگیری داشته است؛ ادامه داد: پیش از انقلاب هیچ شعبه امدادی در کشور وجود نداشت اما در حال حاضر ۶۱۰ شعبه فعال در کشور داریم و در گذشته تنها یک مرکز کنترل فرماندهی در کشور ساخته شده بود اما این تعداد در سال‌های پس از انقلاب اسلامی به ۳۴ عدد رسید که از تعداد استان های کشور نیز بیشتر است. همچنین در سال‌های پیش از انقلاب سه هزار امدادگر در کل کشور خدمت می‌کردند اما امروز تعداد آنها به ۷۳ هزار نفر رسیده است.
رئیس جمعیت هلال احمر درباره امکانات و تجهیزات جمعیت هلال احمر خاطرنشان کرد: تعداد بالگردهای جمعیت، قبل از انقلاب تنها به دو عدد خلاصه می‌شد اما در حال حاضر ۲۳ بالگرد در جمعیت آماده خدمت‌رسانی هوایی هستند. همچنین خودروهای امداد و نجات نیز پس از انقلاب اسلامی تهیه شدند که تعداد آنها در حال حاضر ۴۶۷ عدد است. همچنین در گذشته تنها ۴۰ آمبولانس داشتیم ولی الان تعداد آمبولانس ها به ۱۰۶۲ عدد رسیده است.
افزایش انبارهای امدادی از ۲۶ به ۵۷۲ انبار
رئیس جمعیت هلال احمر افزود: پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، ۲۶ انبار امدادی در کشور وجود داشت اما پس از انقلاب تعداد آنها به ۵۷۲ عدد رسیده است. موجودی آن هم که اصلا قابل مقایسه نیست.
وی درباره عملیات های جمعیت هلال احمر در بحران گفت: جمعیت هلال احمر در عملیات های مهمی همچون زلزله گلباف سال ۶۰، امداد در دوران دفاع مقدس، زلزله رودبار و منجیل سال ۶۹، زلزله بم سال ۸۲، زلزله موموری سال۹۲، زلزله سرپل ذهاب سال ۹۷ و سیل های بزرگ دهه۹۰ به هموطنان آسیب دیده خدمات رسانی کرده است.
کولیوند درباره مقایسه زیرساخت‌های هلال احمر قبل و بعد از انقلاب اسلامی گفت: تعداد مراکز درمانی داخل کشور از یک عدد به ۳۴ عدد افزایش پیدا کرده است. همچنین ۳۸ داروخانه در ایام پس از انقلاب اسلامی ساخته شده است که قبلا وجود نداشت.
وی افزود: در سال های پیش از انقلاب تنها یک مرکز واکسیناسیون ایجاد شده بود که امروز تعداد آنها به ۴۶ عدد در سراسر کشور می‌رسد. همچنین ۲۰۴ مرکز توانبخشی در کشور به صورت فعال داریم که در گذشته تعداد آنها فقط چهار عدد بود. البته این نکته نیز قابل توجه است که هلال احمر جمهوری اسلامی ایران، سه بیمارستان و ۱۴ کیلینیک در خارج از کشور نیز دارد که در سال‌های پیش از پیروزی انقلاب تعداد آنها تنها یک عدد بود.
وی درباره خانه‌های هلال و و مراکز امور جوانان اظهارکرد: درحال حاضر هفت هزار خانه هلال در روستاها و محلات ایجاد شده که در گذشته اصلا وجود نداشتند. در سال‌های پیش از انقلاب ۲۵۰ مرکز تحت عنوان کاخ جوانان فعالیت داشت که در حال حاضر ۱۶هزار و ۷۷۶ مرکز با عناوین مختلف کانون جوانان، دانش آموزی، دانشجویی، طلاب، روستایی و غنچه‌های هلال مشغول فعالیت هستند.
رئیس جمعیت هلال احمر به برخی از افتخارات مهم و بین المللی هلال احمر پس از انقلاب اسلامی نیز اشاره کرد و گفت: هلال احمر جمهوری اسلامی ایران، جزو پنج جمعیت قدرتمند دنیا در پاسخ به سوانح طبیعی و غیرطبیعی است. این جمعیت حضور در عملیات های امدادرسانی بین المللی مثل زلزله افغانستان، سیل پاکستان، زلزله ترکیه و مهاجران افغانستانی و ... داشته است. هلال احمر کشورمان تنها جمعیت ملی مسلمان دارای مجوز حضور در عملیات‌های بین المللی امدادی است.
کولیوند همچنین درباره افتخارآفرینی جمعیت هلال احمر اظهار کرد: دریافت دو مدال هانری دیویسیون و ۷ مدال فلورانس و اعطای لوح و نشان فداکاری ترکیه به پاس خدمات هلال احمر ایران در زلزله ترکیه سال ۱۴۰۱ از جمله افتخارات ما هستند.
رئیس جمعیت هلال احمر گفت: ۶۴ سال از آغاز فعالیت سازمان داوطلبان می گذرد. این سازمان در راستای احیا و گسترش اصل خدمات داوطلبانه نهضت بین المللی صلیب سرخ و هلال احمر تشکیل شد. در حال حاضر ۱۹۲ جمعیت ملی عضو فدراسیون بین المللی جمعیت های صلیب سرخ و هلال احمر هستند و جمعیت هلال احمر ایران یکی از این کشورهاست. فعالیت های این سازمان از زمان تاسیس یعنی اسفندماه ۱۳۳۸ تا پیروزی انقلاب اسلامی تنها به چند فعالیت از جمله کمک به جذامیان، احداث ساختمان شیرخوارگاه جمعیت شیر و خورشید سرخ تبریز و کمک به حادثه دیدگان بلایای طبیعی و مخاصمات محدود بوده است. اما پس از پیروزی انقلاب اسلامی و همچنین گذر از هشت سال دفاع مقدس، حضور داوطلبان هلال احمر در عرصه های مختلف اجتماعی و ارکان تصمیم سازی جمعیت هلال مشهود است. حضور این افراد در انتخابات شورای عالی جمعیت، مشارکت گسترده و فعال در برنامه های عام المنفعه، ارتقای شاخص های بهداشتی، درمانی و محدومیت زدایی نشانگر این امر است.
وی ادامه داد: اشاعه و ترویج فرهنگ داوطلبی در جامعه، بسیج توان داوطلبی برای مقابله با تغییرات اقلیمی، تعامل و هم افزایی با موسسه های مردم نهاد و خیرین از جمله ظرفیت های سازمان داوطلبان است.
امکانات آتش‌نشانی امروز با قبل از انقلاب قابل مقایسه نیست
قدرت الله محمدی، مدیرعامل سازمان آتش نشانی و خدمات ایمنی شهر تهران نیز درباره اینکه چه تحولاتی در حوزه آتش‌نشانی و تجهیزات آن در سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی رخ داده است، به ایسنا گفت: واقعیت این است که تغییراتی که در این مدت رخ داده است به هیچ وجه قابل مقایسه با سال‌های پیش از انقلاب نیست. ما امروزه امکانات به روزی در سازمان آتش‌نشانی تهران در اختیار داریم که در بسیاری از کشورهای توسعه یافته و پیشرفته دنیا نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.
وی با بیان اینکه بالابرها، تجهیزات، خودروی های اطفای حریق و لباس‌های آتش‌نشانان ما همگی به روز هستند و از کیفیت بالایی برخوردارند، گفت: همچنین در سایر حوزه‌ها نیز ما پیشرفت‌های بسیاری داشتیم به عنوان مثال زمان رسیدن آتش‌نشانان به محل حادثه نسبت به گذشته بسیار کاهش یافته است. سامانه سراسری ۱۲۵ که باعث بهبود روند اطفای حریق و سرعت بالای اطلاع رسانی شده است نیز دستاورد کمی نیست که در سال های پس از انقلاب ایجاد شده است.
محمدی با اشاره به اینکه آتش‌نشانی به موضوع آموزش و تجهیزات و امکانات فیزیکی نیز نگاه ویژه‌ای دارد؛ ادامه داد: ما همچنان در تلاشیم از ظرفیت‌های شرکت‌های دانش بنیان و شرکت‌های تخصصی در زمینه به روز بودن اطلاعات و امکانات استفاده کنیم. ما همچنان جانمایی ایستگاه‌های آتش‌نشانی را در پایتخت داریم و صد و سی و نهمین ایستگاه در خیابان شهید صابونیان در منطقه شوش، در دهه فجر افتتاح می‌شود. همچنین قرار است تجهیزات و خودروهای آتش‌نشانی جدیدی به ناوگان ما اضافه شود.
۲۰ پایگاه اورژانس برای جمعیت ۳۶ میلیونی!
در حوزه اورژانس نیز تحولات چشمگیری را شاهد بودیم. موضوعی که جعفر میعادفر، رئیس اورژانس کشور به آن اشاره کرد و گفت: انقلاب باعث رشد و نمو ملت عزیز ایران شد، به‌طوری که در تمام قسمت‌های کشور برای ارتقاء سلامت مردم در این ۴۵ سال تلاش شده است. در اورژانس نیز به عنوان عضوی از حوزه سلامت در این راستا تلاش های بسیاری انجام شده است.
وی افزود: ما در ابتدای انقلاب با جمعیت ۳۶ میلیونی، ۲۰ پایگاه و ۲۰ آمبولانس داشتیم حالا با جمعیت دوبرابری، سه هزار و ۳۰۰ پایگاه و آمبولانس فعال داریم. علاوه بر این در حوزه هوایی و دریایی نیز توفیقات بسیاری داشتیم. اورژانس کشور از سال ۷۹ به بعد توسعه جدی پیدا کرد و رشد چندبرابری داشت. درحال حاضر ۵۳ پایگاه هوایی در کشور داریم که دو پایگاه مسافت طولانی بال ثابت داریم و بقیه پایگاه بالگردی برای انتقال بیماران استفاده می‌شود.
به نظر می‌رسد گاهی تلخی حوادث، مانع از توجه به اقدامات انجام شده می‌شود. تصور کنید در حریق بیمارستان گاندی، اقدامات و امکانات به موقع دستگاه‌هایی نظیر آتش‌نشانی و اورژانس نبود، اگر پیگیری‌های سازمان مدیریت بحران کشور برای مقاوم سازی بافت‌های روستایی انجام نشده بود، اگر سیل بندها و درختکاری‌ها در شمال تهران به بهره برداری نرسیده بود و ... امروز خسارات ناشی از وقوع همین حوادث از سیل و زلزله گرفته تا حریق و ... چندبرابر وضعیتی بود که آن را تجربه کرده‌ایم؟ قطعا خسارت ناشی از حوادث به گونه‌ای که حتی کم‌ترین آن نیز ایجاد نارضایتی را درپی خواهد داشت و این همان موضوعی است که سبب می‌شود تا تحولات رخ داده در این عرصه کمتر دیده شود.