گروه جامعه - تهران به دلیل تراکم جمعیت در جغرافیایی اندک از مساحت سرزمینی کشور به شهری حساس در مقابل آب و فضای سبز تبدیل شده و از سوی دیگر آلودگی هوا و کمبود فضای سبز باعث شده شهروندان تهرانی با حساسیت بسیاری مسائل مربوط به محیط زیست و بوستان های این کلانشهر را دنبال کنند و به نوعی زیرذره بین شهروندان قرار دارند، لذا احداث هر بنایی با هر کاربری که با جابجایی درختان ارزشمند همراه باشد به نوعی ایجاد تنش بی مورد برای این درختان قلمداد می‌شود.
تهران با جمعیتی بیش از ۹ میلیون نفر و مساحت ۷۳۰ کیلومتر مربعی در حقیقت چیزی حدود ۲۰ درصد جمعیت کشور را در کمتر از یک درصد مساحت سرزمینی کشور جای داده و همین شرایط تهران را به شهری حساس در حوزه های مختلف همچون آب، انرژی، فضای سبز و... تبدیل کرده است.
به دلیل تعداد و تردد زیاد خودروها؛ ترافیک و آلودگی هوا به معضل دائمی شهروندان تهرانی تبدیل شده است. باتوجه به همین شرایط شهروندان تهرانی نسبت به درخت و فضای سبز حساسیت دو چندانی دارند. چند ماهی است که اخباری از حصارکشی در بوستان‌های تهران منتشر شده و در پی آن اخباری مبنی بر ساخت فرهنگسرا، کتابخانه، مسجد و... در میان این حصارها مطرح می‌شود. موضوعی که از بوستان قیطریه آغاز شد و حالا به بوستان لاله رسیده است.
بیش از بررسی موضوع حصارکشی ها در بوستان های تهران باید نگاهی بیاندازیم به سرانه فضای سبز این کلانشهر و همینطور شیوه احداث بناها در بوستان های تهران.
سرانه فضای سبز در برخی از مناطق زیر ۱۰ متر مربع است
علی محمد مختاری، مدیرعامل سازمان بوستان ها و فضای سبز شهر تهران در گفت و گو با ایسنا، در تشریح روند توسعه فضای سبز تهران می‌گوید: پیش از انقلاب اسلامی ایران ۷۵ بوستان محله‌ای، منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای به همراه ۳ بوستان جنگلی در شهر تهران وجود داشت که مساحت کلی فضای سبز ۴۲۲۰ هکتار شامل فضای سبز درون‌شهری و برون‌شهری بود اما در حال حاضر تعداد بوستان‌های شهر تهران به ۲۳۹۰ بوستان محله‌ای، منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای رسیده است. همچنین ۴۶ هزار و ۲۵۰ هکتار نیز فضای سبز برون‌شهری شهر تهران است.
مختاری ادامه می دهد: سرانه فضای سبز در بخش درون شهری ۱۷ متر برای هر فرد است که این میزان برای فضای سبز برون‌شهری ۲۷ متر است و در کل سرانه فضای سبز برای هر فرد با در نظر گرفتن فضای سبز درون شهری و برون شهری ۴۵ متر است. به این ترتیب سرانه فضای سبز شهر تهران مطلوب است؛ اما در مناطقی شاهد توزیع ناعادلانه هستیم. سرانه فضای سبز در برخی از مناطق از جمله ۷، ۱۰، ۱۱، ۱۷ ، ۱۲ و ۸ به دلیل بافت فرسوده و فشرده مسکونی زیر ۱۰ متر مربع است.
از سوی دیگر زاکانی شهردار تهران نیز یکی از افتخارات این دوره مدیریت شهری را توسعه کمربند فضای سبز شهر تهران می‌داند و تأکید می‌کند: میانگین توسعه فضای سبز در تهران در سال‌های قبل ۷۰۰ تا ۸۰۰ هکتار بود که ما در سال اول، فضای سبز پیرامون تهران را ۱۲۵۰ هکتار و سال ۱۴۰۱، ۱۵۰۰ هکتار افزایش دادیم، سال گذشته هم ۲۰۰۰ هکتار افزایش دادیم و رکورد جدیدی در این حوزه ثبت کردیم و امسال نیز با توسعه ۳ هزار هکتاری از ۵۰ هزار هکتار برنامه عبور خواهیم کرد و کمربند سبز شهر تهران تکمیل خواهد شد.
در اواخر سال گذشته بود که موضوع حصارکشی بوستان قیطریه رسانه‌ای شد و با واکنش و انتقادات برخی شهروندان شمال تهران و اعضای شورای شهر تهران مواجه شد تا جایی که ناصر امانی عضو شورای شهر تهران در تذکری درباره حصارکشی بوستان قیطریه و خطر قطع درختان این پارک گفته بود: شهرداری در اسرع وقت حصارها را جمع آوری کند. در محوطه مذکور ۱۵ تا ۱۸ درخت ارزشمند وجود دارد که امکان جا به جایی آن‌ها نیست. همانطور که عملیات ساخت متوقف شده شهرداری در اسرع وقت حصارها را جمع آوری کند.
پس از این اعتراضات حصارکشی جمع آوری و موضوع ساخت مسجد توسط خیرین در این مکان مطرح شد و از سوی عبدالمطهر محمدخانی، سخنگوی شهرداری تهران تأکید شد که هیچ درختی در این بوستان قطع نخواهد شد و از این منظر شهروندان نباید نگرانی داشته باشند؛ چرا که شهرداری تهران خود بانی اصلی حفظ درختان در شهر تهران است.
اما حدود یک ماه پس از انتشار این خبر این بار حصارکشی در بوستان لاله مورد توجه قرار گرفت، به شکلی که چمران رییس شورای شهر تهران در دویست و سی و سومین جلسه علنی شورای شهر تهران در ارتباط با این حصارکشی می گوید: هنوز مشخص نیست برای چه موضوعی این کار انجام شده است. براساس آنچه که پرسیده شده است پس از جشن های ماه رمضان احساس شده که در آنجا نیاز به چنین فضایی وجود دارد.
وی ادامه می دهد: البته قرار نیست درختی در این محدوده قطع شود و ما هم اجازه چنین کاری نمی دهیم. هنوز طرحی آماده نشده است و به شورا ارائه نشده است. در شورای شهر دوره سوم نیز مصوبه‌ای داشتیم که در بوستان‌های بزرگ می‌توانند برای خدمات مورد نیاز بوستان، ساخت و ساز انجام دهند که این موضوع نیز تنها محدود به کتابخانه و مسجد شد که آنهم باید طرح هایش در هیئتی که قرار داده‌ایم مصوب شود و به این ترتیب ساخت و ساز اگر از ملزومات پارک باشد به شرط عدم قطع درخت امکان دارد.
خلأ مطالعاتی معضل مهم در ارتباط با پارک‌ها و فضای سبز تفریحی پایتخت
به گزارش ایسنا، درباره امکان قانونی احداث بنا با کاربری های مختلف در بوستان ها با علی نوذرپور کارشناس شهری و شهردار اسبق شهرداری منطقه ۲۲ تهران گفت و گو کردیم.
به گفته وی، در طرح‌های شهری تهران از قبیل طرح جامع و طرح تفصیلی پایتخت، ضوابط مربوط به هر پهنه و از آن مهم‌تر سهم هر کدام از سرانه‌ها از جمله سرانه‌های سبز، مذهبی، فرهنگی، درمانی و... مشخص و تفکیک شده است، مکان‌یابی شده و لکه‌های مربوط به آنها به صورت جداگانه معین شده است. ورود هر کدام از سرانه‌های غیرمرتبط به کاربری‌های مربوط به فضای سبز و گذران اوقات فراغت اساسا ربطی به این محیط‌های سبز شهری ندارد و هر اقدامی در هر کدام از این پهنه‌ها وسرانه‌ها باید متناسب با ماهیت این سرانه‌ها، جانمایی‌ها و ضوابط خاص آنها صورت بگیرد.
وی ادامه می‌دهد: پارک‌های شهری بسته به مقیاس و جانمایی صورت گرفته برای آنها انواع مختلفی اعم از پارک‌های محلی، ناحیه‌ای، منطقه‌ای، شهری و فراشهری دارد. همچنین بسته به وسعت و جانمایی و انواع آنها، خدمات مربوط و مرتبط با موضوع گذران اوقات فراغت در پارک‌ها از تأمین ضرورت‌های اولیه مانند سرویس‌های بهداشتی تا تأسیسات بیشتر و وسیع‌تر، متفاوت است. اما آنچه مسلم است اینکه همه این خدمات حول محور گذران اوقات فراغت است و اختلاط سایر سرانه‌ها در خدمات مرتبط با پارک‌های شهری، اساسا هیچ موضوعیتی ندارد. طرح‌های جامع و تفصیلی نیز این سرانه‌ها را به تفکیک مشخص کرده است.
وی با اشاره به اینکه یک معضل مهم در ارتباط با پارک‌ها و فضای سبز تفریحی پایتخت، خلأ مطالعاتی در مورد آنهاست، ادامه می‌دهد: حتی بسیاری از پارک‌های فراشهری و بزرگ‌مقیاس که بعضاً مساحت برخی از آنها به اندازه یک منطقه شهر تهران است، مطالعات اختصاصی ندارد. در حالی که در مورد این پارک‌ها باید هر اقدامی بر مبنای مطالعات و برنامه‌ریزی‌های مختص همان پارک انجام شود. در صورتی که این نوع پارک‌های شهری و فراشهری باید مطالعات کارشناسی مختص خود را داشته باشند که حد و حدود و انواع مجاز برای ساخت‌وساز در آنها متناسب با کاربری پارک‌ها تعریف شده باشد و هیچ فردی نمی‌تواند از ضوابط مختص آن پارک، تخطی کند.
وی تاکید می کند: تهران با معضل کمبود سرانه فضای سبز روبروست. براساس آمارها سرانه فضای سبز تهران چیزی حدود ۱۶ تا ۱۶.۵ مترمربع است؛ در حالی که براساس طرح‌ جامع شهر تهران این میزان باید ۲۵ مترمربع باشد. در واقع در شرایطی که به ازای هر فرد حدود ۹ مترمربع کمبود سرانه فضای سبز وجود دارد، هر نوع اقدام برای کاهش این فضا به واسطه ساخت‌وساز در پارک‌ها مردود است. مدیریت شهری تهران باید به این موضوع توجه داشته باشد که همه عرصه‌های شهری به‌خصوص عرصه‌های بزرگ، نیازمند مطالعات مربوط به همان عرصه است؛ این مطالعات باید به برنامه‌ریزی‌های دقیقی منجر شود که هرگونه اقدام بر مبنای آن انجام شود.
شهرداری از مسیر تهاتر در جوار پارک‌ها تجهیزات مورد نیاز را ایجاد کند
مهدی اقراریان عضو شورای شهر تهران نیز در گفتگو با ایسنا، با بیان اینکه در اولویت بین ایجاد سازه و حفظ درخت؛ حتماً حفظ درختان در پارک‌ها ارجح است و هر چیزی که موجب کوچک شدن فضای سبز شهر تهران شود اشتباه است، می‌گوید: شهرداری تهران اگر بخواهد ساخت و سازهایی انجام دهد می‌تواند با استفاده از املاکی که در اختیار دارد و از مسیر تهاتر در جوار پارک‌ها تجهیزات مورد نیاز را ایجاد کند یا می‌تواند با پایش مجدد فضاهای خالی و غیر قابل استفاده یا فضاهایی که کاربری لازم را ندارد، استفاده کند.
وی با تأکید بر اینکه شرایط زندگی در تهران قابل قبول نیست و آسایش و آرامش مورد نیاز شهروندان با مسائلی همچون افزایش هزینه‌های مسکن در سبد خانوار و تغییر الگوی مصرف دچار مخاطره شده است، اظهار می‌کند: امروز زندگی به سمت آپارتمان نشینی رفته و کمتر فضای مناسب برای استراحت و آرامش کودکان مادران و بازنشستگان وجود دارد.
عضو شورای شهر تهران ادامه می‌دهد: اگر بخواهیم پارک‌ها را با سازه‌های متنوع و گوناگون بپوشانیم کمتر فضای مناسبی برای این دسته از افراد باقی می‌ماند و اتفاق دیگر نیز ایجاد شهرهای بازی یا مجموعه‌های بازی درون پارک‌هاست که یکی از این موارد را در منطقه ۴ شاهد بودیم که این موضوعات باعث ایجاد نارضایتی شهروندانی است که در محیط پیرامونی پارک‌ها در حال زندگی هستند چرا که این موارد ایجاد سر و صدا و مزاحمت‌های صوتی را به همراه دارد.
وی تأکید می‌کند: باید حقوق شهروندی را رعایت کنیم؛ این دسته اقدامات باعث نگرانی شهروندان تهرانی و اعضای شورای شهر تهران می‌شود و حتماً جلوی این دست از اقدامات با ابزارهایی که در اختیار اعضاء است گرفته خواهد شد.
در ماجرای پارک قیطریه و یا بوستان لاله شهرداری بر عدم قطع درختان تأکید دارد و به شهروندان اطمینان خاطر می دهد که درختان جابجا می شوند؛ اما واقعیت آن است که جابجایی درختان دستورالعمل و شرایط خاص خود را دارد و می‌تواند برای درخت تنش‌زا باشد.
آیا جابجایی درختان امکان‌پذیر است؟ شرایط جابجایی ها چیست؟
احمدرضا محرابیان گیاهشناس و عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی در گفت‌وگو با ایسنا، در تشریح روند جابجایی درختان و تنش‌هایی که ممکن است گونه‌های گیاهی در جابجایی‌ها با آن مواجه شوند، می‌گوید: گونه‌های درختی گونه‌های حساسی نسبت به جابجایی‌ و تغییرات هستند این گونه‌ها در محیطی که استقلال پیدا می‌کنند با ویژگی‌های محیط منطبق و سازگار می‌شوند و تغییر و تحولات آنها را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
وی ادامه می دهد: در بحث جابجایی درختان در دنیا شرکت‌های خاصی به صورت تخصصی در این کار ورود پیدا می‌کنند، به شکلی که محدوده‌ای که ریشه‌های درخت در آن قرار گرفته را با استفاده از تورهای مخصوصی به صورت کامل در می‌آورند و تحت شرایط خاصی بدون اینکه ریشه‌ها در معرض هوا قرار بگیرند و استرسی به گونه درختی وارد شود، انتقال را از طریق جرثقیل‌های مخصوصی انجام می‌دهند. بی تردید اگر بدون تمهیدات لازم ین کار انجام شود می‌تواند به درخت آسیب بزند و حتی نهایتاً به از بین رفتن درخت منجر شود.
وی تأکید می‌کند: تا جایی که اطلاع دارم شرکت‌هایی که به این شیوه کار کنند در کشور وجود ندارند و انتقال درختان در کشور به صورت محدود برای تعدادی از درختان کهن انجام شده است. در این فرایند هرچه درخت در مرحله نهالی و جوان‌تر بودن باشد با توجه به اینکه گسترش ریشه‌های آن کمتر است درخت را با تنش کمتری مواجه می‌کند و این عمل موفقیت آمیزتر است. ‌بی‌تردید برای درختان کهن مکانیزم سخت‌تری باید طی شود.
وی در خصوص زمان جابجایی درختان نیز می‌گوید: معمولاً برای هرس درختان و جابجایی هنگامی که درخت در کمترین حالت فعالیت قرار گرفته است و اصطلاحاً در حالت خواب است یعنی از اواسط پاییز تا اواخر زمستان این کار انجام می‌شود. در دنیا درختان پلاک گذاری می‌شوند و حتی حساسیت این درختان نیز در این پلاک‌ها ذکر می‌شود. بر همین اساس انتقال درختان کاری غیر ممکن نیست؛ ولی حتماً باید با رعایت ملاحظات، تمهیدات و استانداردهای خاص صورت بگیرد.