گروه سیاست خارجی- روز گذشته دور جدید مذاکرات در ژنو آغاز شد. هرچند این بار شکل مذاکره و گفت و گوها متفاوت است. دیپلمات‌ها اروپایی با بیان اینکه جلسات ژنو با مقامات ایرانی بیشتر یک جلسه هم‌فکری است، گفتند متمرکز بر نگرانی‌های متقابل در مورد نحوه رسیدگی ترامپ به پرونده هسته‌ای ایران هستند.
به گزارش رویترز، نشست‌ها در شهر ژنو سوئیس، اولین دیدار پس از انتخابات اخیر ایالات متحده است و هدفشان این است که ببینند آیا می‌توان پیش از ۲۰ ژانویه، زمانی که ترامپ تحلیف می‌شود، حرکتی ایجاد کرد.
مجید تخت‌روانچی، معاون وزیر امور خارجه کشور و از مذاکره‌کنندگان هسته‌ای ایران امروز با دیپلمات‌های ارشد بریتانیا، آلمان و فرانسه موسوم به «تروئیکای اروپایی» دیدار می‌کند و شامگاه پنجشنبه نیز با هماهنگ‌کننده ارشد اتحادیه اروپا دیدار داشت.
در این رابطه «کاظم غریب‌ آبادی» معاون حقوقی و بین‌الملل وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران امروز جمعه در ارتباط با دیدار روز گذشته خود و مجید تخت‌روانچی با «انریکه مورا» معاون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در ژنو در صفحه اجتماعی ایکس نوشت: «با انریکه مورا گفت‌وگوی صریحی در مورد طیفی از موضوعات و همچنین چشم‌انداز مذاکرات هسته‌ای و رفع تحریم در پرتو تحولات جدید داشتیم.»
خبرگزاری رویترز در این رابطه گزارش می‌دهد: «سطح بی‌اعتمادی بین هر ۲ طرف زمانی برجسته شد که کشورهای تروئیکای اروپایی در ۲۱ نوامبر قطعنامه‌ای علیه ایران را پیش بردند که ناظر اتمی سازمان ملل را موظف کرد تا یک گزارش "جامع" درباره فعالیت‌های هسته‌ای ایران تا بهار ۲۰۲۵ تهیه کند.»
دیپلمات‌های اروپایی گفتند که این باعث می‌شود جلسات ژنو بیشتر یک «جلسه هم‌فکری» متمرکز بر نگرانی‌های متقابل آنها در مورد نحوه رسیدگی ترامپ به پرونده ایران باشد.
طرف‌های اروپایی قرارداد ۲۰۱۵ (برجام)، در ماه‌های اخیر موضع سخت‌تری در قبال ایران اتخاذ کرده‌اند، به‌ویژه از زمان طرح‌ ادعاهایی درباره حمایت نظامی از روسیه در جنگ اوکراین. با این حال، رویترز گزارش می‌دهد آنها همیشه تاکید کرده‌اند که می‌خواهند آنچه را که «سیاست فشار و گفت‌وگو» می‌نامند، حفظ کنند.
سه مقام ایرانی گفتند که هدف اصلی تهران یافتن راه‌هایی برای «تضمین لغو تحریم‌های» اعمال شده از سال ۲۰۱۸، پس از نقض توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ بین ایران و شش قدرت جهانی توسط ترامپ است.
یکی از این سه مقام گفت: «هدف، استفاده از نشست ژنو برای یافتن زمینه مشترک است و اگر پیشرفت کنیم، واشنگتن می‌تواند در مرحله بعدی به آن بپیوندد.»
یک مقام اروپایی گفت که هدف اصلی این است که توافق بر سر یک جدول زمانی تقویمی و چارچوبی برای آغاز مذاکرات حسن‌نیت صورت گیرد تا تعهد روشنی از سوی ایرانی‌ها برای آغاز گفت‌وگو درباره چیزی مشخص قبل از آمدن ترامپ وجود داشته باشد.
در حالی که بازگشت ترامپ به قدرت سوالات زیادی را ایجاد می‌کند، چهار دیپلمات اروپایی گفتند که کشورهای تروئیکای اروپایی احساس می‌کنند که «اکنون تعامل حیاتی است زیرا زمان در حال اتمام است.»
براساس گزارش رویترز، قدرت‌های غربی امیدوارند ایران تصمیم بگیرد که مذاکرات درباره محدودیت‌های جدید در فعالیت‌های هسته‌ای خود را آغاز کند. این محدودیت‌های پیشنهادی، نسبت به محدودیت‌هایی که در توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ ایجاد شد، جامع‌تر نخواهند بود. هدف از این مذاکرات رسیدن به توافق تا تابستان است.
در عوض، تحریم‌ها برداشته می‌شوند، اگرچه مضرترین تحریم‌ها برای اقتصاد ایران از سوی واشنگتن است. مشخص نیست که آیا ترامپ از گفت‌وگوها با هدف تعیین محدودیت‌های جدید قبل از لغو محدودیت‌های توافق ۲۰۱۵ در اکتبر سال آینده حمایت می‌کند یا خیر.
دستور کار، کلان و گسترده
خبرآنلاین در گزارشی می نویسد: دستور کار مذاکرات در گستره طیف دوجانبه، منطقه‌ای، بین‌المللی و هسته‌ای نشان می‌دهد که حکایت مذاکرات جدید پیچیده‌تر و مطول‌تر از قبل خواهدبود. البته تنوع موضوعات مذاکراتی می‌تواند به توافق نهایی امتیاز دربرگیری بیشتری بدهد اما به همان اندازه، دستیابی به توافق را هم سخت‌تر خواهد کرد.
در دیگر سو، طیف مخالفان مذاکرات هم طول و عرض مخالفتشان بیش از قبل خواهد شد،‌چه آنکه آنها حتی با مذاکره با محتوای هسته‌ای مخالف هستند و اکنون که مسایل دیگری نیز قرار است در داخل آن گنجانده شود، طیف مخالفت‌ها افزوده می‌شود. برخورد مخالفان با موضوع «برجام دو» که قرار بود مسایل منطقه‌ای را در بربگیرد در دوره ریاست جمهوری حسن روحانی آن‌چنان تند بود که به سرعت موضوع به کما رفت. اما این بار قرار است این مذاکرات شامل محورهای متنوعی از بین‌المللی و منطقه‌ای و دو جانبه باشد.
منطقه آبستن تنش
شرایطی که این‌روزها مذاکرات در آن آغاز می‌شود، التهابات ویژه‌ای دارد. اگرچه پذیرفته شدن آتش بس بین اسرائیل و حزب‌الله لبنان، تنش منطقه را به سمت کاهش می‌برد اما ضمانت اجرای آن و مساله فلسطین هنوز پابرجاست.
همچنین در رویکرد متقابل جمهوری اسلامی ایران و رژیم اسرائیل نسبت به هم تغییری ایجاد نشده‌است. استقرار دونالد ترامپ در کاخ سفید می‌تواند وضعیت تنش‌آلود بین ایران و اسراییل را بار دیگر تشدید کند و مدیریت این وضعیت نیازمند گشوده‌ماندن پنجره دیپلماسی است.
همچنین منطقه نیازمند مدیریت گروه های شبه‌نظامی فعال است که به درست یا غلط هزینه رفتارهای آن‌ها را جمهوری اسلامی ایران می‌پردازد. اگر نظام به دنبال مدیریت تنش‌ها در حوزه دیپلماسی است باید از قدرت نفوذ خود برای کنترل‌ آنها استفاده کند.
تروئیکای اروپایی و معادله پیچیده ایران
در دیگرسو، سه کشور اروپایی حاضر در مذاکرات با ایران نه می‌توانند مدعی نمایندگی اتحادیه اروپا باشند و نه نماینده ۵+۱ یا متقاعد کننده پنج عضو شورای امنیت.
امریکا به دلیل خروج از برجام در مذاکره حضور ندارد و شرط ایران برای حضور نماینده این کشور بازگشت این عضو به توافق ۲۰۱۵ و انجام تعهداتش است که عملا غیرممکن به نظر می‌آید.
حضور روسیه در مذاکرات هم در شرایط فعلی عملا به نفع ایران نیست چون موضع اروپایی‌ها در مقابل روسیه به دلیل مساله اوکراین اصلا مثبت نیست.
در این شرایط رابطه ایران و اروپا نیز خود متاثر از مسایل متنوعی است که از اعتراضات تابستان ۱۴۰۱ شروع شد و با داستان فروش پهبادهای ایرانی به روسیه در جریان جنگ با اوکراین گسترش پیدا کرد.
به زبان ساده اروپایی که امروز مقابل ایران برای مذاکره خواهد نشست در شرایط سیاسی قرار دارد که بی شباهت به اوایل دهه ۷۰ و بعد از ماجرای رستوران میکونوس نیست.
در دوره‌ای که به برجام دست یافته شد اروپایی‌ها اشتیاق فراوانی برای حضور در بازارهای ایران یافتند و هم عرض رابطه اقتصادی، در حوزه‌های مختلفی از صنعت و محیط زیست نیز توافق‌نامه‌های همکاری مناسبی با ایران امضا شد که همه آن‌ها بعد از خروج ترامپ از برجام، متوقف ماند.
تخت روانچی بار دیگر در میز مذاکره
قرار است هیات ایرانی مذاکرات را مجید تخت روانچی سرپرستی کند. از کارشناسان برتر در حوزه مسایل بین‌المللی که اکنون تصدی معاونت بین‌الملل وزارت خارجه را برعهده دارد. مجید تخت‌روانچی در دوره مذاکرات هسته‌ای پیشین عقل منفصل محمد جواد ظریف در سمت رییس هیات مذاکره توصیف می‌شد و در کاردانی و تعقل و مدیریت او تردیدی وجود ندارد. تخت روانچی به میز مذاکره بازگشته در حالی که تجربه مذاکرات پیشین و نمایندگی ایران در سازمان ملل را به اندوخته‌هایش افزوده‌است. البته ممکن است ایراد فنی که پیش‌تر دیپلمات ‌ها به مذاکره وارد می‌کردند این دور نیز قابل طرح باشد آنهم تمرکز بر بحث از منظر بین‌المللی بدون توجه به بحث دوجانبه مباحث.
با اعلام و معرفی اعضای تیمی که تخت روانچی را همراهی می‌کنند می‌توان دقیق‌تر در این مورد نظر داد.
مذاکرات چرا متوقف شد؟
مذاکرات جدید بعد از دو سال توقف از سر گرفته می‌شود و دولت رئیسی هیچ‌گاه پاسخ روشنی برای متوقف ماندن مذاکرات نداد. علاوه بر آن، در اواخر دولت حسن روحانی نیز شش دور مذاکره توسط عباس عراقچی انجام شد که زمزمه‌هایی از نزدیکی به توافق شنیده می‌شد اما دولت سیزدهم در ابتدای کار ترکیب تیم مذاکراتی را تغییر داد و علی باقری با سابقه مخالفت با برجام کار را در دست گرفت. او مدعی بود اگرچه پیش‌تر مخالف برجام بوده اما تمام تلاشش را برای احیای آن می‌کند. اما او هیچ توضیحی در مورد علت توقف مذاکرات نداد و مثل دورهای قبلی مذاکرات کار را به تاریخ سپرد. مهم ترین امتیاز مذاکراتی در آن زمان این بود که میزان ذخیره اورانیوم غنی شده به اندازه فعلی حساسیت زا نبود و دستیابی به توافق در آن زمان راحت تر از زمان حاضر است.
حسین امیرعبداللهیان۲۴ مرداد ۱۴۰۱ اعلام کرده بود که "اکنون در نقطه‌ای هستیم که شاید بتوان آن را شروع پایان توافق بنامیم ولی این‌که این شروع پایان توافق چقدر می‌تواند زمان ببرد دقیقا بستگی به طرف مقابل و آمریکایی‌ها دارد. آنچه که بین ما و سه کشور اروپایی و چین و روسیه باید انجام می‌شد انجام شده است و اکنون یکی از موضوعات اصلی لغو تحریم‌هاست." درحالی‌که همان زمان تصور می‌شد دیپلمات‌ها به زودی راهی وین می‌شوند تا توافق جدید را امضا کنند اما گره در کار افتاد. شنیده‌ها حاکی از این است، به آخرین متنی که از وین به تهران آمد و مورد چکش کاری قرار گرفت، نکاتی افزوده شد که دیگر مورد قبول طرفین نبود و موقعیت «بازگشت به نقطه صفر» رقم خورد.
۲۵ شهریور ۱۴۰۱ و با مرگ‌ مهسا امینی و آغاز اعتراضات در داخلی در ایران، معمای مذاکرات هسته‌ای و هم عرض آن، رابطه با اروپا به معمایی چند وجهی تبدیل شد.
گسترش دامنه اعتراضات از ایران به سمت دیاسپورای ایرانی مستقر در کشورهای اروپایی، دستور کار رابطه با جمهوری اسلامی ایران را تغییر داد و مسایل سیاسی و حقوق بشری در اولویت قرار گرفت و درهای دیپلماسی بسته شد. دولت رئیسی نتوانست از فرصت سه ساله‌اش برای احیای برجام استفاده کند و عملکردش از ۱۴۰۱ نیز نوعی انفعال و رهاشدگی داشت.
بالارفتن ظرفیت و توان هسته‌ای ایران در سال‌های اخیر گره بزرگی در مسیر دستیابی به توافق است که باید دید تیم هسته‌ای چگونه آن‌را باز خواهد کرد، آیا بار دیگر توافقی فنی زیر چتر یک توافق سیاسی خواهیم داشت یا توافق فنی در مسیری دیگر دنبال خواهد شد.
صبر و امید همزمان لازم داریم
باری، مذاکره‌ای که دیروز شروع شد شبیه ثبت نام کودکی در یک باشگاه ورزشی است. ممکن است انتظار والدین کودک، قهرمانی او در مسابقات کشوری و بین‌المللی آن رشته باشد اما این امر نیازمند صبر، اختصاص وقت و هزینه و امید است. به قطار این مذاکره سنگ نزنیم تا بتواند کار حرفه‌ای خود را انجام دهد و به آن وقت بدهیم تا به ایستگاه آخر برسد.