گروه سیاست خارجی- شانزدهمین اجلاس سران گروه بریکس روز چهارشنبه دوم آبان‌ماه با حضور رهبران کشورهای عضو از جمله دکتر مسعود پزشکیان رئیس‌جمهوری اسلامی ایران در کازان مرکز تاتارستان روسیه آغاز به کار کرد.
عکس یادگاری سران، آغازگر این رویداد بین‌المللی بود و در ادامه، رؤسای هیأت‌های کشورهای عضو شامل جمهوری اسلامی ایران، روسیه، برزیل، هند، چین،‌ آفریقای جنوبی، مصر، امارات متحده عربی و اتیوپی نشست‌های رسمی خود و گفت‌وگو در قالب‌های محدود و گسترده درباره دستور کار این اجلاس را آغاز کردند.
سخنان ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه و خیرمقدم به سران کشورها،‌ بخش آغازین این نشست را تشکیل می‌داد.
جمهوری اسلامی ایران که از ابتدای سال ۲۰۲۴ (دی ماه ۱۴۰۲) به گروه بریکس پیوسته است، امسال برای نخستین بار به عنوان عضو رسمی و تمام عیار در این اجلاس شرکت کرده است.
گروه بریکس یا اقتصادهای نوظهور در ابتدا با حضور کشورهای روسیه، چین، هند و برزیل شکل گرفت و سپس آفریقای جنوبی به آن پیوست. در ابتدای سال جاری میلادی، کشورهای ایران، عربستان سعودی، امارات، مصر و اتیوپی نیز به این گروه اضافه شدند.
گروه بریکس به لحاظ سیاسی و اقتصادی حائز اهمیت زیادی هم برای اعضا و هم برای کشورهای غیر عضو به خصوص قدرت‌های غربی است. به لحاظ سیاسی اهمیت بریکس در این است که نظام جهانی را به سمت چند جانبه‌گرایی سوق می‌دهد و راهی برای برون رفت از یک جانبه‌گرایی ایالات متحده آمریکا در نظام بین‌الملل محسوب می‌شود.
با توجه به اینکه کشورهایی نظیر چین، هند و روسیه به عنوان قدرت‌های جهانی و همچنین کشورهایی نظیر جمهوری اسلامی ایران، عربستان سعودی و برزیل به عنوان قدرت‌های منطقه‌ای در این گروه حضور دارند امکان چند جانبه‌گرایی نیز عملاً فراهم می‌شود. در همین راستا، اجلاس سران بریکس در کازان روسیه با موضوع «تقویت چندجانبه گرایی» با حضور اعضا و اجلاس بریکس-پلاس با حضور اعضا و حدود ۳۰ کشور و سازمان دیگر با عنوان «بریکس و جنوب جهانی» برگزار می‌شود.
مسعود پزشکیان نیز در نشست خبری پیش از عزیمت به روسیه عنوان کرد بریکس سازمانی است که به منظور ایجاد وحدت و انسجام و برای کنترل قدرت بلامنازع آمریکا ایجاد شده است. این گروه می‌تواند یکجانبه‌گرایی آمریکا را تحت الشعاع قرار دهد.
به لحاظ اقتصادی نیز از یک سو گروه بریکس از ظرفیت‌های اقتصادی قابل ملاحظه‌ای برخوردار است و حدود ۳۰ درصد از اقتصاد جهان را در اختیار دارد و همین موضوع می‌تواند سبب افزایش همکاری و تعامل اقتصادی میان کشورهای عضو شود و از سوی دیگر برخی از کشورهای عضو با معضل تهدیدهای آمریکا مواجه هستند.
برخورداری از ۳۰ درصد اقتصاد جهان و همچنین نیمی از جمعیت جهان در کنار تهدید مشترک تحریم‌های ظالمانه ایالات متحده آمریکا می‌تواند زمینه همکاری اقتصادی میان کشورهای عضو بریکس را فراهم کند و به عنوان یک فرصتی به طور خاص برای عبور از تهدید ناعادلانه تحریم باشد.
تاسیس سیستم پرداخت "بریکس پی" می‌تواند به کاهش وابستگی کشورهای عضو بریکس به دلار آمریکا و سیستم مالی غرب منجر شود و امکان انجام مبادلات بین‌المللی بدون دخالت آمریکا را فراهم کند. این سیستم که به‌دنبال جایگزینی برای سوئیفت است، به کشورهایی که تحت تحریم‌های آمریکا قرار دارند کمک می‌کند تا تراکنش‌های مالی خود را مستقل از نظام مالی غرب انجام دهند.
فرصت‌های اقتصادی بریکس برای مقابله با تحریم ها
مهمان‌پرست، دیپلمات سابق کشورمان گفت: «آمریکا و غربی‌ها می‌خواهند با یک‌جانبه‌گرایی و استفاده از قدرت اقتصادی‌شان، مسائل سیاسی و بین‌الملل را کنترل کنند. در مقابل آن‌ها، بریکس با در اختیار داشتن ۴۰درصد ذخایر دنیا و ۱۵درصد تجارت جهانی، این فرصت را ایجاد می‌کند تا قدرت اقتصادی جدیدی ایجاد شود و یک‌جانبه‌گرایی آمریکا، پایان یابد. ضمن آنکه بریکس، امکان مقابله با تحریم‌ها را هم برای ایران و دیگر اعضایش فراهم می‌کند.»
مهمان‌پرست در بخش دیگری از گفت‌وگو درباره مزایای عضویت ایران در بریکس و دستاوردهای آن، توضیح داد: «بریکس ظرفیتی برای مقابله با اقدامات غرب دارد. این مقابله در بحث‌های مالی و ارزی است؛ اما برای بهره بردن از این ظرفیت، باید تغییراتی در داخل اتفاق بیفتد. جمهوری اسلامی ایران موقعیتی استراتژیک جغرافیایی دارد. این موقعیت، ما را در محل تلاقی کریدورهای شمال به جنوب، غرب به جنوب و شرق به غرب قرار داده است که می‌تواند درآمد ترانزیتی برای ما داشته باشد. حالا اگر بخواهیم از این ظرفیت استفاده کنیم، باید در بخش حمل‌ونقل زیرساخت‌های لازم را فراهم کرده باشیم. هرقدر هم ایران در مجموعه‌های بزرگی عضو باشد، تا زیرساخت‌های داخلی مهیا نباشد، نمی‌توانیم از فرصت‌های آن استفاده کنیم.»
همچنین او دربارهۀ نحوه بهره‌مندی از فرصت‌های بریکس افزود: «ساختار اقتصادی باید تغییر کند. اگر ساختار اقتصادی به‌سمت تقویت بخش خصوصی، کوچک کردن دولت، کاهش هزینه‌های دولتی و افزایش درآمد باشد، مشکل کسری بودجه و سایر مشکلات اقتصادی هم حل خواهند شد. بعد از تغییر ساختار اقتصادی و آماده‌سازی زیرساخت‌های داخلی است که ما می‌توانیم از فرصت عضویت در مجموعۀ مهمی مثل بریکس و بازار مبادلات تجاری آن استفاده کنیم.»
بیانیه بریکس؛ اهمیت اجرای کامل برجام و محکومیت اقدامات اسرائیل
رهبران کشورهای عضو بریکس که برای اجلاس این گروه در کازان روسیه گرد هم آمده‌اند، نگرانی‌های خود درباره تشدید تنش‌ها در منطقه غرب‌آسیا را ابراز و اقدامات رژیم صهیونیستی را محکوم کرده‌اند.
به گزارش ایسنا، کشورهای عضو بریکس روز چهارشنبه و در بیانیه نهایی اجلاس این گروه در کازان روسیه، ضمن محکوم کردن حمله رژیم صهیونیستی به سفارت ایران در سوریه، انفجار دستگاه‌های ارتباطی در لبنان را نیز محکوم کردند.
بر اساس بیانیه نهایی که پس از نشست بریکس در روز چهارشنبه در کازان روسیه به تصویب رسید، رهبران بریکس نگرانی عمیق خود را درباره درگیری‌های نظامی و بی‌ثباتی در منطقه غرب آسیا ابراز کردند.
کشورهای بریکس همچنین حملات به کارکنان سازمان ملل در لبنان و تهدیدها علیه امنیت آن‌ها را محکوم کردند و از رژیم صهیونیستی خواستند که فوراً از چنین اقداماتی دست بردارد.
آن‌ها گفتند: ما نسبت به وضعیت جنوب لبنان ابراز نگرانی می‌کنیم. ما تلفات غیرنظامیان و خسارات عظیم به زیرساخت‌های غیرنظامی ناشی از حملات اسرائیل به مناطق مسکونی در لبنان را محکوم می‌کنیم و خواهان توقف فوری اقدامات نظامی هستیم. ما حملات را به شدت محکوم می‌کنیم. در مورد پرسنل سازمان ملل، تهدیدها علیه امنیت آن‌ها را محکوم کرده و از اسرائیل برای توقف فوری چنین فعالیت‌هایی درخواست می کنیم.
کشورهای بریکس بر اهمیت اجرای برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) درباره برنامه هسته‌ای ایران تاکید کرده‌اند.
در این بیانیه آمده است: ما بر اهمیت اجرای کامل برجام ذیل قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل تاکید می‌کنیم و بر اهمیت رویکرد سازنده مبتنی بر حسن نیت همه بازیگران مربوطه برای ازسرگیری اجرای کامل تعهدات برجام توسط همه طرف‌ها تاکید می‌کنیم.
حمایت از عضویت کامل فلسطین در سازمان ملل
بر اساس بیانیه نهایی شانزدهمین اجلاس سران بریکس در کازان روسیه، کشورهای بریکس بار دیگر بر حمایت خود از اعطای وضعیت عضویت کامل به فلسطین در سازمان ملل تاکید کردند.
رهبران بریکس خواستار تقویت رژیم عدم اشاعه و خلع سلاح برای حفظ ثبات و امنیت جهانی و همچنین اجرای سریع قطعنامه‌های «ایجاد منطقه عاری از سلاح‌های هسته‌ای و سایر سلاح‌های کشتار جمعی در خاورمیانه» شدند.
کشورهای بریکس خواستار مشارکت فعال‌تر کشورهای کمتر توسعه یافته به ویژه آفریقا در فرآیندهای جهانی شده‌اند.
در این سند آمده است: «ما خواستار تضمین مشارکت بیشتر و معنادار کشورهای کمتر توسعه‌یافته، به‌ویژه در آفریقا، آمریکای لاتین و کارائیب، در فرآیندها و ساختارهای تصمیم‌گیری جهانی و هماهنگ کردن آن‌ها با واقعیت‌های معاصر هستیم.»
لزوم اتخاذ تدابیر اساسی‌تر در افغانستان
رهبران بریکس همچنین خواستار اتخاذ تدابیر اساسی‌تر در افغانستان برای جلوگیری از استفاده تروریست‌ها از خاک این کشور هستند.
در این بیانیه گفته شده است: ما بر ضرورت حل‌وفصل مسالمت‌آمیز و فوری اوضاع در افغانستان به‌منظور تقویت امنیت و ثبات منطقه تاکید می‌کنیم. ما از افغانستان به عنوان یک کشور مستقل، متحد و صلح‌آمیز عاری از تروریسم، جنگ و مواد مخدر دفاع می‌کنیم. ما خواهان اقدامات قابل مشاهده و قابل تایید بیشتر در افغانستان هستیم تا اطمینان حاصل شود که خاک افغانستان توسط تروریست‌ها استفاده نمی‌شود.
بازنگری در زیرساخت‌های مالی بین‌المللی
آن‌ها همچنین گفتند: کشورهای بریکس از تضمین پایداری طولانی‌مدت فعالیت‌های فضایی و جلوگیری از استقرار تسلیحات در فضا حمایت می‌کنند. ما حمایت خود را برای تضمین پایداری طولانی مدت فعالیت‌های فضای ماورای جو و جلوگیری از مسابقه تسلیحاتی در فضای ماورای جو و تسلیح‌سازی آن، از جمله از طریق مذاکرات برای اتخاذ یک سند چندجانبه قانونی مربوطه برای تضمین امنیت جهانی، ابراز می‌کنیم.»
کشورهای بریکس نگرانی‌های امنیتی مشروع و مستدل همه کشورها را به رسمیت می‌شناسند.
در این سند آمده است: ما بر لزوم مشارکت در تلاش‌های پیشگیری از درگیری، از جمله از طریق رسیدگی به علل ریشه‌ای آن‌ها تاکید می‌کنیم. ما نگرانی‌های امنیتی مشروع و معقول همه کشورها را به رسمیت می‌شناسیم.
کشورهای بریکس خواستار بازنگری در زیرساخت‌های مالی بین‌المللی برای رسیدگی به مشکلات مالی پیش روی جهان امروز شدند.
در این بیانیه آمده است: ما بر نیاز به اصلاح ساختار مالی بین‌المللی فعلی برای رویارویی با چالش‌های مالی جهانی از جمله حکمرانی اقتصاد جهانی برای جامع‌تر و عادلانه‌ترکردن معماری مالی بین‌المللی تأکید می‌کنیم.
حمایت از روند صلح در یمن
کشورهای بریکس خواستار ادامه حمایت از گفت‌وگو و روند صلح در یمن تحت نظارت سازمان ملل هستند.
در بیانیه پایانی آمده است: ما بر اهمیت تضمین اعمال حقوق و آزادی کشتیرانی کشتی‌های همه کشورها در دریای سرخ و تنگه باب‌المندب مطابق با قوانین بین‌المللی تاکید می‌کنیم. ما از تلاش‌های دیپلماتیک همه طرف‌ها برای این منظور از جمله رسیدگی به علل درگیری و حمایت مستمر از گفت‌وگو و روند صلح یمن تحت نظارت سازمان ملل حمایت می‌کنیم».
پیشگیری و مقابله با تهدیدهای تروریستی
رهبران بریکس متعهد شدند که گام‌های قاطعی برای مهار گسترش ایدئولوژی تروریسیم و رادیکال‌سازی و تقویت همکاری عملی در مبارزه با تروریسم بردارند.
در بیانیه پایانی نشست رهبران تصریح شده است: ما متعهد به اتخاذ تدابیر قاطع برای جلوگیری و مختل کردن گسترش ایدئولوژی تروریسم و رادیکال‌سازی، سوءاستفاده از فناوری‌های مدرن برای اهداف تروریستی، جابجایی فرامرزی تروریست‌ها، تأمین مالی تروریسم و ​​سایر اشکال حمایت از تروریسم، تحریک به ارتکاب اقدامات تروریستی و همچنین جذب نیروهای تروریست خارجی هستیم.
کشورهای عضو گفتند که متعهد به تقویت همکاری‌های بین‌المللی و منطقه‌ای بیشتر برای پیشگیری و مقابله با تهدیدهای تروریستی «بر اساس احترام کامل به حاکمیت و امنیت کشورها و مطابق با منشور سازمان ملل متحد و قوانین بین‌المللی» هستند.
رهبران بریکس گفتند که تلاش‌ها برای سیاسی کردن موضوعات ضد تروریسم و ​​استفاده از گروه‌های تروریستی برای دستیابی به اهداف سیاسی را رد می‌کنند و خواستار نهایی کردن و تصویب سریع کنوانسیون جامع سازمان ملل در مورد تروریسم بین‌المللی شدند.
رهبران از افزایش خشونت‌ها و درگیری‌های مسلحانه جاری در بخش‌های مختلف جهان ابراز نگرانی کردند و بر تعهد خود به حل مسالمت‌آمیز اختلافات از طریق دیپلماسی، میانجیگری، گفت‌وگوی فراگیر و رایزنی تاکید کردند.
توجه به پیشنهادهای میانجیگری برای حل مناقشه اوکراین
آن‌ها همچنین بر اهمیت گسترش همکاری‌ها بر اساس منافع مشترک و توسعه بیشتر مشارکت راهبردی تاکید و نگرانی خود از تاثیر منفی تحریم‌های غیرقانونی بر اقتصاد جهانی ابراز داشته و خواهان مشارکت بیشتر کشورهای کمتر توسعه یافته به ویژه آفریقا در فرآیندهای جهانی شدند.
در این بیانیه بر توجه به پیشنهادهای میانجیگری برای حل مسالمت‌آمیز مناقشه اوکراین از طریق گفت‌وگو تاکید شده و از تشدید خشونت‌ها و تشدید بحران انسانی در سودان ابراز نگرانی شده و خواستار آتش بس شدند.
سران بریکس بر تعهد خود به چندجانبه‌گرایی و حفظ نقش مرکزی سازمان ملل در نظام بین‌الملل و حمایت از اصلاحات همه جانبه سازمان ملل متحد از جمله شورای امنیت، به منظور نمایندگی بیشتر آن تاکید کردند.
در این بیانیه همچنین از ایجاد شورای موقت ریاست جمهوری در هائیتی و ایجاد شورای انتخاباتی برای حل بحران استقبال شده است.