چرا خردورزی بنیان و ریشه ی سایر منابع و مآخذ معرفتی - مدیریتی است؟ فروغ و روشنی خردمندی چگونه در زندگی آدمیان ساری و جاری می‌شود؟ فضیلت خردورزی از کجا نشأت می‌گیرد ؟
منظور از خرد ورزی، به تحقیق، تعقل و بهره مندی و به کارگیری نیرو و توانایی تفکر و اندیشیدن و تفکر است. خردورزی بنیان و اساس، تبیین و تحلیل، تنظیم و تنسیق ، ترتیب و تبویب، تدوین و طراحی و اقدام و اجرای امور آدمی و سر و سامان امور اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی و سیاسی است. در مقابل خرد ورزی، خرد ستیزی و خرد گریزی قرار دارد؛ با خرد گریزی تشخیص صحیح مسیر و هدف زندگی انسان ناممکن می شود، زیرا، خرد و خردورزی سرچشمه و منبع خلاقیت، نوآوری و کشفیات و ابتکارات و اختراعات و روشنی و آگاهی و شناخت امور صحیح از امور سقیم است. یعنی، اگر پرسش شود، چگونه راه حل های درست و صحیح امور و مسائل اجتماعی را از حالت سقیم و نادرست، تشخیص دهیم و بشناسیم و در زندگی جاری سازیم؟ پاسخ را لاجرم در نقش و اثر خردورزی و اثربخشی باید جست. خردورزی و تعقل در اصل تولید علم و دانش و شفافیت و آگاهی است. به تعبیر دیگر ، با فروغ و فروز و تابش و روشنی خرد آدمی، جهان و جامعه و زندگی وی رخشندگی و درخشندگی و جذابیت و امیدواری و معناداری پیدا می‌کند. و با غروب و افول، انحطاط و انقباض و تاریکی و تیرگی عقل و اندیشه و ذهن، ساحات و سطوح گوناگون حیات بشری، مکدر و مکدود می گردد. بنابراین، خورشید و چراغ نورانی و روشنایی جان و جسم انسانی، خرد و خردورزی است.
جهان سر به سر حکمت و عبرت است،
چرا بهره ی ما همه غفلت است. حکیم فردوسی.
حکمت و عبرت ریشه در تعقل و تفکر دارد. وقتی جان ها و جسم ها، مکدر و تیره بمانند و توان و قوت پرتو افشانی نداشته باشند، امید به زندگی و چشم انداز آینده روشن و اثربخش به محاق می رود و ضعیف و نحیف می گردد. لذا، فروزندگی و روشنی زندگانی انسانی از روی آوری و التفات جدی او به نیروی خرد و اندیشه ناشی می‌شود و تیرگی ها و گره ها را می گشاید. یعنی، گشایش و رهایش در امور زندگی با اعتنا و اعتبار خرد و خردورزی نسبت وثیق دارد. کدام جامعه را سراغ دارید بدون توجه به عقل و علم، زندگی توأم با آرامش و آسایش داشته باشد؟ در همین قاره آسیا به ژاپن، کره جنوبی، سنگاپور و مالزی و غیره و غیره بنگریم و مصادیق عقل گرایی و خردمندی را دریابیم. بدین سان، اگر ذهن و ضمیر شهروندان یک جامعه و کشور با نور و روشنایی خرد و خردورزی افروخته و مشتعل و شعله ور گردد و روشنی و گرمی و حرارت پذیرد، بسیاری از خامی ها و ناپختگی ها و تیرگی ها و گره ها، نورانی و گشوده و رونق می گیرد. از این روی، بد حالی و بدبختی جوامع با خرد گریزی و خردستیزی ارتباط دارد. خرد و منطق و برهان، حکم به راستی و درستی و صداقت می کند و راه می برد، و بی بخردی و جهالت و جزم اندیشی، حکم به تعصب و خرافات و خودخواهی و بستگی، می دهد و تباهی و تیرگی پیش می آورد. آیا بستگی و خفقان اجتماعی و سیاسی، با انبساط و گشودگی اوضاع و احوال یکسان است. خرد و خردورزی افق و آینده را می گشاید و اختناق و خفگی را به آزادی و رهایی مبدل می سازد. بدین جهت، خردورزی و تعقل ریشه و اصل است و سایر منابع معرفتی و مدیریتی بر پایه و شالوده آن پی ریزی می شود. فضیلت خردمندی یک فضیلت و برتری برین و بهین است که با حذف رذیلت ها، آدمی را متخلق به صفات انسانی و آداب بشری می نماید و صدور افعال و اعمال ستوده و پسندیده را برای بشر به ارمغان می‌آورد. حکیم ابونصر فارابی در کتاب « تحصیل السعاده » بطور مفصل به توضیح فضایل فکری « خردورزانه » و خلقی و غیره پرداخته است. مراد من از ارزش و اهمیت بنیادین خردورزی، امکان تعالی و تکامل و توسعه فرد، خانواده و جامعه است؛ زیرا، با اهتمام به خرد و خردورزی، پنج تغییر و دگرگونی اساسی در متن جسم و جان و واقعیت زندگی اجتماعی رخ می دهد. ۱- افق دید و نگرش آدمیان باز و فراخ می گردد.‌ یعنی، فروزندگی و فروخمندی، با فرهمندی و فرزانگی ارتباط وثیق دارد. ۲- اخلاق و ادب جایگزین بد اخلاقی و بی ادبی می شود. زیرا، خردمند اول می سنجد و آنگاه دم بر می آورد. اول اندیشه و آنگهی گفتار. ۳- وسعت وجودی و ظرفیت نقد و نقادی. خردمندان و دانشوران اغلب اهل نقد و نظر هستند و با نقادان و حتی عیب جویان با مدارا مواجه می‌شوند و موجب رمیدگی و آزردگی اشخاص نمی گردند. ۴- فروغ و پرتو خرد و خردورزی موجب شفافیت و صداقت و راستگویی می باشد، چون واقعیت هرگز دروغ و ناروا نمی گوید. بلکه قلب و واژگونی واقعیت و حقیقت است که سبب آزردگی، وارونگی و نارضایتی مردم می شود. ۵- با استقرار و نهادینه شدن خردورزی و اندیشه مندی، شیوه تحلیل و تشخیص و شناخت و آگاهی اجتماعی و سیاسی و فرهنگی ارتقاء و ارتفاع می یابد و باعث استقرار رویکرد علمی و برهانی و اثری و کارآمدی و فایده مندی می شود.
بنگرید به نقش فخرالدوله و تاج الملوک در حکومت قاجار و نیز مدیریت امیرکبیر، عباس میرزا و بعدها علی اصغر حکمت و محمدعلی فروغی و دیگر خردمندان و دانشوران ایران زمین.