سلامت روان یکی از موضوع های مهم و به طور جدی تاثیرگذار در نظام سلامت است که در همه دنیا و از جمله ایران, مورد غفلت نسبی قرارگرفته است. در بسیاری از کشورها, رصد شیوع و بروز اختلال های روانی به صورت مرتب, طی دوره های مختلف انجام می شود. در ایران نیز تاکنون به منظور تعیین شیوع اختلال های روان پزشکی در سطح کشور, سه مطالعه اپیدمیولوژیک با سه ابزار مختلف صورت گرفته اند؛ در این سه مطالعه که در سال های 1378, 1380 و 1390 انجام شده، شیوع اختلال های روانی به ترتیب 21, 17.10 و 23.6 درصد برآورد شده است. اما در بهمن سال 1400 و در زمانی که بحران شیوع یروس کرونا بسیار فراگیر بود بررسی‌ها نشان می‌داد ۶۰ درصد ایرانی‌ها از اختلالات روانی خود بی اطلاع هستند. متخصصان می‌گویند از زمان شیوع کرونا میزان شیوع افسردگی، اضطراب و استرس ۱۶ درصد افزایش یافته است.
این در حالی است که بنا به گفته رئیس سازمان نظام روان شناسی و مشاوره ایران در 30 آذر سال جاری «براساس اعلام رسمی وزارت بهداشت ۲۸درصد افراد جامعه یعنی تقریباً از هر چهار نفر ایرانی یک نفر به یکی از اختلالات روانی مبتلاست که از شایع‌ترین آن‌ها می‌توان به اختلال افسردگی، استرس، فوبیا و پرخاشگری اشاره کرد که مبتلایان به این اختلالات هم نیاز به دریافت خدمات بالینی دارند. بروز اختلالات روان‌شناسی به عوامل متعددی مثل زیست‌شناختی، روان‌شناختی، فرهنگی، مسائل اجتماعی، اقتصادی، شغلی، خانوادگی و... مربوط می‌شود. برای مثال فقر مالی و ناتوانی فرد در تأمین معاش خانواده می‌تواند در سلامت روانش تأثیرگذار باشد. تا ۸۰درصد مردم ما به‌ویژه آن‌هایی که از دهک‌های پایین جامعه و به‌شدت در معرض خطر ‌هستند به دلایلی همچون بی‌اطلاعی از کارآمدی خدمات روان‌شناسی و مشاوره و نداشتن تمکن مالی و یا نبود مشاور یا روان‌شناس در منطقه مسکونی‌شان نمی‌توانند از خدمات مشاوره و روان‌شناسی استفاده کنند. این درحالی است که این خدمات باید در سبد خانواده‌های ما باشد. درواقع اگر می‌خواهیم از زندگی شادتر و با کیفیت‌تری برخوردار شویم و یا کارآمدی و بهره‌وری بالاتری داشته باشیم باید از خدمات روان‌شناسی و مشاوره استفاده کنیم. »
در همین حال غلامرضا گرمارودی، مدیر گروه آموزش بهداشت و ارتقاء سلامت دانشگاه علوم پزشکی تهرانف به عنوان متخصص بهداشت کودک و مادر با اشاره به اینکه یکی از هر پنج تا هفت کودک در دنیا مبتلا به نوعی از مشکلات سلامت روان است، در اسفند سال 1400 خبر داده بود که «بر اساس گزارش وزارت بهداشت، شیوع اختلالات روانپزشکی در بین کودکان و نوجوانان ایرانی ۲۲ تا ۲۳ درصد گزارش شده است.»
نمودار اختلال روانی صعودی است
نمودار اختلالات روانی در ایران در سال‌های اخیر روی موج صعودی حرکت کرده و چند رویداد مهم هم، چون کاتالیزوری بر سرعت آن افزوده است. در یکی دو سال اخیر همه نگران اثرات ناشی از همه‌گیری کرونا روی وضعیت روانی ایرانیان بودند. مسئله‌ای که البته به درستی آثاراش را نشان داد و آمار رسمی اختلال‌های روانی در ایران را از ۳۰ درصد عبور داد. با این پیش‌زمینه این نگرانی وجود دارد که متاثر از اتفاقات سه ماه اخیر ایران شاهد رشد صعودی این امار باشیم و با موجی از اختلال‌های روانی مواجه شویم.
محمد حاتمی رئیس سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور در گفتگو با فرارو در پاسخ به اینکه با توجه به شرایط سال‌های اخیر آیا باید در آینده‌ای نه چندان دور شاهد موج اختلال‌های روانی در کشور باشیم، گفت: ما از یک سال پیش به مسئولین محترم هشدار می‌دادیم که به دلیل شرایط بحرانی قرنطینه‌ کرونا، مسائل معیشتی و فشار‌های روانی که مردم تحمل می‌کردند، جایی سرریز خواهد کرد و به شکلی خود را نشان می‌دهد، مخصوصا اگر شرایط به سمت عادی سازی از نظر شیوع کرونا برود؛ که این اتفاق هم افتاد و نرخ اختلال‌های روانی را در کشور افزایش داد و این ضرورت داشت تا برنامه‌هایی را برای مقابله با این شرایط تنظیم کنند.
وی در مورد اینکه آیا باید آمادگی برای اوج اختلال‌های روانی در جامعه را داشت، اضافه کرد: آمادگی باید در هر شرایطی وجود داشته باشد، چون بر اساس آمار‌های رسمی سازمان بهداشت جهانی ده درصد به نرخ اختلال‌های روانی افزوده شده که از هر سه نفر، یک نفر به خدمات بالینی روانشناختی نیاز دارند و باید اقدامات لازم را برای آن‌ها انجام دهیم. مخصوصا اقشار در معرض خطر و کم درآمد که نمی‌توانند به مشاور و روانشناس مراجعه کنند. باید بیمه‌های پایه و تکمیلی را برای خدمات روانشناسی و مشاوره وضع کنند تا مردم کم درآمد در این شرایط اقتصادی از آن استفاده کنند. یکی از راهکار‌هایی که پیشنهاد می‌شود همین وضع کردن بیمه‌های پایه و تکمیلی است.
بیمه برای بحران های اختلال روانی لازم است
حاتمی با تاکید بر پیشنهاد در نظر گرفتن بیمه برای خدمات سلامت روان، ادامه داد: ما خیلی پیشنهاد و نامه خدمت آقای رئیس جمهور ارسال کردیم، ایشان هم دستور دادند و در شورای عالی بیمه سلامت این موضوع مطرح است. حتی ما نامه نوشتیم که، چون بودجه را در مجلس تنظیم می‌کنید، این قضیه در بودجه‌ی سال ۱۴۰۲ پیش بینی شود تا مردم بتوانند از بیمه‌های پایه و تکمیلی خود برای خدمات سلامت روان استفاده کنند. الان منتظر هستیم ببینیم در وزارت بهداشت برای این موضوع چکار می‌کنند، ولی امیدواریم اتفاق بیفتد.
این روانشناس می‌گوید: درخواست ما مشخصا برای دریافت خدمات روانشناسی و مشاوره است، یعنی فردی که به مشاوره مراجعه می‌کند، مهر روانشناس اعتبار داشته باشد تا از بیمه‌های پایه‌ی دفترچه‌ی خود استفاده کند.
وی در پاسخ به اینکه آمار مشخصی از اختلال‌های روانی کشور وجود دارد یا نه؟ اضافه کرد: باید به آمار‌های رسمی اکتفا کرد، همانطور که گفتم قبل از شیوع کرونا وزارت بهداشت آمار ۲۸ درصد را اعلام کرده بود که بعد از کرونا وزارت بهداشت اعلام کرد با افزایش صورت گرفته ناشی از شرایط کرونایی این عدد به حدود ۳۳ و ۳ دهم درصد رسیده است.
روزی 200 هزار نفر به دنبال مشاوره
در همین حال باید توجه کرد که محمد خاتمی، رئیس سازمان نظام روان‌شناسی و مشاوره ایران در گفت‌وگو در اوایل دی ماه سال جاری گفته بود که «برآورد می‌شود در هفت ماه گذشته، روزانه ۲۰۰هزار نفر برای دریافت خدمات روان‌شناسی و مشاوره مراجعه کرده‌اند که نسبت به گذشته، رقم بسیار بالایی است. در واقع براساس گزارش‌ها اکنون مطب تمام ۴۷هزار روان‌شناسی که در کشور مجوز فعالیت دارند کاملاً پُر است و حتی عده‌ای هم در نوبت‌های طولانی قرار گرفته‌اند. بررسی‌های میدانی ما نیز گویای این است که مردم به‌شدت نیازمند گفت‌وگو و مشاوره و در جست‌وجوی روان‌شناس امینی هستند تا با طرح مسائلشان راه حل یا راهکار بگیرند.»
رئیس سازمان نظام روان شناشی و مشاوره ایران در همین باره به قدس آنلاین می گوید که:« پُر شدن مطب یا دفاتر روان‌شناسی و مشاوره در حال حاضر به این معنا نیست که همه مراجعه‌کنندگان به این مراکز، بیمار هستند و مشکل یا اختلال روانی دارند چون روان‌شناسی صرفاً برای درمان و کمک به بیماران اختلالات روانی نیست بلکه برای بهتر زندگی کردن و ارتقای کیفیت زندگی و مهارت‌آموزی است. یعنی فقط درصد ناچیزی از مراجعات، به افراد دارای اختلالات روانی مربوط می‌شود و بقیه، جمعیت سالمی هستند که برای بهبود کیفیت زندگی‌شان به مشاوران و روان‌شناسان مراجعه می‌کنند.
عوامل بسیاری در افزایش مراجعه به‌منظور دریافت خدمات روان‌شناسی و مشاوره در چند ماه اخیر نقش داشته است. نخست، در ۶-۵ سال گذشته برای آگاه‌سازی مردم برای دریافت این نوع خدمات اطلاع‌رسانی و فرهنگ‌سازی شده است. علاوه بر این، قبلاً مشاوره‌های روان‌شناسی تنها حضوری بود اما اکنون به صورت غیرحضوری و یا مجازی هم انجام می‌شود که این موضوع کمی کار را آسان‌تر کرده است، به‌طوری که اگر شخصی قبلاً می‌خواست به مشاور و یا روان‌شناس مراجعه کند اما فرصت کافی نداشت و منصرف می‌شد اکنون به‌راحتی این امکان را دارد که به صورت برخط با یک روان‌شناس گفت‌وگو کند و مشاوره بگیرد. دیگر اینکه به دلیل شیوع کرونا مردم ما حدود دو سال مسائل و مشکلات زیادی را تحمل کردند و اینک در حال بازگشت از آن کارزار هستند و می‌خواهند از مشکلات عبور کنند به همین دلیل میزان مراجعه به روان‌شناس افزایش یافته است. البته ما در همان روزهای شیوع کرونا هم گفته بودیم قرنطینه شرایطی را ایجاد کرده که مردم نیاز دارند حرف بزنند نه اینکه دنبال دارو بگردند، چون دارو برای جمعیت بالینی است.»