سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، خواستار همکاری افغانستان در استمرار جریان طبیعی آب در رودخانه‌های مرزی شد.
«اسماعیل بقائی» سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران امروز -جمعه- در اظهارات رسانه‌ای با اشاره به پیوندهای دیرپای هویتی، فرهنگی، نژادی، مذهبی و تمدنی ۲ ملت ایران و افغانستان و حضور نزدیک به پنج دهه‌ای میلیون‌ها تبعه افغانستان در ایران، حفظ و تعمیق مناسبات ۲ کشور در زمینه‌های مختلف را مستلزم احترام به منافع متقابل و پرهیز از اقدامات یکجانبه آسیب‌زا دانست.
بقائی با تاکید بر اهمیت موافقتنامه‌های دوجانبه، اصول قابل اعمال حقوق بین‌الملل معاهداتی و عرفی و حقوق طبیعی مردمان پایین‌دست رودخانه‌های مشترک و نیز اصل حسن همجواری در بهره‌برداری منصفانه ۲ ملت از منابع آبی حاصل از رودخانه‌هایی که طی قرون و اعصار متمادی به اقتضای جغرافیای طبیعی منطقه، از افغانستان به سمت ایران سرازیر بوده‌اند، گفت: از افغانستان انتظار می‌رود در استمرار جریان آب از رودخانه‌های مرزی که از سمت افغانستان به ایران جریان دارد، همکاری کرده و موانع ایجاد شده را مرتفع نمایند.
وی در رابطه با ساخت یا آب‌گیری سدهای جدید در افغانستان و تاثیرات آن بر میزان آب ورودی به ایران، گفت: جمهوری اسلامی ایران بارها به طرق مقتضی به‌ویژه از مجاری دیپلماتیک رسمی و سازوکارهای کارکردی(فنی)، به طرف‌های افغان تاکید کرده است که بهره‌برداری از منابع و حوضه‌های آبی نمی‌تواند بدون رعایت حقوق ایران وفق معاهده‌های دوجانبه یا اصول و قواعد عرفی قابل اعمال و نیز اصل مهم حسن همجواری و همچنین ملاحظات زیست‌محیطی صورت گیرد.
سخنگوی وزارت امور خارجه تصریح کرد که وزارت خارجه جمهوری اسلامی ایران در تماس با مقام‌های ذیربط افغانستان اعتراض و نگرانی شدید خود را نسبت به تحدید نامتناسب آب‌های ورودی به ایران یا منحرف کردن مسیر طبیعی رودخانه‌هایی که منشا و منبع آبادانی و شکل‌دهی به مختصات طبیعی زیست‌محیطی هر دو سوی مرزهای مشترک بوده‌اند، ابلاغ کرده است و انتظار دارد کشور همسایه با در نظر داشتن منافع و مصالح ۲ ملت و با توجه به قواعد و موازین حقوقی بین‌المللی و معاهدات و تفاهمات دوجانبه و اصل حسن همجواری، تصمیم‌های مناسب را اتخاذ کند.
سدسازی در افغانستان، تشدید بحران آب در ایران
ساخت سدی به نام «پاشدان» روی یکی از سرشاخه‌های هریرود توسط طالبان که حاکمان فعلی افغانستان به شمار می‌روند، تأمین آب شرب مشهد در استان خراسان رضوی با بیش از ۲ میلیون نفر جمعیت را دچار اختلال می‌کند.
این اولین بار نیست که افغانستان با سدسازی و ایجاد موانع در انتقال حقابه ایران مشکل‌آفرینی می‌کند و عملکرد حاکمان افغانستان در دوره‌های متوالی به همین روند بوده است.
سد «پاشدان» بر «هریرود» به‌طور کامل آبگیری شده است و حالا آورد آب به سد «دوستی»، سد تأمین‌کننده آب شرب خراسان‌رضوی را تا حدود قابل‌توجهی کاهش داده است. هم‌زمان خبر‌ها حاکی از شروع برنامه‌ریزی برای سد جدیدی بر خاشرود است. همچنین، خبر‌های نگران‌کننده‌ای از برنامه‌ریزی برای توسعه سد «قلعه‌افضل» و انحراف دوباره آب حکایت می‌کنند. درحالی‌که شرکت مدیریت منابع آب ایران اقدام‌های طالبان را خلاف عرف بین‌الملل و حسن همسایگی می‌خواند، اما دیپلماسی آب کشور حتی در هیرمند نیز با وجود داشتن معاهده، برای تأمین حقابه موفق نبوده است. کارشناسان می‌گویند اعداد و سازه‌های آبی افغانستان خبر‌های خوشی برای ایران نخواهند داشت. در «هیرمند» نوع سازه و در «فراه‌رود» حجم سازه نشان می‌دهد حداقل در نیمه پایینی مرز با افغانستان، روز‌های تاریکی را باید برای سیستان متصور باشیم؛ چون امکان انحراف همه آب در هیرمند و نگهداشت همه آب در فراه‌رود را دارد، افغانستان حالا توسعه سازه‌های آبی در «خاشرود» را هم که شروع کرده است.
«مهدی ذاکریان»، استاد حقوق و روابط بین‌الملل، معتقد است فرصت‌سوزی‌های مکرر ایران کار را به اینجا کشانده است که حتی آب در مسیر‌هایی تاریخی و طبیعی نیز بر ایران مسدود می‌شود: «راه چاره‌ای وجود ندارد. حالا اگر بخواهند این موضوع را چاره‌جویی کنند، فقط باید امتیاز بدهند. در زمان اشرف غنی، او هم می‌گفت آب را مفت نمی‌دهیم، چه برسد الان که طالبان طرف مذاکره است. همه امتیاز‌هایی هم که تاکنون اعطا شده است، هیچ‌کجا انتفاع ایران را در پی نداشته است. وقتی بی‌حساب به طالبان امتیاز دادند، نتیجه امروز همین خواهد شد.»
او ادامه می‌دهد: «زمانی که طالبان تحت‌فشار جهانی قرار داشت، ایران با عجله نماینده ویژه در امور افغانستان معین کرد و کلید کنسولگری را به آنها داد. زمانی این اتفاق‌ها شتاب‌زده رخ می‌داد که حدود ۱۰ میلیون نفر افغانستانی در ایران حضور داشت؛ هیچ استفاده‌ای از این فرصت نشد. بخشی از مسئولیتی که حاکم کشور افغانستان هر کسی که باشد، در قبال اتباعش در ایران دارد، متوجه مسائل محیط‌زیستی است. طبیعتاً بدون آب و کشاورزی، مشکلات دامن همین اتباع را هم خواهد گرفت. حالا باید ببینید که چه امتیازی قرار است به طالبان داده شود. تأکید می‌کنم شما همه امتیاز‌ها را از قبل داده‌اید.