کد خبر: 30649 | صفحه ۱ | تاریخ: 12 تیر 1403
مکانیسم دفاعی فشار در مناظره دو نفره و مقابله با خردورزی / طاهر جمشیدزاده
مناظره چند شب پیش دونالد ترامپ رئیس جمهور جمهوریخواه سابق ایالات متحده با همتا و رقیب سنتی دموکرات خویش و رئیس فعلی کاخ سفید «جو بایدن» که میلیونها بیننده را پای مناظره بین این دو رقیب انتخابات ۱۳ نوامبر« آبان» ۲۰۲۴ امسال کشانده بود، با تهمتها و افتراهای دو کاندید رقیب به هم که یکی، دیگری را به فراموشی و زوال عقل متهم میکرد و دیگری هم در مقام پاسخ و مقابله رقیب خویش را به لاپوشانی، پاک کردن صورت مسئله و از دست رفتن قدرت دموکراسی آمریکا متهم می ساخت؛ تمسخر مخاطبان که از شبکههای مختلف مناظره را می دیدند، شده و همچنان تکانهها و بازتابهای این مناظره در جامعه آمریکا که قرار است، پنجشنبه شب جاری باز این دو با هم مناظره داشته باشند، در پی داشته است. طبق نظرسنجی انجام شده پس از مناظره، از هر ۱۰آمریکایی ۶ نفر مخالف ایدههای مطرح شده دو کاندید جمهوری خواه و دموکرات رقیب در این مناظره بودند و حاضر به انتخاب مجدد آنها برای پست ریاست جمهوری آمریکا نبودند و این مسئله لیبرال دموکراسی آمریکایی را با چالش جدی و اساسی مواجه ساخته است که امید است در ایران نیز مناظرههای دو نفره بین دو کاندید اصلاح طلب و اصولگرا برای چهاردهمین دوره ریاست جمهوری، دوباره چالش زا نشود و مردم را با سردرگمی برای انتخاب درست مواجه و رو به رو نسازد.
فروید،پدر علم روانشناسی اصطلاح مکانیسمهای دفاعی را به آن دسته از تدابیر ناهشیار اطلاق میکند که آدمی برای حل و فصل هیجانهای منفی به کار میبرد. این تدابیر هیجان مدار موقعیت تنش زا را تغییر نمیدهند، بلکه فقط شیوه دریافت یا اندیشیدن شخص را به آن عوض میکنند. به این ترتیب در همه مکانیسمهای دفاعی عنصر خودفریبی در کار است؛ ما آدمیان همگی گهگاهی مکانیسمهای دفاعی را به کار میبریم. با کمک مکانیسم دفاعی شرایط دشوار را از شدت میاندازیم تا اینکه بتوانیم به صورتی مستقیمتر آن موقعیت تنش زا را حل و فصل کنیم. کاربرد مکانیسمهای دفاعی فقط در صورتی حاکی از ناسازگاری است که راه و رسم عمده پاسخ دهی در برابر مصائب، سختیها و دشواریها بشود. یکی از تفاوتهای مکانیسمهای دفاعی با تدابیر مقابله مورد بحث این نوشتار این است که مکانیسمهای دفاعی به ویژه در مناظرههای انتخاباتی بر رقابت بین دو رقیب از دو جناح مختلف، در واقع فرایندهای هشیار قلمداد میشوند. حال آنکه دست زدن به تدابیر مقابله مناظره های دو نفره برای تهیج رأی قاطبه جامعه و رأی دهندگان، غالباً هشیارانه و آگاهانه صورت میگیرد. با این همه بعضی مکانیسمهای دفاعی ناهشیار در شکلی افراطی میتواند شخص را به کاربرد هشیارانه تدابیر مقابله غیر انطباقی بکشاند. فروید، واپسرانی را مهمترین مکانیسم دفاعی و مکانیسمی بنیادی به شمار میآورد. در واپسرانی، تکانهها یا خاطرههایی که تهدیدی سخت یا رنج فراوان در بر دارند از میدان هشیاری بیرون رانده میشود. خاطرههایی که شرم و احساس گناه و بیزاری از خویشتن را برمیانگیزند، غالباً واپسرانده میشوند. رقباء در مناظرههای دو نفره ممکن است دست به واپس راندن سوابق، عملکردها، احساسات و خاطرههایی بزنند که به علت ناهمسازی با خود پنداره آن ها اضطراب آور و کاهش دهنده رأی آن ها باشند. به همین ترتیب ممکن است احساسات خصمانه یکی از رقباء خود را نسبت به شخصی محبوب یا نسبت به شکستهای خویش از حیطه هشیاری براند.« مثل تکرار مداوم این مسأله که آن ها در ماه اول تحویل دولت متبوع دوازدهم حتی می گفتند پول این ماه حقوق کارمندان را ندارند.» واپسرانی با فرونشانی تفاوت دارد؛ فرونشانی عبارت است از خویشتن داری سنجیده، در جهت اداره و کنترل تکانهها و خواستها و « شاید داشتن آن ها و انکار کردنشان نزد دیگران» یا کنار گذاردن موقت خاطرههای رنجآور به منظور تمرکز یافتن بر امری معین. آدمی نسبت به افکار فرونشانده خویش، هشیار و نسبت به عملکرد، تکانهها یا خاطرههای واپس رانده به شدت ناهشیار است. نخست اینکه واپس رانی یا فرونشانی به ندرت با توفیق کامل صورت میگیرد. در واقع مردمانی که میکوشند افکار خود را واپس برانند در عمل، بیش از مردمانی که این قبیل افکار را برای دیگران بیان میکنند، گرفتار نشخوار افکار و هیجانهای ناخواسته میمانند. به عبارت دیگر تفکر خشک، متحجر و افکار نامطلوب فرونشانده، هنگام تضعیف شدن حالت دفاعی شخص، با نیروی مضاعف بازگشت میکنند. زنانی که همسرانشان بر اثر خودکشی جان باخته بودند و این موضوع را با کسی در میان نگذاشته بودند، در عمل بیش از بیوههایی با وضع مشابه که موضوع را برای دیگران مطرح کرده بودند درباره آن اشتغال فکری داشتند. به این ترتیب کسانی که عادت دارند افکار ناخواسته را از ذهن خود بیرون برانند؛ گرفتار بازگشت نیرومندتر آن ها و پریشانی بیشتری میشوند. همین پریشانی مضاعف و برانگیختگی فیزیولوژیایی حاصله اثرات نامساعدی بر جسم و عملکرد کاری و مسوولیت آنان میگذارد. دوم اینکه واپسرانی یا فرونشانی افکار، به خودی خود جسم را میفرساید. بیرون راندن مداوم فکر ها از ذهن و سپس مراقب بازگشت یا بازنگشتن آنها بودن خود، نیاز به انرژی جسمی دارد و منجر به برانگیختگی مزمنی میشود که به جسم و عملکرد فرد آسیب میرساند. نمونه برجسته و بارز دیگر در مناظرههای دو نفره دلیل تراشی رقبا برای هم است. گربهای که چون دستش به گوش نمیرسد آن را «بدبو» میداند، نمونهای از مکانیسم دفاعی مشهور به دلیل تراشی را به نمایش میگذارد. این اصطلاح به معنای اقدام معقولانه نیست بلکه منسوب کردن رفتار و کردار خویش به انگیزههای منطقی یا جامعه پسند است تا چنین به نظر آید که در واقع هم درست و معقول رفتار شده است. دل تراشی به دو منظور صورت میگیرد؛ کاستن از ناامیدی ناشی از دست نیافتن به هدف تراشیدن انگیزههای پذیرفتنی برای رفتار خویش. هنگامی که رفتار تکانشی داریم یا رفتارمان برخاسته از انگیزههایی است که برای خودمان هم پذیرفتنی نیست، به دلیل تراشی رو میکنیم تا به رفتار خود نمودی پسندیده بدیم. آدمی بیشتر در پی دلایل « خوب» است تا دلایل «واقعی» و برای این کار چند نوع بهانه به کار میبرد. این بهانهها معمولاً موجه به نظر میرسند، اما چیزی که هست بیانگر همه واقعیت نیستند. برای نمونه ادعای اینکه « تقصیر هم اتاقیم بود که بیدارم نکرد.» یا« سرم خیلی شلوغ بود.» ممکن است که درست باشد، اما احتمالاً علت واقعی انجام ندادن کاری که شخص باید انجام میداد، نیست. اگر کسی به کاری علاقمند باشد در آن صورت مثلاً ساعت شماطه داری بالای سرش میگذارد، یا به هر ترتیب شرایط و فرصتی برای انجام کاری که باید انجام میشد، فراهم میآورد. واکنشهای وارونه، فرافکنی، فلسفه بافی و جابجاسازی نیز نمونههایی از بهانه آوردن رقباء در مناظرههای دو نفره میان هم و در پاسخ به سوألات مختلف مجری مناظره که از سوی مخاطبین، کارشناسان و مجری مطرح می شود؛ قلمداد میشوند.