از زمین‌ لرزه بم ٢١ سال می‌گذرد. زلزله‌ای که خسارات جانی و مالی زیادی برجای گذاشت و موجب شد در تقویم کشورمان ۵ دی به نام «ایمنی در مقابل زلزله» نامگذاری شود تا توجه مسئولان و مردم برای آمادگی و تاب آوری در برابر این بلای طبیعی بیشتر شود. با گذشت ٢١ سال از این زلزله ویرانگر، این سوال مطرح است که شهرهای کشور از جمله تهران در برابر زلزله احتمالی چقدر آماده است؟
مهدی زارع در گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به سالگرد زلزله بم و روز ایمنی در مقابل زلزله گفت: کشور ما تاکنون زلزله‌های ویرانگر بسیاری را تجربه کرده‌ است که هر کدام از آنها خسارات زیادی را ایجاد کرده‌اند. سال ۸۲ در چنین روزی در بم زلزله شدیدی رخ داد که ۲۶ هزار کشته و ۶۰ هزار مجروح داشت. این زلزله ویرانی‌های بسیاری را ایجاد کرد، زیرا هیچکدام از سازه‌ها، فاکتورهای مقاوم در برابر زلزله را نداشتند. وی افزود: متأسفانه در کشور ما حتی در پایتخت نیز که جمعیت ۱۶ میلیونی در رفت و آمد هستند؛ ساختمان‌ها به اندازه کافی نسبت به اینچنین حوادثی مقاوم نیستند و وقوع لرزه‌های قوی آسیب‌های جدی به همه مراکز وارد خواهد کرد.
ریسک بالای ساختمان‌های ساخته شده قبل از اجرای آیین نامه زلزله
عضو هیات علمی و زلزله شناس ادامه داد: عوامل متعددی در آسیب پذیری شهرهای ایران در برابر خسارت زلزله نقش دارند. به عنوان مثال بسیاری از زیرساخت‌های موجود قدیمی است و با استانداردهای ایمنی لرزه‌ای مدرن مطابقت ندارند. ساختمان هایی که قبل از اجرای آیین نامه زلزله ساخته شده‌اند؛ در معرض ریسک بالایی هستند. شهرهای بزرگی مانند تهران مهمترین مقصد مهاجران داخل سرزمین در ایران است و هر سال حدود ۲۵۰ هزار نفر مهاجر به این محیط شهری و پیرامون آن اضافه می شوند. این موضوع احتمال تلفات و جراحات را در یک زلزله مخرب بسیار افزایش می‌دهد.
خیابان‌های باریک و خدمات اضطراری ناکافی مانع از تلاش‌های واکنش موثر در هنگام سوانح می‌شود
زارع گفت: همچنین بسیاری از ساختمان‌ها به دلیل فساد یا عدم اجرای قوانین ساختمانی، فاقد طرح های مهندسی کافی برای تاب آوری در برابر نیروهای لرزه‌ای هستند. خیابان‌های باریک و خدمات اضطراری ناکافی مانع از تلاش‌های واکنش موثر در هنگام سوانح می‌شود. استفاده گسترده از گاز طبیعی خطر بروز سوانحی ثانویه مانند آتش سوزی پس از زلزله احتمالی را در صورت آسیب دیدن خطوط لوله و شبکه گاز افزایش می‌دهد. وی با اشاره به میزان خسارات وارده به ساختمان‌ها در زلزله‌های احتمالی افزود: اگر یک زلزله شدید با بزرگای حدود شش ریشتر در تهران بسته به بزرگا و ژرفایش رخ دهد؛ می‌تواند خسارات اقتصادی بین ۱۰ تا ۳۰ میلیارد دلار داشته باشد. در این تخمین‌ها خسارات مستقیم به ساختمان‌ها، زیرساخت‌ها و هزینه‌های غیرمستقیم مانند وقفه‌های تجاری را در نظر می‌گیرند. اگر بزرگای زلزله بیش از ۷ ریشتر باشد و کانون آن در نزدیک یا داخل محیط شهری تهران قرار داشته باشد، برآورد خسارت‌های مالی برای شهر تهران نشان از آسیب اقتصادی بین ۱۵۰ تا ۲۵۰ میلیارد دلار دارد. برای شهرهای دیگر با آسیب‌پذیری‌های مشابه، مانند مشهد یا تبریز ، خسارات احتمالی بین ۱۰ تا ۲۰ میلیارد دلار در هر رویداد بزرگ که در محیط این شهرها رخ دهد، برآورد می‌شود.
عضو هیات علمی و زلزله شناس درباره میزان تلفات احتمالی پس از زلزله احتمالی در تهران نیز گفت: با توجه به شدت زلزله و قرار گیری کانون در محیط شهری، اگر یک رویداد مهم در یک منطقه پرجمعیت بدون اقدامات آمادگی کافی رخ دهد، ارقام تلفات می تواند از هزاران تا ده‌ها هزار نفر متغیر باشد. در تهران تلفات زلزله شدید یا بزرگتر در سناریوهای مختلف بین ده‌ها هزار نفر تا حدود یک میلیون نفر برآورد می‌شود. بخش بزرگی از مردم ایران همچنان فاقد پوشش بیمه‌ای در برابر سوانح طبیعی هستند که می‌توانند بعضی تبعات اقتصادی را برای خانواده‌ها و اقتصاد محلی پس از زلزله پوشش دهند. زارع گفت: بر اساس الگوهای لرزه خیزی، احتمال زلزله ممکن است در دهه پیش رو رخ دهد و اگر تلاش‌های مستمر برای مقاوم‌سازی در تهران و کل کشور صورت گیرد قطعا خسارات احتمالی می‌تواند به میزان قابل توجهی کاهش یابد. همچنین با اصلاحات برنامه‌ریزی شهری آینده با هدف بهبود قوانین ساختمانی و آمادگی در برابر سوانح ممکن است برخی از ریسک‌ها کاهش پیدا کند و نیاز است اقدامات لازم برای مقاوم سازی ساختمان‌ها انجام شود.
بسیاری از زیرساخت‌های شهری ایران در حال فرسوده شدن هستند
وی با اشاره به قدیمی شدن زیرساخت‌ها افزود: بسیاری از زیرساخت‌های شهری ایران در حال فرسوده شدن هستند و ممکن است در برابر نیروهای لرزه‌ای قابل توجه مقاومت نکنند. خدمات ضروری مانند بیمارستان‌ها، مدارس و امکانات واکنش اضطراری اغلب در ساختمان‌های قدیمی‌تری قرار می‌گیرند که استانداردهای ایمنی فعلی را برآورده نمی‌کنند.عضو هیات علمی و زلزله شناس با اشاره به اینکه زلزله مرداد سال ۹۱ ورزقان آذربایجان شرقی خساراتی در حدود ۳۰۰ میلیون دلار به بار آورد، ادامه داد: علاوه بر خسارات فوری، هزینه‌های غیرمستقیم مانند وقفه در کسب‌وکار، از دست دادن بهره‌وری و تلاش‌های بازیابی بلندمدت می‌تواند به طور قابل‌توجهی اثرات اقتصادی کل را افزایش دهد. برآوردها نشان می‌دهد که هزینه‌های غیرمستقیم ممکن است ارقام خسارت مستقیم را در طول زمان دو برابر کند.
زارع گفت: همچنین سطح پوشش بیمه در بین مشاغل و صاحبان خانه بر سرعت بهبودی پس از زلزله تأثیر می‌گذارد. بنابراین پس از وقوع احتمالی زلزله به دلیل پایین بودن ضریب نفوذ بیمه برای بسیاری از افراد و مشاغل مشکلات مالی شدید ایجاد می‌شود. بنابراین با توجه به این پیش‌بینی‌ها، بر نیاز فوری به بهبود استراتژی‌های آمادگی در برابر سوانح و تاب‌آوری زیرساخت‌ها در شهرهای ایران تاکید می‌شود.