گروه سیاست خارجی- با گذشت 216 روز از جنگ میان اسرائیل و گروه‌های مقاومت در نوار غزه، اوضاع پیچیده ای بر این منطقه حاکم شده است. از یکسو شاهد مذاکرات جدی میان اسرائیل و حماس (به صورت غیرمستقیم) و با میانجیگری مصر در قاهره هستیم و حماس در هفته اخیر از پذیرش چارچوب مذاکراتی پیشنهادی مصر خبر داده، اسرائیل اگرچه با جدیت مذاکرات را دنبال می‌کند و اعضای حاضر در تیم مذاکره کننده این رژیم، مقامات ارشد اسرائیل هستند، اما هنوز اجماع کاملی در میان مقامات اسرائیلی بر سر این مذاکرات و توافق احتمالی حاصل از آن به وجود نیامده و ارتش اسرائیل وارد مناطق مرزی رفح شده است.
همزمان به دلیل تنگناهای موجود و ترس از رقم خوردن یک فاجعه انسانی جدید و نیز فشارهای ناشی از اعتراضات دانشگاهی، جو بایدن، رئیس جمهور آمریکا اعلام کرده اسرائیل باید بین یک حمله بزرگ به رفح و تسلیحات آمریکایی دست به انتخاب بزند و حمایت تسلیحاتی از اسرائیل را به کنار گذاشتن گزینه حمله زمینی به رفح مشروط کرده است. البته هنوز نمی دانیم این تهدید چقدر جدی است و آیا اجرایی خواهد شد یا خیر.
امریکا فشارها به اسرائیل را با توقف سلاح و مهمات با هدف تغییر تصمیم نتانیاهو برای حمله به رفح افزایش داده است. این دستور بایدن با واکنش‌های زیادی در واشنگتن و تل‌آویو مواجه شد.
خبرآنلاین در این زمینه می نویسد: جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا گفته در صورت تهاجم مستقیم ارتش اسرائیل به رفح، او برخی سلاح‌ها از جمله گلوله‌های خمپاره را به اسرائیل صادر نخواهد کرد. در همین راستا نخست‌وزیر اسرائیل پاسخ داده: «اگر لازم باشد... تنها می‌ایستیم. من گفته‌ام که اگر ضروری باشد با پنجه‌هایمان می‌جنگیم.» بایدن در توجیه این تصمیمش به سی‌ان‌ان گفته بود که از بمب‌های آمریکا برای کشتن غیرنظامیان فلسطینی استفاده شده است.
به گفته مقامات آمریکایی، بایدن ارسال ۱۸۰۰ بمب ۲ هزار پوندی و ۱۷۰۰ بمب ۵۰۰ پوندی را از بیم استفاده از آنها در حمله به رفح متوقف کرده است. دولت بایدن همچنین در حال بررسی این است که از انتقال کیت‌های هدایتی که بمب‌ها را تبدیل به مهمات هدایت شونده دقیق می‌کند نیز جلوگیری کند. این اقدام دولت بایدن که نخستین‌بار توسط شبکه خبری اکسیوس مخابره شد، راهی برای آمریکا بود تا نگرانی خود را نسبت به برنامه‌های اسرائیل برای حمله زمینی احتمالی به رفح اعلام کند.
واکنش‌ها به تصمیم بایدن در امریکا و اسرائیل
این تصمیم بایدن واکنش‌های شدیدی را در کنگره امریکا به دنبال داشت. کری میلز، نماینده جمهوری‌خواه ایالت فلوریدا، گفت مشغول تدوین پیش‌نویس طرح استیضاح جو بایدن است. این در حالی است که سخنگوی ارشد ارتش اسرائیل گفت که مهمات مورد نیاز برای عملیات در رفح و سایر عملیات برنامه‌ریزی شده را در اختیار دارد.
ایتامار بن گویر، وزیر امنیت ملی اسرائیل از جناح راست افراطی نیز این اظهارات را محکوم کرد و در شبکه‌های اجتماعی خودنوشت «حماس بایدن را دوست دارد». اما بنی گانتس، از اعضای دیگر کابینه جنگ اسرائیل، با اشاره به اظهارات وزیر امنیت ملی در مورد آمریکا گفته: «ایالات متحده در سخت‌ترین زمان در کنار اسرائیل ایستاد و حملات وزرای غیرمسئول به این کشور ناسپاسی است که مصرف داخلی دارد و ناشی از ملاحظات سیاسی است.»
سناتور لیندسی گراهام از منتقدان سرسخت جو بایدن نیز در کنفرانسی خبری استدلال کرده که «عدم استفاده از تسلیحات به اسرائیل این پیام را به دیگر شرکای آمریکا به‌ویژه عربستان سعودی می‌دهد که واشنگتن یک متحد غیرقابل‌اعتماد است.»
او همچنین با انتقاد از لوید آستن، وزیر دفاع آمریکا، گفت که این اقدام او «چین و روسیه را هم جسورتر می‌کند.» سناتور گراهام تأکید کرده: «پای مدیریت کلان یک جنگ در کار است. اسرائیل برای زنده‌ماندن در چند جبهه می‌جنگد؛ اما تاحدامکان از غیرنظامیان حمایت می‌کند. حماس از مردم سپر انسانی ساخته و زیر بیمارستان‌ها مراکز فرماندهی جنگ گذاشته است.»
در همین حال، وزیر دفاع امریکا خطاب به قانون‌گذاران کنگره امریکا گفته: «ما از ابتدا صراحتاً اعلام کرده‌ایم که اسرائیل نباید بدون محافظت از غیرنظامیان، حمله اصلی را در رفح انجام دهد. ما هنوز درباره ادامه روند ارسال تسلیحات تصمیم‌گیری نکرده‌ایم. البته پیام آخر من این است که ما قطعاً به تداوم حمایت از اسرائیل نسبت به حقوقش و خودش متعهد هستیم.»
توقف ارسال سلاح باعث افزایش تنش‌ها میان بایدن و نتانیاهو شده و در بحبوحه پیامدهای داخلی و جهانی جنگ غزه، این تنش در ماه‌های اخیر به شکل دائمی در حال افزایش بوده است. مقامات آمریکایی هشدار داده‌اند اگر این عملیات گسترده شود یا کنترل آن مقدور نباشد و نیروهای اسرائیلی به داخل شهر رفح بروند، این اتفاق می‌تواند "مرز فروپاشی" در روابط آمریکا و اسرائیل باشد. از سوی دیگر اسرائیل نگران این موضوع است که حماس با مشاهده سطح فشار آمریکا بر اسرائیل، از مواضع خود کوتاه نیاید.
متحدان اروپایی اسرائیل هنوز پای‌کار هستند
آمریکا بافاصله بزرگ‌ترین تأمین‌کننده تسلیحات برای نزدیک‌ترین متحد خود در خاورمیانه است. پس از آمریکا، آلمان حامی بزرگ اسرائیل است و پس از آن هم ایتالیا بیشترین تسلیحات را به اسرائیل می‌فرستد.
کانادا و هلند به دلیل نگرانی از استفاده اسرائیل از تسلیحات ارسالی آن‌ها علیه غیرنظامیان در غزه، ارسال سلاح به اسرائیل را متوقف کرده‌اند. بنا بر آمار مؤسسه بین‌المللی پژوهش‌های صلح استکهلم، آلمان از سال ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۳ میلادی ۳۰ درصد از کمک‌های نظامی به اسرائیل را تأمین کرده است. ایتالیا نیز برابر آمارهای همین مؤسسه، حدود یک درصد از کمک‌های مالی اسرائیل از سال ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۳ تامین کرده است. این تسلیحات شامل هلیکوپترها و توپخانه دریایی است. همچنین بریتانیا سال گذشته دست‌کم برای فروش ۴۲ میلیون پوند (معادل ۵۲.۵) میلیون دلار تجهیزات دفاعی به اسرائیل مجوز صادر کرد. این مجوزها برای مواردی چون مهمات، پهپادها، مهمات سلاح‌های کوچک، قطعات هواپیما و بالگرد و تفنگ‌های تهاجمی بود.
اسرائیل نخستین کشور خارجی است که جنگنده‌های چندمنظوره اف-۳۵ آمریکا را که پیشرفته‌ترین جنگنده‌های جهان به‌حساب می‌آیند، به کار گرفته است. اسرائیل که در حال خرید ۷۵ فروند جنگنده اف-۳۵ است تا سال گذشته ۳۶ فروند آن را تحویل گرفته است. هزینه این جنگنده‌ها نیز از محل کمک‌های آمریکا پرداخت می‌شود.
ایالات متحده همچنین به توسعه و تسلیح سامانه پدافند موشکی کوتاه‌برد گنبد آهنین اسرائیل کمک کرده است. اسرائیل این سامانه را پس از جنگ سال ۲۰۰۶ با حزب‌الله لبنان مستقر کرد. ایالات متحده تاکنون صدها میلیون دلار به اسرائیل برای خرید موشک‌های رهگیری کننده این سامانه کمک کرده است. واشنگتن همچنین در تأمین مالی توسعه سامانه پدافند هوایی «فلاخن داوود» به اسرائیل کمک کرده است. این سامانه برای سرنگونی موشک‌هایی که از فاصله ۱۰۰ تا ۲۰۰ کیلومتری شلیک می‌شوند، طراحی شده است.
ناظران سیاسی معتقدند نتانیاهو برای موفقیت سیاسی خود در داخل نیاز به گسترش جنگ در رفح دارد. اگرچه ورود به رفح دستاورد دیگری نیز برای نتانیاهو خواهد داشت و آن شکست توافق با حماس است که بیش از هر زمانی با ضمانت امریکا در دسترس قرار گرفته است. در همین راستا ارتش اسرائیل بامداد سه‌شنبه بر اساس تصمیم کابینه جنگ کنترل گذرگاه رفح در مرز جنوبی شهر رفح را به دست گرفت؛ اما از پیشروی بیشتر در طول خط مرزی رفح و یا ورود به داخل این شهر خودداری کرد. سازمان بهداشت جهانی اعلام کرد درمانگاه‌های منطقه در آستانه تعطیلی است و کمبود سوخت محسوس است. این سازمان گفته ۴۰ هزار تن از ساکنان و فلسطینی‌هایی که در ماه‌های اخیر به رفح پناه بردند، در روزهای گذشته رفح را ترک کرده‌اند.
عملیات رفح؛ بایدِ اسرائیل
انتخاب در گزارشی می‌نویسد: تنها منطقه‌ای که نیروهای ارتش اسرائیل در این جنگ بدان وارد نشده اند، شهر رفح و مناطق اطراف آن است. در واقع می توان گفت تسلط بر رفح (که افکار عمومی جهان نیز به شدت نسبت به آن حساس شده) از دو جهت برای اسرائیل اهمیتِ نظامی دارد؛ اولاً مجموعه عملیات نظامی ارتش رژیم اسرائیل بدون تسلط بر رفح کامل نخواهد شد. اسرائیل نیازمند تسلط بر 20 درصد باقی مانده از نوار غزه نیز هست.
هیئت حاکمه اسرائیل تصور می‌کند که تسلط بر رفح به معنای سقوط دولت حماس و از دست دادن امکان حکمرانی موثر این گروه بر نوار غزه خواهد بود. اگرچه نسبت به این برداشت، انتقاداتی نیز وارد است، مثل اینکه نیروهای حماس هنوز در برخی مناطق که در تصرف اسرائیل قرار دارند نیز هنوز حضور دارند، اما این تحلیل دست‌کم درباره سطح سیاسی حکومت حماس صادق است.
برای تحلیل دقیق حماس باید به این پدیده از منظر جامعه شناسی سیاسی نگریست. بر این اساس حماس از یک ساختار سه وجهی تشکیل شده است. سطح ایدئولوژی و اندیشه که باعث که اشغالگری اسرائیل حتی باعث خواهد شد بیش از پیش صیقل بخورد و در میان اهالی غزه هوادار پیدا کند و در نتیجه اشغال غزه، از قبل نیز تندتر شود. در واقع تا زمانی که نیروی اشغالگر و پدیده اشغال وجود دارد، مقاومت و میل به آن نیز وجود خواهد داشت.
دومین سطح ساختار حماس عبارت از بدنه اجتماعی است که میان اهالی غزه هوادار و البته مخالف دارد. نظرسنجی‌ها نشان می دهد، درون غزه حدود 60 درصد از اهالی یا هوادار این گروه هستند و یا به دلیل اقدامات اسرائیل و مبارزه با اشغالگری از آن حمایت می‌کنند (همانطور که در گذشته حامی گروه‌های چپ‌گرای ضد اسرائیل بودند) و میزان مخالفت با این گروه نیز به 30 درصد مشارکت کنندگان محدود می‌شود. این وضعیت پس از 7 اکتبر نیز ثابت باقی مانده و در بسیاری از موارد اعضای حماس از مردم عادی و غیرنظامیان قابل شناسایی نیستند.
سومین سطح حیات حماس عبارت از سازمان‌های دولتی و رزم این گروه هستند که طبیعتاً جنگ و اشغال غزه، بیش و پیش از سطوح دیگر، با آن روبه‌روست. از آغاز جنگ نیز مشخص بود سطح سیاسی – نظامی حماس بیشتر از لایه‌های اجتماعی و اندیشه‌ای آن در معرض تهدیدات اسرائیل است.
با این وجود حتی سطح دولتی حماس نیز تا کنون و با ورود جنگ به هشتمین ماه پیاپی، توانسته دوام بیاورد. اسرائیل تصور می‌کند با تهاجم به رفح می‌تواند روی زمین را از حماس بگیرد و آن را به یک پدیده زیرزمینی تبدیل کند.
دومین وجه نظامی حمله به رفح برای اسرائیل، این است که طبق ادعای ارتش این رژیم، تا کنون از 22 گردان عملیاتی حماس، 18 گردان یا به طور کامل از میدان به در شده اند و یا آسیب جدی دیده اند و تنها 6 گردان تقریباً دست نخورده باقی مانده است. اسرائیل برای از بین بردن قدرت این 6 گردان که احتمالاً 4 گردان آن در رفح حضور دارند ناچار است به این منطقه حمله کند.
دو موضوع دیگر نیز بر اهمیت حمله به رفح می افزاید؛ اولاً اسرائیلی‌ها تصور می کنند در رفح اثری از ربوده‌شدگان رهبران اصلی حماس همچون یحیی السنوار و محمد ضیف پیدا خواهند کرد و ثانیاً جناح راست افراطی اسرائیل (که شیشه عمر کابینه نتانیاهو را در اختیار دارد) به رهبری ایتامار بن گویر و بتصلائل اصموطریچ، توقف عملیات نظامی بدون حمله به رفح را خط قرمز خود دانسته است.
حملات محدود اسرائیل در جنوب رفح و تصرف محورهای مرزی احتمالاً شدت مخالفت‌ها با توافق آتش‌بس از سوی تندروها را می‌کاهد و حس موفقیت نظامی درون جامعه صهیونیستی را افزایش می‌دهد.
در عین حال اگر حملات اسرائیل به رفح، محدود باقی بماند اسرائیل خواهد کوشید در مذاکرات بعدی عدم ورود به رفح را به عنوان یک گزینه در برابر درخواست تسلیم شدن و یا خروج حماس از غزه وصول کند. در صورت تحقق این سناریو، دولت بایدن نیز این امکان را پیدا خواهد کرد که در برابر موج ضد اسرائیلی و اعتراضات دانشجویی نشان دهد، ترمز اسرائیل را به صورت موفقیت آمیز کشیده و ماشین جنگی آن را بیرون از رفح متوقف کرده است.
اما سناریوی گسترش حملات اسرائیل به درون مناطق مسکونی رفح اوضاع را به شدت پیچیده‌تر خواهد ساخت. اگر ارتش اسرائیل بدون توجه به روند مذاکرات آتش بس وارد شهر رفح شود و حملات زمینی به این منطقه را آغاز کند، از یکسو احتمالاً شاهد یک فاجعه انسانی دیگر خواهیم بود که موج شدیدتری از اعتراضات نسبت به اقدامات تل آویو در جهان را پدید خواهد آورد و از سوی دیگر مناسبات واشنگتن و تل آویو نیز پیچیده تر خواهد شد.