چشم مردم امروز با نقوش هنرهای سنتی آشنا نیست؛ این در حالی است که بسیاری از این نقوش برگرفته از باور و اتفاقات و اعتقاداتی است که طی سالیان در این مرز و بوم در جریان بوده است. یک پژوهشگر هنرهای سنتی که در این زمینه فعالیت بسیاری داشته، معتقد است چشم مخاطب امروز باید با نقوش سنتی آشنا شود.
حسین یاوری ـ پژوهشگر هنرهای سنتی ـ که برای بازدید از هشتمین جشنواره صنایع دستی و هنری های سنتی فجر در برج آزادی حاضر شده بود، ضمن حضور در نشست‌های تخصصی و همراهی با جمعی از دانشجویان هنر که برای بازدید از نمایشگاه آمده بودند، دقایقی با ایسنا گفت‌وگو کرد.
این استاد دانشگاه گفت: من حدود ۵۲ سال است که صنایع دستی و هنرهای سنتی عشق و شغلم بوده است اما این کاری که من انجام داده‌ام شاید قطره‌ای از عظمت دریای هنرهای سنتی ایران نیست. ۳۳۰ رشته هنرهای سنتی و ۲۸۶ رشته صنایع دستی را دارا هستیم که از نظر پراکندگی می‌توان گفت، هیچ استانی نیست که دارای صنایع دستی و هنر سنتی نباشد.
او ادامه داد: هنر سنتی هر استانی از ایران دارای ظرایف و نقوش متفاوتی است.
این پژوهشگر هنرهای سنتی درباره ارتباط جامعه امروز با نقوش هنرهای سنتی و شناخت جامعه از المان‌های به کارگرفته شده در آثار هنرهای سنتی، گفت: شاید نیاز باشد که خوانش جدیدی درباره نقوش هنرهای سنتی و صنایع‌دستی داشته باشیم. در کتاب‌های خود سعی کردم بخشی از این موارد را بگویم. امروز در خدمت هنرمندی از قاسم‌آباد رودسر بودم. ایشان نگاره‌ها و نقش‌ها را برای من روایت کرد. گفت که چرا این نگاره و نقوش با این رنگ‌ها ایجاد شده و چه کاربردی در زندگی داشته است؛ صنایع‌دستی و هنرهای سنتی ایران بدون کاربرد نبوده و البته همواره از نقدی برخوردار بوده است.
عضو گروه هنرهای سنّتی و صنایع‌دستی فرهنگستان هنر ادامه داد: کاشی کاری و گچ‌بری‌های مساجد قدیمی ایران جلب نظر می‌کند. قالی‌های به کار رفته در این مساجد نیز ممکن است نفیس نباشد اما همه از تقدس برخوردارند. احساس می‌کنید که همه چیز با شما آشناست.
او گفت: در گذر زمان بر اساس فراز و فرود حکومت‌هایی که در ایران حضور داشتند، یا بر اساس توجه یا بی‌توجهی افراد دست‌اندرکار رشد یا افول کرده‌ایم. قالی ایران عصر درخشانی را در دوران صفویه رقم زده است؛ چراکه دستور داده شده بود بهترین دار و ابزار شناسایی شده و نقوش اصیل اجرا شود. هنرمندان برتر نیز شناسایی شده بودند؛ به صورتی که وقتی می‌گوییم یک قالی برای اصفهان است از نقش و رنگ و نگار آن خاستگاهش را تشخیص می‌دهیم. در سایر آثار نیز به همین ترتیب می توان آثار را شناسایی کرد.
یاوری اظهار کرد: من یک روز خواستم طراحی‌های قالی ایران را بنویسم. آمار بسیار متغیری از تعداد طرح‌های ما در قالی‌ها وجود داشت. این آمار متغیر به این دلیل بود که قرار نبود به عددی ثابت برسیم؛ چراکه این طرح و نقش غیرقابل شمارش است. کافی است یک فرد خلاق بر اساس دید خود از محیط، طرح جدیدی را ارایه دهد. این نقوش طی بازه زمانی نیز دستخوش تغییراتی شده است. بر اساس بررسی‌های من اقلیم، آب و هوا در نقش و رنگ آثار متفاوت است. من سال‌ها مدیرکل استان سیستان و بلوچستان بودم.
آن جا متوجه شدم سوزن دوزان نگاره ‌ها را از برداشتند؛ بعد متوجه شدم در اسپکه، سورمیچ، دبگزان، محمدآباد و... نقوش متفاوت است. تغییرات حاصل شده در نقوش و رنگ آثار هنرهای سنتی به انتقال سینه به سینه روایت‌ها نیز مرتبط است.
این پژوهشگر هنرهای سنتی اظهار کرد: چشم آدم‌هایی که در زمان حال زندگی می‌کنند آنچنان به نقوش هنرهای سنتی آشنا نیست. دلیلش کوتاهی امثال من است. باور بفرمایید سال ١٣۶٠ که تدریس در دانشگاه را آغاز کردم متوجه کمبود بسیار شدم و ناراحت شدم که شاید تعداد ایرانیانی که در این زمینه کتاب نوشتند بسیار کم است. بر همین اساس هم سعی کردم در این زمینه تلاش کنم. من خود بررسی کرده‌ام که در خارج از کشور آنانی که نویسنده یا پژوهشگر هستند بودجه‌ای برای پژوهش دارند و اگر این شرایط برای پژوهشگران ما نیز فراهم بود شاید کار بیشتری صورت می‌گرفت.
او در ارتباط با برنامه های تلویزیونی که می تواند چشم مخاطبان را به نقوش ایرانی آشنا کند، گفت: باید توجه شود که تحقق این امر به یک برنامه‌ریزی بلندمدت نیاز دارد و قطعا موثر خواهد بود. اگر تلویزیون، رادیو، رسانه‌ها و ... به این موضوع بپردازند حقیقتا منجر به این امر خواهد شد که نقوش هنرهای سنتی در میان ایرانیان شناخته شود.
«سند ملی صنایع دستی» به کجا رسید؟
همچنین پیش‌نویس سند ملی صنایع دستی در نهمین جلسه شورای معین ستاد هماهنگی و راهبری اجرای نقشه مهندسی فرهنگی مورد بحث و بررسی قرار گرفت.
به گزارش ایسنا، نهمین جلسه شورای معین ستاد هماهنگی و راهبری اجرای نقشه مهندسی فرهنگی کشور به ریاست دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی و حضور معاون گردشگری وزارت میراث فرهنگی و گردشگری، معاون وزیر و رئیس سازمان امور اجتماعی کشور، قائم‌مقام سازمان تبلیغات اسلامی، دبیر ستاد فرهنگی و اجتماعی، دبیر شورای فرهنگ عمومی کشور، فعالان جبهه فرهنگی و تعدادی از نمایندگان دستگاه‌های فرهنگی برگزار شد.
حجت‌الاسلام خسروپناه، دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی در این جلسه ضمن تشکر از دست‌اندرکاران تدوین این سند، عنوان کرد: یکی از مهمترین کارهایی که در تهیه اسناد مدّنظر دبیرخانه است، جمع آوری نظرات امامین انقلاب پیرامون آن موضوع خاص است، لذا ضرورت دارد، ضمن بررسی نظرات امامین انقلاب نگاه ایشان در سند مذکور پیاده شود.
وی ادامه داد: نکته دوم نقش صنایع‌دستی در تقویت و تحکیم خانواده است، یکی از اهداف این سند می‌تواند تحکیم خانواده از طریق صنایع دستی باشد.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، افزود: با توجه به اهمیت موضوع صنایع دستی در بحث فرهنگی می‌توان پس از بررسی‌های لازم، این موضوع را در دستور جلسه شورای معین شورای عالی انقلاب فرهنگی قرار داد و به جهت تصویب آن از این مسیر اقدامات لازم را پیگیری کرد.
در ادامه محمود حاجیلویی، دبیر ستاد فرهنگی و اجتماعی شورای عالی انقلاب فرهنگی با اشاره به تدوین سند صنایع دستی ذیل اقدام ملی ۱۵ از راهبرد کلان ۹ نقشه مهندسی فرهنگی کشور اشاره کرد: پیش‌نویس سند صنایع دستی توسط وزارت میراث فرهنگی و گردشگری با همکاری ستاد فرهنگی و اجتماعی دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی آماده شده است و این سند از جمله اسنادی است که توسط دستگاه متولی در امر صنایع دستی و با مشارکت فعالان این حوزه تهیه و تدوین شده است.
وی افزود: میز صنایع دستی از اولین میزهای ستاد فرهنگی و اجتماعی است که آغاز به کار کرده است و تولی‌گری آن توسط وزارت میراث فرهنگی و گردشگری صورت می‌گیرد و معاون صنایع دستی این وزارتخانه دبیر میز صنایع دستی ستاد فرهنگی و اجتماعی نیز تعیین شده‌اند. با توجه به بررسی‌های کارشناسی صورت گرفته این سند دارای کیفیت خوبیست و امیدواریم که پس از بحث و بررسی در این جلسه و نهایی شدن آن مسیر تصویب نهایی را طی کند.
همچنین میرزمانی، مدیر امور هنر و صنایع خلاق ستاد فرهنگی و اجتماعی ضمن بیان روند تدوین پیش نویس سند، عنوان کرد: پیش‌نویس سند صنایع دستی پس از دریافت اطلاعات دقیق و کارشناسی از وزارت میراث فرهنگی و گردشگری، بررسی‌های صورت گرفته در جلسات هیئت‌های اندیشه ورز و همچنین جلسات کارشناسی در قالب چارچوب تدوین اسناد ملی حوزه فرهنگ تدوین شده است.
بنابراعلام روابط عمومی شورای عالی انقلاب فرهنگی، جلالی معاون صنایع دستی وزارت میراث فرهنگی و دبیر میز صنایع دستی دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی، پیرامون تدوین پیشنویس سند صنایع دستی، بیان کرد: تدوین این سند به منظور تغییر رویکرد و نگاه به صنایع دستی آغاز شده است. توجه به صنایع دستی بیشتر به عنوان امر تزیینی بوده و کمتر به ادبیات اقتصادی و مسائل توسعه‌ای آن توجه شده است. مبنای تهیه این سند اقتصاد هویت بنیان است که از آموزش آغاز و تا فروش ادامه دارد و ظرفیت فوق العاده صنایع دستی برای ارزآوری و اتخاذ رویکردهای اقتصادی مبتنی بر گام دوم انقلاب اسلامی مدنظر قرار گرفته است.
وی افزود: طی جلسات متعدد با دستگاه‌ها ابتدا نظام مسائل صنایع دستی استخراج شد و ضمن جمع‌آوری و بررسی پیشینه صنایع دستی از دستگاه های مختلف و همچنین بررسی تجربه سایر کشورها، روند تدوین سند پیگیری شد. در مرحله بعد با تعداد ۱۰۰۰ پرسشنامه از فعالان این حوزه نظرسنجی شد و می‌توان گفت سند تهیه شده ماحصل نظرات تمامی دستگاه‌ها و فعالان این حوزه بوده است. شعار محوری این سند ارزش آفرینی به صنایع دستی بوده است و همچنان تا تصویب نهایی سند از نظرات سایر متخصصان و فعالان این حوزه به جهت تقویت هرچه بیشتر آن استقبال می‌کنیم.
در ادامه جلسه بخش اول و دوم سند صنایع دستی شامل مقدمه، مبانی، اصول و ارزش‌ها، اهدف، مسائل و سیاست‌ها مورد بحث و بررسی اعضای جلسه قرار گرفت و در پایان مقرر شد، پس از اعمال نظرات مطرح شده در جلسه و نهایی‌سازی، سند مذکور جهت طرح در شورای معین شورای عالی انقلاب فرهنگی آماده شود.