وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی گفته است: از ابتدای دولت سیزدهم تاکنون حدود یک میلیون فرصت شغلی و بیمه شده جدید ایجاد شده است.سخنان صولت مرتضوی تاییدیه‌ای بود بر آنچه رییس‌ جمهوری در جلسه مجلس شورای اسلامی اعلام کرد. وی که برای دفاع از بودجه در صحن علنی حضور یافته بود، میزان اشتغال ایجاد شده را در محدوده یک میلیون شغل اعلام کرد.
سید ابراهیم رئیسی در حالی برای دفاع از بودجه سال ۱۴۰۲ راهی مجلس شد که ادعای وی درباره ایجاد یک میلیون شغل باعث بروز حساسیت‌ها و گمانه زنی‌های تازه شد. رئیس‌ دولت سیزدهم در صحن مجلس در دفاع از کلیات بودجه ۱۴۰۲ به آمار ایجاد اشتغال در دولت خود اشاره کرد و گفت: ایجاد یک میلیون شغل بر اساس مستندات محقق شده است. مستندات بر اساس کد ملی، کد بیمه و محل اشتغال، تحقق نزدیک به یک میلیون شغل را نشان می‌دهد البته این میزان کافی نیست و همه دستگاه‌ها باید برای اشتغال بیشتر تلاش کنند.
به گزارش خبرانلاین، رییسی نرخ بیکاری را برابر با ۸.۹ درصد اعلام کرده است. بررسی گزارش‌های اعلامی مرکز آمار ایران نشان می‌دهد که نرخ بیکاری در پایان تابستان سال جاری برابر با ۸.۹ درصد بوده است. استناد به این آمار نشان می‌دهد سایر آمارهای اعلامی نیز باید از منابع رسمی استخراج شده باشد اما نکته اینجاست که میزان اشتغال ایجاد شده در گزارش‌های رسمی با میزان اشتغال عنوان شده از سوی رییس‌ جمهوری و وزیر تعاون، کار، رفاه اجتماعی فاصله‌ای زیاد را داراست.نکته اینجاست که برخی دیگر از آمارهای اعلامی از سوی مقامات دولت سیزدهم از سوی کارشناسان محل سئوال بوده است. تشکیک بر سر ادعای کاهش ١٩ درصدی تورم از جمله است.
بر اساس این گزارش نرخ بیکاری در پایان تابستان سال گذشته برابر با ۹.۶ درصد بوده است. این بدان معنی است که نرخ بیکاری کاهشی برابر با هفت دهم درصد را تجربه کرده است.
با این حال نگاهی به رقم اشتغال موجود در کشور نشان می‌دهد تعداد اشتغال ایجاد شده در فاصله تابستان سال گذشته تا تابستان سال جاری برابر با ۳۷۳ هزار و ۷۳۴ نفر بوده است. گذشته از شغل ایجاد شده کیفیت اشتغال ایجاد شده نیز از سوی کارشناسان محل بحث و نظر است. آن‌گونه که در گزارش مرکز آمار مشخص است میزان اشتغال ایجاد شده در بخش کشاورزی در فاصله تابستان سال گذشته تا کنون کاهش داشته است.تعداد شاغلان بخش کشاورزی در تابستان سال گذشته برابر با چهار میلیون و ۶۳ هزار نفر بوده است که در تابستان سال جاری به سه میلیون و ۷۶۳ هزار تومان کاهش یافته است. به این ترتیب سیصد هزار شغل در بخش کشاورزی در این دوره زمانی از دست رفته است. از سوی دیگر اشتغال در بخش صنعت با افزایش ۱۲۱ هزار نفری از هفت میلیون و نهصد هزار نفر به هشت میلیون و بیست و نه هزار نفر رسیده است.
استناد به کدام منبع است؟
اشتغال خدمات اما با رشد ۵۴۶ هزار نفری روبرو بود. در بخش خدمات در تابستان سال ۱۴۰۰ یازده میلیون و ۴۲۹ هزار نفر مشغول به کار بودند اما این رقم در تابستان سال ۱۴۰۱ به ۱۱ میلیون و ۹۷۶ هزار نفر افزایش یافته است. به این ترتیب خالص اشتغال ۳۷۳ هزار نفر است.افزایش قابل توجه اشتغال در بخش خدمات بدان معناست که بخش مهمی از شغل‌های جدید ایجاد شده ممکن است مرتبط با تاکسی‌های اینترنتی، مشاغلی چون پیک‌های موتوری و ... باشد که شغل پایدار تلقی نمی‌شوند.روشن نیست منبع آماری مورد استناد رئیس‌جمهوری و وزیر تعاون، کار ور فاه اجتماعی در خصوص یک میلیون شغل کجاست.ابان ماه سال جاری بود که مناقشه‌ای بزرگ بر سر تخصیص کنابع اشتغال‌زا میان دولت و مجلس به راه افتاد.
حساسیت ناتمام بر روی اشتغال
هفدهم آبان ماه سال جاری بود که رئیس مجلس خطاب به وزیر اقتصاد و رئیس سازمان برنامه و بودجه گفت: مجلس روی اشتغال و معیشت مردم حساس است. ما در سال ۱۴۰۰ از بند ۲۸ تبصره ۱۴، ۳۲ همت برای بحث مربوط به اشتغال در نظر گرفتیم. از سوی دیگر کل منابع تبصره ۱۴ تحقق یافته است و منابع معیشت به صورت صددرصد تخصیص یافته، اما چرا منابع را به اشتغال ندادید؟ متأسفانه به جای تخصیص ۳۲ هزار میلیارد تومان برای تحقق اشتغالزایی، ۱۹هزار میلیارد تومان اختصاص یافته و ۱۳هزار میلیارد تومان دیگر هنوز اختصاص داده نشده است. سازمان برنامه و بودجه مکلف است این ۱۳هزار میلیارد تومان را در ادامه سال به وزارت اقتصاد و سایر وزارتخانه‌های ذی‌ربط برای اشتغال تخصیص دهد.
رئیس سازمان برنامه و بودجه کشور پس از انتقاد رئیس مجلس شورای اسلامی گفت: خواهش می‌کنیم در مجلس منابع درآمدهای غیر واقعی بودجه را افزایش ندهید، زیرا تحقق نمی‌یابد، عملکرد سال گذشته تبصره ۱۴ حدود ۳۴۰ همت بوده است. در سال ۱۴۰۱ هیچ افزایش قیمتی در حامل‌های انرژی و حجم تولید نداشته‌ایم، چطور شما این درآمد را از ۳۳۰ به ۶۴۰ همت افزایش دادید؟
آمارهایی بدون سند و مدرک
به این ترتیب به نظر می‌رسد ماجرای یک میلیون شغل ایجاد شده بیش از پیش نیاز به شفاف‌سازی دارد همان‌گونه که سایر امارهای اعلام از سوی مقامات دولت سیزدهم محلی برای بررسی است.
اما کمال اطهاری اقتصاددان و پژوهشگر توسعه درباره ادعای رئیس دولت سیزدهم و شرایط بودجه ۱۴۰۲ اخیرا به اقتصاد ۲۴ درباره ایجاد یک میلیون شغل گفت: «آنقدر ادعای طرح شده عجیب و دور از واقعیت موجود است که ترجیح می‌دهم به آن نپردازم و اساسا قابل طرح برای پاسخگویی نیست.»
این پژوهشگر توسعه در ادامه اما با توجه به مساله اشتغال در کشور نیز گفته است که :«وقتی ما آمار دقیقی از وضعیت نداریم، هر ادعایی نیز قابل طرح است. البته مردم نیز بعدتر پاسخ این سخنان را به روش خود می‌دهند. اصلا مساله این است که چطور امکان دارد هم با افت رشد اقتصادی همراه باشیم و هم اشتغال افزایش پیدا کرده باشد، این خیلی عجیب است. از سوی دیگر وقتی آمار به‌روز نداریم، حرف زدن از این مساله سخت‌تر نیز می‌شود.»
کمال اطهاری که در میان پژوهشگران اقتصادی ایران به صراحت بیان شهره است البته در ادامه توضیحاتش و در پاسخ به مساله توسعه و اشتغال زایی در بودجه ۱۴۰۲ و عدم توجه به توسعه و ضدیت این بودجه با امکان اشتغال زایی نیز می‌گوید: «ایران مدتهاست فاقد الگوی توسعه است و از هیچ برنامه‌ای نیز تبعیت نمی‌کند. اجزای این دولت مردمی نیز به ملغمه‌ای بدون ارتباط با یکدیگر و بسیار متناقض تبدیل شده که از یک طرف مسکن را موتور توسعه اعلام می‌کند و از سوی دیگر نیز برای رکود تورمی در بخش مسکن هیچ برنامه‌ای ندارد».
وی می‌افزاید: «از سوی دیگر توانی برای اقداماتی که دولت قصد انجامش را داشته وجود ندارد. مجموع این موارد نشان می‌دهد که موتور توسعه در کشور کار نمی‌کند. تورم نیز بسیار شدید است و بسیاری از کارگاه‌ها نیز در طول زمان تعطیل شده اند، چرا که بیشتر صنایع کوچک و متوسط امکان دریافت تسهیلات و وام نیز برایشان وجود ندارد. بانک‌ها نیز خودشان در همین بخش مسکن که اکنون قفل شده است، سپرده‌ها را به آجر و آهن تبدیل کرده اند. پس هیچ کدام از شرایطی که برای افزایش و رشد اشتغال مورد نظر است، اساسا وجود ندارد، به خصوص که پژوهش‌ها نشان می‌دهد در یک دهه گذشته رابطه منفی بین سرمایه گذاری و اشتغال وجود داشته است.»
اطهاری در ادامه می‌گوید: «این نکته هم قابل ذکر است که در این دوران حتی اشتغال‌هایی که پیش از دوران کرونا و در زمان محدود توافق برجام ایجاد شده بود نیز در دوران کرونا از بین رفتند و بعد هم این تورم باعث شده که اشتغال‌هایی که مستقیم به مردم مربوط است (مثل رفتن به رستوران) نیز به دلیل بحران معیشت شهروندان در حال نابود شدن است چرا که مردم درآمدی ندارند که به این نوع خرج ها، تفریحات یا حتی رفتار‌های فرهنگی بپردازند.»
کاهش بودجه عمرانی اشتغال زا نیست
این پژوهشگر اقتصادی می‌افزاید: «در واقع همه این شواهد به همراه رشد منفی سرمایه گذاری در کشور در کنار افزایش میزان یارانه‌ها به ما می‌گوید که عملا بودجه‌های عمرانی کاهش پیدا کرده اند و خب این مجموعه نشان می‌دهد که شرایط و فرایند به هیچ وجه نمی‌تواند اشتغال زا باشد. حالا توجه کنید که برای مثال تحقیقات مرکز پژوهش‌های مجلس نیز نشان می‌دهد که اولویت‌های صنعتی اصلا در ایران تعیین نشده و یا سرمایه گذاری مستقیم خارجی برای ایجاد اشتغال در مناطق آزاد صورت نگرفته است و عامل اصلی این بخش نیز عدم پیوستن ایران به FATF است. به این ترتیب بودجه‌هایی که صرف می‌شوند نیز از برنامه تبعیت نمی‌کنند بلکه از یک قانونگذاری پراکنده یا متناقض از هم پیروی می‌کند و در واقع این بودجه تابع برنامه نیست. این بودجه تابع امیال نمایندگان است که بیشتر این امیال نیز بر مبنای دسترسی به رانت است.»
این کارشناس اقتصادی با اشاره به روند برنامه ریزی برای بودجه ۱۴۰۲ اظهار می‌کند: «در واقع دولت تصور می‌کرد با خرد محدود عده‌ای محدود می‌توان به توسعه دست پیدا کرد و خود همین مساله نیز یک مانع بزرگ بر سر راه توسعه در کشور است و همین مسئله هم در بودجه مشاهده می‌شود؛ اما این خرد محدود که در بودجه منعکس شده است نمی‌تواند توسعه بخش باشد.»