شاید بار‌ها شنیده شده باشید که سبد معیشت مردم در حال کوچک شدن است، اما رویارویی با این واقعیت آنقدر تلخ و سخت است که تصور ادامه این وضعیت برای سال آینده، نگرانی‌های جدیدی در راستای حفظ سلامت افراد به طبقات کم درآمد و متوسط جامعه وارد کرده است.
شرایط تورمی کشور که قریب به ۵ دهه از میهمانی ناخوانده آن بر سفره اقتصادی خانوار‌های ایرانی می‌گذرد وضعیتی را رقم زده که افزایش قیمت‌ها در رده‌های خوراک، پوشاک و سایر کالا‌های مصرفی و سرمایه‌ای علی‌رغم ناراحت‌کننده بودن آن به امری عادی تبدیل شود، اما رشد اقتصادی مجموعا صفر در دهه ۹۰ و تشدید تحریم‌های اقتصادی سبب فشار مضاعفی بر سبد معیشتی خانوار شده و علی‌رغم برنامه‌های حمایتی دولت‌های مختلف، ردپای افزایش قیمت در کاهش توان اقتصادی خانواده‌ها مشهود است.
چنانکه دومین هزینه بزرگ خانوار‌ها پس از مسکن، مربوط به هزینه خوراکی‌هاست. طبق گزارش مرکز آمار قیمت خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها در آذرماه ۱۴۰۱ نسبت به آذرماه ۱۴۰۰ با تورم ۶۳.۶ درصدی، روند افزایشی داشته است همچنین براساس گزارش هزینه-درآمد این مرکز، طی سال ۱۴۰۰ از کل هزینه‌های خانوار‌های شهری کشور حدود ۲۶.۷ درصد آن مربوط به هزینه‌های خوراکی بوده است. البته این عدد در برخی استان‌ها همچون ایلام تا ۳۸ درصد از هزینه‌های خانوار نیز می‌رسد. این مقدار در استان چهارمحال‌وبختیاری ۳۷.۲ درصد، در خوزستان نزدیک به ۳۷ درصد، در بوشهر ۳۶.۳ درصد، در سمنان ۳۵.۷ درصد و در کرمانشاه نیز ۳۵.۳ درصد است. در استان‌های کردستان، خراسان‌شمالی، لرستان، خراسان‌جنوبی، کرمان و سیستان‌وبلوچستان نیز این مقدار بین ۳۲ تا ۳۴ درصد است.
اما نگاهی به قیمت گروه محصولات خوراکی و بررسی ۵۳ محصول این بخش نشان می‌دهد از آذرماه سال ۱۴۰۰ تا آذر سال جاری، حدود ۷ محصول خوراکی که در سبد خوراک خانوار دارای اهمیت بالایی هستند (نظیر روغن و برنج) افزایش قیمت بیش از ۱۰۰ درصدی (از ۱۰۰ تا ۳۰۰ درصد) داشته‌اند. همچنین ۱۹ محصول خوراکی دیگر نیز با افزایش قیمت از ۵۰ تا ۱۰۰ درصد روبه‌رو بوده‌اند که عمدتا محصولات لبنیاتی و گوشتی در این دسته جای می‌گیرند. این موضوع نشان می‌دهد که دولت سیزدهم نیاز دارد در برنامه اقتصادی خود که اخیرا با سیاست تثبیت ارزی دنبال می‌شود باید نگاه حمایتی بیشتری به بخش خوراکی داشته باشد. برای مثال میان برنامه ارزی و برنامه کالابرگ الکترونیک اتصال برقرار شود تا زمینه یک برنامه حمایتی جامع و مستقیم با زیرساخت‌های فعلی فراهم شود.
در همین حال اما چندی پیش بانک جهانی لیست ۱۰ کشور اول که بحران امنیت غذایی ناشی از تورم را می‌گذارنند، منتشر کرد که ایران، در جایگاه هفتم این لیست قرار داشت؛ این در حالی است که تورم مواد غذایی در بسیاری از کشور‌ها به شدت افزایش داشته، اما در ایران بنا بر آمار‌های بانک جهانی، این تورم به بحران امنیت غذایی رسیده است.
با این حال گزارش‌های مرکز آمار ایران نشان می‌دهد قیمت برخی از کالا‌های خوراکی در آبان ماه سال جاری نسبت به سال گذشته بیش از ۱۰۰ درصد هم افزایش داشته است پس در واقع زنگ خطر بحران امنیت غذایی با توجه به وضعیت گرانی مواد خوراکی در کشورمان به صدا درآمده است.
خط فقر در ایران و جمعیت زیر خط فقر موضوعی است که این روز‌ها مورد بحث بین کارشناسان و صاحبان نظر قرار می‌گیرد و نتیجه هر یک از این مباحث نشان می‌دهد هر روز مردم به سیل جمعیت زیر خط فقر افزوده می‌شود.
طبق آمارهای رسمی منتشر شده، در سال ۵۷ حدود ۲۰ درصد از جمعیت ایران زیر خط فقر بودند، اما این آمار‌ در سال‌های بعدی روند صعودی گرفت و طبق آخرین گزارش مرکز آمار در سال ۱۴۰۰، جمعیت خط فقر به حدود ۵۲ درصد رسیده و جمعیت زیر خط فقر نیز در سال جاری ۶۰ درصد از افراد جامعه را در برگرفته است.
البته کوچ جمعیت زیادی از مردم به زیر خط فقر عواقب سنگینی را به همراه دارد که کارشناسان نسبت به خطر سوءتغذیه برای ایرانیان با توجه به شرایط اقتصادی کشور هشدار می دهند.
رشد ۷۳ درصدی قیمت لبنیات
بررسی قیمت محصولات لبنی و پروتئینی نشان می‌دهد بیشترین افزایش قیمت طی مدت یک‌ساله از آذر ۱۴۰۰ تا آذر ۱۴۰۱ مربوط به کره پاستوریزه و سس مایونز بوده که رشد نزدیک به ۱۰۰ درصدی را تجربه کرده‌اند. بعد از آن نیز قیمت هر لیتر شیر پاستوریزه با ۸۳ درصد افزایش از حدود ۱۴ هزار تومان به ۲۵ هزار تومان رسید. همچنین پنیر با ۷۸ درصد (از ۲۷ هزار و ۶۰۰ تومان به ۴۹ هزار تومان)، دوغ با ۷۴ درصد (از ۱۵ هزار تومان به ۲۶ هزار تومان در اندازه‌های ۱.۵ لیتری)، ماست با ۷۰ درصد (از ۱۹ هزار تومان به تقریبا ۳۳ هزار تومان) و خامه با ۶۰ درصد افزایش در قیمت در گروه لبنی بوده است. همچنین در این گروه کمترین افزایش قیمت نیز مربوط به شیر خشک با رشد ۳۹ درصدی بود. به‌طور میانگین، قیمت لبنیات طی یک‌سال اخیر رشد ۷۳ درصدی داشته است.
رشد ۴۴ درصدی قیمت میوه و صیفی‌جات
با در نظرگرفتن قیمت میوه و صیفی‌جات در آذر ۱۴۰۰ و مقایسه آن با قیمت‌های آذر ۱۴۰۱ می‌توان گفت طی یکسال اخیر بیشترین افزایش قیمت در این گروه مربوط به پیاز بوده که با رشد ۱۰۹ درصدی از کیلویی ۷ هزار و ۶۰۰ تومان به حدود ۱۶ هزار تومان رسید. علاوه‌بر این سیب‌زمینی با رشد ۷۴ درصدی از حدود ۱۰ هزار تومان به ۱۷ هزار تومان، موز با ۵۸ درصد رشد از کیلویی ۳۰ هزار تومان به ۴۸ هزار تومان، سیب و خیار هر یک با ۵۶ درصد رشد قیمت (سیب از ۱۸ هزار و ۵۰۰ تومان به نزدیکی ۲۹ هزار تومان و خیار از ۱۱ هزار و ۶۰۰ به ۱۸ هزار تومان) در رده‌های بعدی افزایش قیمت میان میوه‌ها و صیفی‌جات قرار دارند. در بخش میوه و صیفی‌جات نیز طی یک‌سال اخیر قیمت‌ها به‌طور میانیگین رشد ۴۴ درصدی داشته است.
روغن با رشد ۳۰۰ درصدی
نگاهی به قیمت محصولات خوراکی نشان می‌دهد از آذرماه سال گذشته تا آذر سال ۱۴۰۱ بیشترین افزایش قیمت در میان تمام محصولات مربوط به گروه روغن‌های خوراکی بوده است. این افزایش قیمت به‌طوری بوده که روغن مایع ۹۰۰ گرمی نسبت به مدت مشابه سال قبل رشد ۲۹۱ درصدی داشته یعنی از حدود ۱۸ هزار تومان تقریبا به ۷۰ هزار تومان افزایش یافته و به بیان دیگر تقریبا ۴ برابر افزایش قیمت تجربه کرده است. از سویی دیگر روغن نباتی جامد نیز از قافله رشد قیمت عقب نمانده و نسبت به سال قبل خود از کیلویی ۲۰ هزار تومان به ۷۶ هزار تومان رسید و رشد بیش از ۲۷۰ درصدی را تجربه کرد. لازم به ذکر است افزایش قیمت‌ها در بخش روغن پس از حذف ارز ترجیحی و پرداخت یارانه‌های ریالی به مصرف‌کننده بوده است.
اُفت قیمت خوراکی‌ها در برابر تورم آن ناچیز است
به تازگی مرکز آمار ایران اعلام کرد که نرخ تورم نقطه‌ای در آذر ماه ۱۴۰۱ به عدد ۴۸.۵ درصد رسیده و نرخ تورم نقطه‌ای آذر ماه ۱۴۰۱ در مقایسه با ماه قبل ۰.۴ واحد درصد افزایش یافته است.البته داده‌های مرکز آمار ایران از شاخص قیمت مصرف‌کننده (تورم) تا پایان آذر از افت ۰.۱ درصدی تورم گروه خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها حکایت دارد و به کاهش بهای اکثر مواد غذایی، از جمله کاهش ۲.۹ درصدی قیمت گوشت مربوط می‌شود.
اما نکته قابل تأمل این است که همچنان روند گرانی خوراکی‌ها ادامه دارد و دامنه تغییرات نرخ تورم سالانه در آذر ماه ۱۴۰۱ برای دهک‌های مختلف هزینه‌ای از ۴۲.۵ درصد برای دهک دهم تا ۵۱.۷ درصد برای دهک اول است و باز هم به دهک‌های ضعیف جامعه بیشترین بار تورمی بیش از ۵۱ درصد تحمیل شده و در واقع اُفت ناچیز قیمت مواد خوراکی در برابر تورم ایجاد شده در این گروه بسیار ناچیز و کم است.
تأثیر نوسان قیمت دلار بر مواد خوراکی جدی است
آلبرت بغزیان، کارشناس مسائل اقتصادی در گفت‌وگو با اقتصاد ۲۴ اظهار کرد: گرانی مواد خوراکی به دنبال افزایش قیمت دلار زنگ خطر جدی درباره معیشت و امنیت غذایی مردم است. به نظر می‌رسد تعیین قیمت و میزان خرید مواد خوراکی از سوی مردم با ارزش دلار سنجیده می‌شود تا ریال.
او می‌گوید: امروز مردم به ویژه دهک‌های ضعیف و متوسط جامعه برای هزینه کردن خوراکی‌های بسیار حداقلی و ساده عاجز مانده اند چراکه مولفه تاثیرگذار بر تورم موادخوراکی، قیمت ارز و نرخ سفته بازی در بازار دلار است.
بغزیان گفت: درآمد ثابت کارگران با توجه به افزایش نرخ تورم مواد غذایی ناترازی را در سبد خانوار‌ها ایجاد کرده و این تنها به معنی گرانی نیست، بلکه حذف مواد خوراکی از سبد معیشت مردم و تهدید جدی امنیت غذایی مردم است. به گفته این کارشناس اقتصادی، افزایش قیمت دلار از واردات اقلامی مانند نهاده‌ها و سایر مواد مورد نیاز برای خورد و خوراک مردم را تحت تأثیر قرار داده و به شدت تورم در این بازار را افزایش می‌دهد.
بغزیان در پاسخ به اقتصاد ۲۴ مبنی بر اینکه با توجه به سبد خوراکی‌ها در آبان که ۵ میلیون و ۳۵۹ هزار تومان اعلام شده ادامه وضعیت تأمین سفره‌های مردم تا پایان سال چگونه پیش بینی می‌شود؟ گفت: حذف یکی پس از دیگری مواد خوراکی از سبد خانوار‌ها از ابتدای سال تاکنون سرعت گرفته و این روند اگر با سیاست‌های کارآمد و مقاوم در برابر تورم، مهار نشود احتمال خروج بیشتر خوراکی‌ها و اقلام ضروری از سبد خانوار‌ها زیاد خواهد شد.
وی تأکید کرد: امروز مردم نگران گذران زندگی خود هستند و از همه مهمتر بی اعتمادی به وعده‌هایی است که دولت در پی گرانی‌های پی در پی در راستای کنترل و تثبیت قیمت‌ها می‌دهد؛ این به مراتب می‌تواند وضعیت اقتصاد و معیشت مردم را تخریب‌ کند.