دوران خدمت سربازی یکی از مقاطع مهم زندگی مردان جوان است. در این دوران فرد با شرایط جدیدی روبرو می‌شود که احتمالا هرگز در تمام زندگی خود، آن را تجربه نکرده است. محدودیت‌های خاص، تغییر در ساعت خواب، کاهش استقلال،‌ تغییر شکل ظاهر و لباس پوشیدن، غیر قابل پیش‌بینی بودن شرایط و جدایی از خانواده و دوستان برای مدت طولانی، از ویژگی‌های اصلی دوره سربازی هستند که هر یک می‌توانند سلامت روان فرد را تحت تاثیر قرار دهند.
پژوهشگران در مطالعات قبلی تخمین زده‌اند که بین ۲۴ تا ۴۳ درصد از جمعیت بالای ۱۵ سال در ایران دچار افسردگی و اضطراب هستند. موضوع پاسداری از کشور و مرزهای آن، مستلزم وجود نیروی شاداب، سالم و متعهد است. به همین دلیل باید به بعد روانی نیروهای نظامی توجه شود و سلامت روان نیروهای نظامی و سربازان باید حفظ و ارتقا داده شود.
پژوهش‌های قبلی حاکی از آن است که وضعیت نامطلوب روانی بین سربازان تصادفی نیست و در نتیجه جریانی از اندیشه‌ها، رفتارها، موقعیت‌ها و روابط بین فردی است که اغلب ریشه در قبل از شروع سربازی دارند. برخی از نیروهای نظامی، از احساس شدید تنهایی صدمه می‌بینند و فرصتی برای دریافت کمک پیدا نمی‌کنند و دچار آشفتگی‌های هیجانی می‌شوند که اغلب به واکنش‌هایی مثل مصرف مواد و اقدام به خودکشی می‌انجامد.
با توجه به اهمیت این موضوع؛ پژوهشگران دانشگاه علوم پزشکی سبزوار، دانشگاه علوم پزشکی شهر کرد، دانشگاه آزاد اسلامی طبس و دانشگاه آزاد اسلامی سبزوار؛ با انجام یک مطالعه مروری میزان سلامت روان سربازان ایرانی و عوامل تاثیرگذار بر آن را مورد بررسی قرار دادند. «محمد نعمت‌شاهی»، «زهرا پارسایی‌مهر» و دیگر همکارانشان؛ پژوهشگرانی بودند که در انجام این مطالعه مشارکت داشتند.
در این مطالعه مروری، مقالات منتشر شده در بازه زمانی ۱۵ ساله بین سال‌های ۱۳۸۳ تا ۱۳۹۸ مورد بررسی قرار گرفت و کلیدواژه‌های «سلامت سربازان»، «سلامت روانی نظامیان»، «اختلالات روانی سربازان»، «ارتش»، «سرباز» و «کارکنان وظیفه» در پایگاه‌های اطلاعاتی داخلی و خارجی جستجو شد. در نهایت ۱۸ مقاله که با معیارهای این مطالعه هم‌خوانی داشتند، انتخاب شدند.
نتایج این مطالعه نشان داد که برخی سربازان ایرانی دچار اختلالات روانی مثل: افسردگی، اضطراب، اختلالات خواب، اعتیاد به مواد مخدر، مشکلات شخصیتی همچون پارانوئید، مانیا، اسکیزوفرنی، هیستری و خودشیفته هستند.
در این مطالعات عواملی متعدد فردی، خانوادگی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، مدیریتی و سازمانی در وضعیت سلامت روان سربازان ایرانی موثر هستند.
یک عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه «حوزه سلامت روان به این دلیل که کمتر مورد توجه قرار گرفته، امروز کم کم در حال تبدیل شدن به یک چالش است اما ما هنوز مثل کشورهای غربی دچار چالش‌ها و تعارضات روانشناسی و روانپزشکی نشدیم»، اظهار کرد: بر اساس آنچه به عنوان یک پزشک آموختم و تجربه کردم، خیلی خوب است که پایش سلامت روان در طول خدمت سربازی حداقل به شکل سالانه انجام شود.
فاطمه محمدبیگی در گفت‌وگو با ایسنا، با تاکید بر اهمیت پایش روانی سربازان حین انجام خدمت وظیفه عمومی گفت: یکی از اهداف کمیسیون بهداشت حفظ و ارتقای سطح سلامت آحاد جامعه است و حفظ سلامتی جوانان و کودکان از همه برای ما مهمتر است به این دلیل که آینده سازان کشور هستند. در دوران جوانی خدمت مقدس سربازی یکی از مهمترین دوره‌ها است در این زمینه با توجه به اینکه در تمامی جوامع تعدادی از افراد زمینه اختلالات اضطرابی، خلقی و روانشناسی دارند، نیازمند آن هستیم تا در یکسری فرآیندهای غربالگری میزان بهداشت روان افراد سنجیده شود.
وی با بیان اینکه «یکی از چالش‌های نظام سلامت، موضوع حوزه‌های پیشگیری و سنجش و مراقبت اولیه بهداشتی است»، افزود: حوزه سلامت روان به این دلیل که کمتر مورد توجه قرار گرفته، امروز کم کم در حال تبدیل شدن به یک چالش است؛ البته با توجه به اینکه کشور ما مسلمان است و افراد زندگی معنوی دارند و هنوز نفس خانواده و معنویت در کشور ما پر رنگ است، هنوز مثل کشورهای غربی دچار چالش‌ها و تعارضات روانشناسی و روانپزشکی نشدیم اما باید از ورود به این درگاه نیز جلوگیری کنیم.
این عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس با اشاره به برخی از حوادث منجر به فوت سربازان در دوران خدمت وظیفه عمومی عنوان کرد: حادثه‌ای که ماه قبل برای یک سرباز در کرمان رخ داد و منجر به کشته شدن ۵ نفر از سربازان شد، بسیار جای تأسف دارد و باید دلایل و ریشه‌هایش بررسی شود؛ این اتفاقات هشداری است که نشان می‌دهد که تصمیم‌گیران و تصمیم سازان باید برای حفظ سلامت آحاد جامعه به ویژه جوانان خصوصاً در دوران دانشجویی و سربازی اقدامات پیشگیرانه و غربالگری تعریف کنند.
محمدبیگی با تاکید بر اینکه از هر گونه اقدام حمایتی در این زمینه استقبال می‌کنیم، افزود: بیمه شدن فرآیندهای پیشگیری روانشناسی، غربالگری بیماری‌ها و تست‌های سنجش مرتبط با این موضع می‌تواند کمک کننده باشد. همچنین همواره مراکز مشاوره و روانشناسی، و مشاوره خانواده و سنجش سلامت روان می‌توانند در زمینه برای پیشگیری از اختلالات پیش رو کمک کننده باشند.
وی با تاکید بر اهمیت پایش دوره‌ای سلامت روان در طول خدمت سربازی گفت: بر اساس آنچه من به عنوان یک پزشک آموختم و تجربه کردم، خیلی خوب است که حداقل به شکل سالانه این سنجش انجام شود به این دلیل که سربازان با دور شدن از خانواده در یک محیط جدید با کارکردهای خشک قرار می‌گیرند و بسیاری از اختلالاتی که در گذشته مشخص نبودند، در این دوران خود را نشان می‌دهد. دوران سربازی معروف است به اینکه افرادی که سربازی را گذراندند، پله‌های موفقیت را طی کردند به این دلیل که غالب افراد در دوران سختی‌های سربازی مشکلات درونی خود را نشان می‌دهند و تیپ های شخصیتی محکم‌تر در این دوران، سربازان موفق‌تری هستند.
این نماینده مجلس در ادامه با بیان اینکه «موضوع استحکام خانواده‌ها خیلی مهم است و زمینه جامعه‌شناسی اختلالات روانی در برخی سربازان فقط به دوران سربازی برنمی‌گردد»، اظهار کرد: افزایش طلاق در جامعه، کاهش استحکام خانواده، افزایش مشکلات خانوادگی، جنگ ترکیبی و موضوعات فضای مجازی همه دست به دست هم می‌دهند که چنین اختلالاتی ایجاد شود که ظهور و بروز آن در دوران سربازی است. در مجلس در زمینه خوشایند کردن دوران سربازی اقدامات خیلی خوبی را برای سربازان انجام دادیم که موضوع معافیت‌های سربازی، پیگیری بهبود معیشتی سربازان متاهل، افزایش حقوق سربازان مناسب به تاهل و فرزندآوری‌شان از جمله این اقدامات خوب مجلس یازدهم است.
محمدبیگی در ادامه به بیان توصیه‌هایی جهت کاهش تنش‌های دوران سربازی برای جوانان پرداخت و گفت: با پیگیری موضوعاتی نظیر سربازی تخصصی، غربالگری و تست‌های استعدادسنجی و سپری کردن دوران سربازی در محل‌های تخصص و حرفه آموزی و مهارت آموزی در این دوره می‌تواند این تنش‌ها را کاهش دهد. از سویی دیگر مهارت آموزی‌های دوران نوجوانی و جوانی، یادگیری مهارت‌های روانشناسی نظیر ابراز وجود، خویشتنداری و کنترل خشم و مهارت‌های اولیه روانشناسی برای همه آحاد جامعه به ویژه جوانان که بصورت یک دفعه در محیط‌های عمومی و اجتماعی قرار می‌گیرند، از دیگر اقداماتی است که می‌تواند به بهبود شرایط جوانان در شرایط مختلف نظیر دوران سربازی کمک کند.
وی در پایان با بیان اینکه «بنظر می‌رسد که با یکسری آموزش‌ها، کتابچه‌ها، تدوین کتب درسی و آموزش خانواده‌ها و افسران می‌توان نتایج بهتری در خصوص وضعیت سربازان در دوران خدمت عمومی گرفت»، عنوان کرد: اخیراً هم چند مورد خودکشی در حوزه پزشکی داشتیم که به دلایلی از جمله طرح‌ها و کشیک‌های طولانی مدت و فشار کاری سنگین رخ داده‌اند؛ اینها زنگ هشداری است که توجه برنامه ریزان و تصمیم‌سازان است تا بدانند برای موضوعات مرتبط با مشاغل جوانان نیازمند تدوین بسته‌های سلامت روان هستیم.
به گزارش ایسنا، در پژوهشی که نتایج آن در پائیز سال ۱۳۹۹ منتشر شده است، تعدادی از پژوهشگران ایرانی وضعیت سلامت روان و عوامل تأثیرگذار بر آن در سربازان ایرانی مورد بررسی قرار دادند. در نتایج این پژوهش تاکید شده است که «واحدهای مشاوره در یگان‌های نظامی می‌توانند از دیگر آسیب‌های اجتماعی احتمالی پیشگیری کنند و سلامت روانی افراد را ارتقا دهند. در این زمینه سنجش ویژگی‌های شخصیتی سربازان در بدو ورود به مراکز نظامی و برگزاری کارگاه‌های مقابله‌ای می‌تواند حتی‌الامکان از بروز آسیب‌های احتمالی پیشگیری کند.»