به تازگی آماری نگران‌کننده از شهر‌هایی که درگیر تنش آبی هستند ارائه شده است. به گفته‌ مدیرعامل شرکت مهندسی آب و فاضلاب، در حال حاضر حدود ۲۷۰ شهر کشورمان دچار تنش آبی شده هستند. زمانی که این آمار در کنار کاهش بی‌سابقه بارندگی در کشور قرار می‌گیرد نگرانی‌ها بیشتر هم می‌شود. به گفته کارشناسان ۲۵ درصد در کل کشور و ۷۶ درصد در تهران کمبود بارندگی داریم. با در کنار هم قرار دادن آمار و هشدار کارشناسان و متخصصان درباره آغاز جنگ آبی در کشور اهمیت پرداختن به این مسئله پررنگ‌تر می‌شود.
اتابک جعفری، مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب ایران اظهار کرد: اکنون 270 شهر کشور دارای تنش هستند که ما کاهش این تعداد را در دستورکار داریم.
وی در مصاحبه با ایلنا همچنین گفت: هرچه منابع آب کمتر و منابع آب شرب، خشک و ناپایدار می‌شود، کار ما در راستای برنامه‌های کاهش شهرهای دارای تنش سخت‌تر می‌شود.
اتابک جعفری، مدیرعامل شرکت مهندسی آب و فاضلاب ایران گفت: در حال حاضر حدود 270 شهر کشور دچار تنش آبی هستند. برنامه‌ریزی‌های کوتاه مدتی را در چهار مرحله زمستان امسال، بهار 1402، تابستان 1402 و تا انتهای سال بعد، برای تمامی شهرهای کشور به منظور تامین آب شرب تعریف کرده‌ایم تا مردم در تأمین آب دچار مشکل نشوند.
جعفری با بیان اینکه «4 درصد مشترکان آب، بدمصرف هستند»، ادامه داد: برای مشترکان بدمصرف، ابتدا اخطار داده می‌شود، اگر روند مصرف خود را اصلاح نکنند، در وهله بعد با 6 ساعت قطعی آب مواجه می‌شوند.
وی همچنین میزان هدررفت آب از شبکه توزیع را 25 درصد اعلام کرد و گفت: از صنایعی مثل صنایع غذایی و دارویی که نیاز به مصرف آب از شبکه دارند، خواسته شده تا در زمینه اصلاح شبکه و کاهش هدررفت سرمایه گذاری کنند تا 25 درصد از مقداری که از هدررفت جلوگیری شده، به صنعت سرمایه گذار تخصیص یابد. با بخشنامه جدیدی که ابلاغ شده، صنایع جدید نمی‌توانند از شبکه یا منابع آب شرب، آبی دریافت کنند و باید از ابتدا به فکر تامین آب از پساب یا منابع غیرمتعارف باشند و صنایع در مدار بهره برداری فعلی نیز، باید به دنبال جایگزینی منابع تامین آب خود با پساب و منابع غیرمتعارف باشند.
جعفری میزان هدررفت آب از شبکه توزیع را 25 درصد اعلام کرد و گفته بود که: از صنایعی مثل صنایع غذایی و دارویی که نیاز به مصرف آب از شبکه دارند، خواسته شده تا در زمینه اصلاح شبکه و کاهش هدررفت سرمایه گذاری کنند تا 25 درصد از مقداری که از هدررفت جلوگیری شده، به صنعت سرمایه گذار تخصیص یابد.با بخشنامه جدیدی که ابلاغ شده، صنایع جدید نمی توانند از شبکه یا منابع آب شرب، آبی دریافت کنند و باید از ابتدا به فکر تامین آب از پساب یا منابع غیرمتعارف باشند و صنایع در مدار بهره برداری فعلی نیز، باید به دنبال جایگزینی منابع تامین آب خود با پساب و منابع غیرمتعارف باشند.
در همین راستا، علی‌اکبر محرابیان، وزیر نیروی ایران نیز چند روز پیش اعلام کرد که 300 شهر، از جمله برخی کلانشهرها و مراکز استان‌های این کشور در وضعیت تنش آبی قرار دارند.
گفتنی است ایران از کمبود شدید آب رنج می‌برد که منجر به تنش‌هایی نیز شده است. بنا به اعلام مقامات ایران، 11 سد بزرگ، مهم و تامین‌کننده آب شرب و کشاورزی این کشور با ذخیره کمتر از 20 درصد مواجه هستند.در این میان این سوال مطرح می‌شود که تنش آبی به چه معناست و چه پیامد‌هایی برای کشور دارد؟ راه حل این بحران چیست و چگونه می‌توان آن را کنترل کرد؟
مصارف کشاورزی و صنعتی را کنترل کنیم
محمد درویش با تعریف مفهوم تنش آبی گفت: «زمانی که میزان آب مورد نیاز یک شهر یا استان از استاندارد‌های لازم کمتر باشد، تنش آبی رخ می‌دهد. تاکید تنش آبی بیشتر بر روی آب شرب و مصارف بهداشتی است. در حال حاضر کشور ما با مشکلات جدی‌ای حتی در شهر‌هایی که نباید با کمبود آب رو به رو باشند مواجه است. شهر‌هایی مثل خوزستان، همدان، چهار محال بختیاری و گیلان با تنش آبی رو به رو هستند».
این کارشناس محیط زیست در ادامه افزود: «در حقیقت میانگین ریزش‌های آسمانی کشور نشان دهنده‌ی آن است که حدود سی درصد از بارندگی‌ها نسبت به میانگین دراز مدت کاهش پیدا کرده است؛ بنابراین باید در مصارف خودمان در بخش کشاورزی و صنعت بازنگری کنیم.
کل نیاز آب شرب مردم ایران در یک‌سال فقط هشت و نیم میلیارد متر مکعب است. این نیاز چیزی در حدود هشت درصد آب قابل استفاده‌ی سالیانه کشور است. اگر بتوانیم مصرف را در بخش کشاورزی و صنعت مدیریت کنیم برای تامین آب شرب نباید مشکلی داشته باشیم.
وزارت جهاد کشاورزی با توجه به شرایط پیش رو باید به کشاورزان اعلام شود تا از کشت دوم صرف نظر کنند و برخی از کشت‌های پر مصرف را کنار بگذارند؛ صادرات محصولات کشاورزی نیز باید محدود شود تا به این ترتیب بتوان آب را برای مصارف شُرب ذخیره کرد.»
به سراغ کار‌ها و تجارت‌هایی رفته‌ایم که نیاز مبرمی به آب دارند
درویش درباره دلایل ایجاد تنش آبی در کشور گفت: «اگر بحث خطر تغییر اقلیم و گرمایش جهانی را کنار بگذاریم مشکل اصلی چیدمانی است که برای توسعه طراحی شده و به شدت آب محور است. ما برای تولید پول و اشتغال در کشورمان سراغ کار‌ها و تجارت‌هایی رفته‌ایم که نیاز مبرمی به آب دارند. این مسئله باعث شده تا با کمبود شدید آب رو به رو شویم در صورتی که کشور ما باید به سمت طراحی اقتصادی برود که آب محور نباشد.
ما باید اقتصادی را در ایران تعریف می‌کردیم که چشمش به آسمان نباشد، در اصل اشتباه راهبردی مسئولان در حوزه بود. اقتصاد ایران نباید در مواقع خشکسالی تا این اندازه متاثر شود؛ کاری که کشور‌های حاشیه جنوب خلیج فارس دارند انجام می‌دهند می‌تواند الگوی خوبی باشد. آن‌ها در مناطقی به شدت خشک‌تر از ما زندگی می‌کنند؛ اما هرگز اقتصادشان را به آب و بارندگی پیوند نداده‌اند.»این کارشناس در ادامه افزود: «آن‌ها در حوزه‌های بازرگانی، تجارت، گردشگری و صنایع‌های تک سرمایه‌گذاری کرده و به این ترتیب توانسته‌اند از این بحران‌ها و چالش‌ها فرصت بیافرینند. ما هم باید به این سمت برویم و از پتانسیل‌های متنوع فرهنگی، تاریخی و طبیعی خودمان استفاده کنیم که جذابه‌هایی به مراتب بیشتر از کشور‌های حاشیه خلیج فارس دارند.
مسئولان می‌توانند از مرز‌های آبی‌مان استفاده کنند و از این راه امکان دسترسی به آب‌های آزاد را برای جمهوری‌های آسیای میانه فراهم کنند. همچنین می‌توانیم با احداث مزارع بزرگ آبی و بادی تولید انرژی کنیم نه از طریق نیروگاه‌های حرارتی که آب زیادی مصرف می‌کنند. به این ترتیب کشور برای شرایطی که در آن آب هم کمتر خواهد شد و بارندگی هم کم می‌شود مقاوم می‌شود.»
مهم‌ترین پیامد تنش آبی
درویش در ادامه مهم‌ترین پیامد تنش آبی را افزایش مهاجرت عنوان کرد و گفت: «در واقع یکی از مهم‌ترین دلایلی که منجر به مهاجرت افراد از یک منطقه می‌شود کمبود آب در آنجا است. نزدیک به چهل هزار روستا به دلایل مختلف که عمده‌ترین آن‌ها کمبود آب است از سکنه خالی شده؛ بنابراین اگر این تنش‌های آبی ادامه پیدا کند ما با بحران منابع آبی مواجه خواهیم شد.در نتیجه مردم به سمت مناطقی که آب بیشتری در آن وجود دارد یعنی شمال کشور حرکت می‌کنند و آن منطقه‌ها نیز با مشکلات بیشتری مواجه خواهند شد. زیر ساخت‌های این مناطق آمادگی پذیرایی از این تعداد مهاجر را ندارند. به دنبال این مسئله قیمت زمین افزایش می‌یابد، مشکلاتی نظیر کمبود مدرسه، دانشگاه و بیمارستان ایجاد می‌شود، پس از همین حالا نباید اجازه بدهیم چنین اتفاقی بیافتد.»
جنگ آب، همین حالا شروع شده
این کارشناس در بخش دیگری از سخنانش به آغاز جنگ آبی در کشور اشاره کرد و گفت: «درحال حاضر نشانه‌های جنگ آبی دیده می‌شود، هم اکنون دولت عراق در این زمینه علیه ما شکایت کرده و ایران نیز اقدام مشابهی را انجام داده است. ترکیه دارد روی سرشاخه‌های ارس از جمله دجله و فرات سد می‌زند، افغانستان نیز مشغول احداث سد روی سرشاخه‌های هیرمند است علاوه بر سد کَجَکی، بند کمال خان را نیز احداث کرده است.»درویش در ادامه افزود: «کمبود آب چالش‌های جدی‌ای در منطقه‌های خراسان و ترکمنستان ایجاد کرده است. همچنین شرق و غرب کشور نیز درگیر این معضل شده‌اند. در داخل کشور در استان‌های چهار محال بختیاری، یزد، خوزستان کهکیلویه و بویراحمد، بوشهر سدسازی‌های بسیاری در حال انجام است. بین شمال و جنوب استان فارس بحران آب جدی است. در استان‌های زنجان و همدان نیز همینطور، در شمال و جنوب آذربایجان غربی نیز بر سر انتقال آب رودخانه زاب به دریاچه ارومیه درگیر هستند.
جنگ آب مربوط به آینده نیست همین حالا شروع شده است. در علی آباد کتول هم همین مشکل را داریم طرح انتقال آب از استان مازندران به سمنان مشکلاتی را ایجاد کرده است. در استان کرمان نیز بین شمال و جنوب جیرفت طرح انتقال آب و سدسازی‌ها بر حریر رود معضلاتی را شکل داده است.»او در ادامه درباره راهکار‌های کنترل و حل بحران تنش آبی می‌گوید: «دولت باید در کوتاه مدت با کشاورزان و تعاونی‌های آنان صحبت کند. مصرف آب در بخش کشاورزی باید کاهش پیدا کند و به این ترتیب منابع آب شیرین در اختیار مناطقی که دچار تنش آبی شده‌اند قرار بگیرد.»