گروه سیاست خارجی- با آغاز گفتگوها میان آمریکا و روسیه برای صلح اوکراین در ریاض، سرگئی لاوروف وزیر امور خارجه روسیه پس از ۱۶ ماه مجددا به تهران آمد و با سیدعباس عراقچی وزیرخارجه و مسعود پزشکیان رئیس جمهور کشورمان دیدار و گفتگو کرد. دیدارهایی که به لحاظ تغییرات ژئوپولیتیکی منطقه و نظام بین الملل زیر ذره بین رسانه ها و فعالان سیاسی قرار گرفت.
برخی لاوروف را حامل پیام روسیه به ایران برای مذاکره با آمریکا بر شمردند و برخی حتی پیام این سقر را بخشی از معامله ترامپ و پوتین دانستند.
رئیس جمهور هم در دیدار با لاوروف با اشاره به نزدیکی دیدگاه های ایران و روسیه در زمینه مسائل منطقه ای بر تقویت همکاری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی در بستر تعاملات فیمابین تاکید کرد.
در این میان، عباس عراقچی در نشست خبری پس از گفتگو با لاوروف نیز گفت: ایران درباره پرونده هسته‌ای خود با آمریکا مذاکره مستقیم نخواهد کرد و در موضوع هسته‌ای با هماهنگی" روسیه و چین "حرکت خواهیم کرد. وزیر خارجه حتی روز گذشته گفت: پیامی در این دیدار وجود نداشت و قرار نبود پیامی بیاورد.
این سفر از آنجا مهم محسوب می شود که به نظر می رسد حضور لاوروف در ایران تحت تاثیر تحول در دو موضوع بوده: معامله بزرگ روسیه با آمریکا و روابط آینده آمریکا با ایران.
خبرگزاری"خبرآنلاین" در گفتگویی با کوروش احمدی دیپلمات پیشین ایران در نیویورک به اهداف این سفر یک روزه پرداخته است.
مشروح این گفتگو را بخوانید:
به نظر شما لاوروف با چه هدفی به تهران سفر کرد؟
هدف این سفر لاوروف به تهران این بوده که تهران را از تحولات عظیمی که در رابطه بین روسیه و آمریکا رخ داده و ملاقاتی که هفته گذشته لاوروف با روبیو وزیرخارجه آمریکا در ریاض داشت، مطلع کند و برای تهران روشن کند که روابط روسیه با غرب به چه صورتی درآمده و این تحولات عظیم و تاریخی چه عوارض جانبی ممکن است برای سایر مسائل بین المللی بویژه تقابل بین ایران و غرب و مسائل متعدد و مهم خاورمیانه داشته باشد. امید روسها احتمال این بوده که از این طریق به ایران امکان دهند تا درک و فهم دست اولی از این تحولات تاریخی و اثرات آن داشته باشد و بتواند در پرتو این تحولات تصمیمات لازم را اتخاذ کنند. البته این حداقل انتظاری بود که طرف ایرانی می بایست از کشوری که صحبت از داشتن روابط استراتژیک با آن می شود، داشته باشد. بر مبنای این حداقلی که انجام شده و با این فرض که لاورف توضیحات کامل و جامع و بدون کم و کاستی که به طرف ایرانی داده است، اکنون انتظار ایران باید این باشد که اولا این مشورت ها ادامه یابد و ثانیا روسیه نشان دهد که برعکس تصور بخش عمده ای از افکار عمومی داخلی، منافع ایران در کش و قوس تعاملات روسیه و آمریکا ضایع نخواهد شد.
موضوع مهم در این سفر چیست؟
موضوع مهم در این سفر لاوروف تا آنجا که در سپهر عمومی انعکاس یافت این جمله در مصاحبه لاوروف بود که گفت: "ظرفیت برای دیپلماسی هنوز وجود دارد و باید به نحو مناسب استفاده شود." این گزاره در کلام لاوروف را می توان حاکی از نظر و توصیه روسیه به تهران در این مقطع زمانی دایر بر لزوم مذاکره ایران با آمریکا بشمار آورد. در شرایطی که روسیه با آمریکا و اروپا به شدت در مورد اوکراین سرشاخ بود، مصالحه ای بین ایران و غرب در ارتباط با مشکل هسته ای و مشکلات دیگر می توانست به ضرر روسیه باشد. چرا در آن صورت، یکی از مشکلات مهم غرب برطرف می شد و خیال غرب از این بابت راحت می شد و می توانست با آسودگی بیشتری به مقابله با روسیه در اوکراین بپردازد. بعلاوه، نفت ایران نیز از تحریم خارج می شد و می توانست به ضرر روسیه و موجب کاهش سهم روسیه از بازار نفت و کاهش بیشتر بهای نفت شود. به این دلیل نشانه های زیادی در سه سال اخیر داریم که حاکی از نظر منفی روسیه در مورد احیای برجام در دولت سیزدهم بود. به عنوان مثال شهید امیرعبداللهیان در ۸ اسفند ۴۰۲ به المیادین گفت که با وقوع بحران اوکراین موضوع احیای برجام با مشکل مواجه شد. اما اکنون شرایط دگرگون شده و روسیه تحت فشار آمریکا مایل است به دولت ترامپ برای تشویق ایران به مذاکره اقدامی کرده باشد.
آیا روسیه میانجی ایران و آمریکا شده؟
بعید می دانم که چنین احتمالی چندان مطرح باشد یا اگر مطرح باشد به سود ایران باشد. روسیه یک قدرت بزرگ است که در کم و کیف خروج ایران از بحرانی که در رابطه اش با غرب وجود دارد، دارای منافعی است و می تواند در صورت ایفای نقش میانجیگری، قضیه ایران را به کارتی برای منافع خود تبدیل کند. این البته یک قاعده عام است به این معنی که کشوری که خود منافعی دارد نمی تواند و نباید ایفاگر نقش میانجی بین دو کشور دیگر باشد.
آیا با پایان جنگ اوکراین ایران هم می تواند از این وضعیت بهره ببرد؟
پایان جنگ اوکراین می تواند به خروج ایران و اروپا از روابط بحرانی فی مابین کمک کند. چرا که ادعای فروش پهپاد و موشک از سوی ایران به روسیه یکی از مهمترین اموری بود که موجب تیرگی روابط بین ایران و اروپا شد. البته مشکلات عدیده دیگری نیز بین ایران و اروپا وجود دارد.
هدف آمریکا از نزدیکی به روسیه آیا مقابله با چین است؟
علاقه ترامپ به پوتین سوابق دیرینه ای دارد. این علاقه از ۲۰۱۵ یعنی با شروع فعالیت های انتخاباتی دور اول ترامپ آشکار شد. برخی وجود علائق فرهنگی – نژادی بین این دو را مهم و بستر مناسب می دانند. علاقه ترامپ به "مردان قوی" سیاست یا رهبران اقتدارگرا نیز در این رابطه حتما تاثیر دارد. اما از نقطه نظر روابط بین الملل، حتما اولویت اول ترامپ و بطور کلی اولویت اول آمریکا مقابله با چین و جلوگیری از پیش افتادن چین از آمریکا است. حتما فاصله انداختن بین روسیه و چین می تواند به سود آمریکا باشد. اما ترامپ اولویت دیگری نیز دارد و آن مسائل خاورمیانه و ایران است. ترامپ از یک سو می خواهد مسئله فلسطین را به سبک خاص خود حل کند و از سوی دیگر پیگیر پیمان های ابراهیم است و نیز توجه ویژه ای نیز به کشورهای نفت خیز خاورمیانه و ثروت آنها و نیز مدیریت بازار و بهای نفت دارد. در این میان، نقش اسرائیل و لابی اسرائیل در آمریکا هم بسیار مهم است. این جریان نیز به سهم خود به ترامپ در جهت اعمال فشار بر ایران باهدف خارج کردن ایران از معادلات خاورمیانه فشار وارد می کند. لذا احتمالا تصور ترامپ می تواند این باشد که با دادن امتیازاتی به روسیه در اروپا و به ضرر اروپا، روسیه را در خاورمیانه منفعل و بی عمل کند.
تاثیرگذاری روسیه در مذاکرات برجام به نفع ایران است؟
معاون موسسه مطالعات ایران و اوراسیا (ایراس) با اشاره به اینکه در گذشته ممکن بود نگرانی‌هایی وجود داشته باشد که سیاست‌های روسیه الزاما مطابق با منافع ایران نباشد و روسیه در مذاکرات هسته‌ای مسیر دیگری را دنبال کند، گفت:اکنون که توافق هسته‌ای (برجام) امضا شده و تنها مسئله باقی‌مانده، احیای نحوه اجرای آن است، به نظر می‌رسد که روسیه نمی‌تواند نقش منفی جدی در پیشبرد مذاکرات ایفا کند.
محمود شوری، معاون موسسه مطالعات ایران و اوراسیا (ایراس) و تحلیل‌گر ارشد مسائل روسیه به ایرنا می گوید: واقعیت این است که شرایط به شدت پیچیده است و متغیرهای تأثیرگذار هر لحظه در حال تغییر هستند. به همین دلیل تحلیل وضعیت و تعیین دقیق نقش هر بازیگر و شرایط حاکم، کار دشواری است. اما در حال حاضر، آنچه که با آن مواجهیم این است که روسیه و آمریکا در حال ورود به یک فرآیند عادی‌سازی روابط هستند و تلاش می‌کنند تا برخی از اختلافات گذشته را به نوعی حل و فصل کنند. در این فرایند، طبیعی است که بسیاری از مسائل و موضوعات مختلف مورد بحث و بررسی قرار خواهد گرفت و احتمالاً مسئله ایران یکی از این موضوعات خواهد بود.
در این میان، نگرانی‌هایی وجود دارد، به‌ویژه در ایران، که برخی معتقدند گفت‌وگوهای بین روسیه و آمریکا ممکن است بر شرایط بین‌المللی ایران تأثیر منفی بگذارد و تبدیل به موضوعی برای تعامل بین این دو کشور شود. اما این نگرش، به نظر من، نگاهی بدبینانه است. باید در نظر داشت که روسیه در حال حاضر در تلاش است تا یکی از بزرگ‌ترین مشکلات و چالش‌های خود را در سال‌های اخیر حل و فصل کند و از وضعیتی که در سه سال گذشته با آن روبه‌رو بوده، خارج شود. بنابراین، مسکو تا زمانی که نتواند مجدداً به یک بازیگر تأثیرگذار در سطح بین‌المللی تبدیل شود و بر قدرت‌های بزرگ دیگری مانند آمریکا و اروپا تأثیر بگذارد، هنوز راه زیادی پیش رو دارد.
برآورد من این است که گفت‌وگوهای میان روسیه و آمریکا در کوتاه‌مدت تأثیر زیادی بر سرنوشت ایران نخواهد داشت. حتی اگر هم تأثیرگذار باشد، این تأثیر به هیچ عنوان منفی نخواهد بود. روسیه همچنان با موانع زیادی روبه‌رو است و تا زمانی که نتواند این موانع را حل و فصل کند، فاصله زیادی با بازگشت به موقعیتی که قادر به تأثیرگذاری جدی بر مسائل جهانی باشد، خواهد داشت.
وی می افزاید: حداقل در کوتاه‌مدت، بعید به نظر می‌رسد که شرایطی دوباره فراهم شود تا پنج قدرت بزرگ جهانی در موضوع هسته‌ای ایران گرد هم آیند. به ویژه با توجه به اختلافاتی که میان روسیه و اروپا وجود دارد، این موضوع به نظر می‌رسد که تا حد زیادی دور از ذهن باشد. با این حال، یک سؤال دیگر نیز مطرح است: آیا اساساً ضرورتی برای انجام این نشست‌ها و گفت‌وگوهای مجدد وجود دارد؟ آیا واقعاً باید اعضای گروه پنج به علاوه یک دوباره گرد هم آیند و در مورد مسئله هسته‌ای ایران گفت‌وگو کنند؟
در این زمینه، مجموعه‌ای از مسائل فنی وجود دارد که باید بین ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی حل و فصل شوند. همچنین، موضوع اختلافات میان ایران و اروپا و اینکه آن‌ها بخواهند از این وضعیت برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه یا اسنپ‌بک استفاده کنند، یک مسأله ویژه میان ایران و تروئیکای اروپایی است.
اگر بخواهیم از منظر ایران به این موضوع نگاه کنیم، می‌توان گفت که تاثیرگذاری روسیه و چین در مذاکرات هسته‌ای حتماً مفید خواهد بود و به نفع ایران است که بخشی از چالش‌های موجود با طرف اروپایی، تحت مدیریت روسیه یا چین قرار گیرد. در گذشته ممکن بود نگرانی‌هایی وجود داشته باشد که سیاست‌های روسیه الزاما مطابق با منافع ایران نباشد و روسیه در مذاکرات هسته‌ای مسیر دیگری را دنبال کند. اما اکنون که توافق هسته‌ای (برجام) امضا شده و تنها مسئله باقی‌مانده، احیای نحوه اجرای آن است، به نظر می‌رسد که روسیه نمی‌تواند نقش منفی جدی در پیشبرد مذاکرات ایفا کند.
در حقیقت، نقش فعلی روسیه بیشتر به عنوان یک عامل تعادل در مقابل اروپا و چالش‌های پیش‌آمده با آن‌هاست. بعید به نظر می‌رسد که روس‌ها تمایلی به فعال‌سازی مکانیسم ماشه یا اسنپ‌بک داشته باشند یا از تلاش‌های اروپایی‌ها برای فعال‌سازی این مکانیسم خوشحال شوند. به همین دلیل، من منافع ایران و روسیه در بحث پرونده هسته‌ای ایران را در تعارض با یکدیگر نمی‌بینم. بنابراین، نباید از اینکه روس‌ها ممکن است دوباره در مذاکرات هسته‌ای فعال شوند، نگرانی داشته باشیم.
البته همانطور که ذکر کردم، ممکن است چندان عرصه‌ای برای نقش‌آفرینی و تاثیرگذاری جدی روسیه در این مذاکرات وجود نداشته باشد.
وی در بخش دیگری از این گفتگو می گوید: در گذشته، روسیه سعی می‌کرد در تعامل با غرب که در آن زمان نوعی وحدت بین اروپا و آمریکا وجود داشت، اهداف و منافع خود را به پیش ببرد. در همین چارچوب، گاهی اقداماتی از روسیه می‌دیدیم که شاید برای ایران مطلوب نبود، به‌ویژه در ارتباط با بحث قطعنامه‌های سازمان ملل. در آن زمان، روسیه برای هماهنگی با قدرت‌های غربی، گاهی به قطعنامه‌های ضد ایران رأی مثبت می‌داد.
اما اکنون شرایط متفاوت است. حالا ایران در ارتباط با اروپا با این مسئله مواجه است که آیا اروپایی‌ها مکانیسم ماشه را فعال خواهند کرد یا خیر. در این راستا، به‌طور طبیعی روس‌ها نباید به فعال‌سازی این مکانیسم تمایلی داشته باشند، زیرا این اقدام بازگشت به گذشته و شروع دوباره تمام مذاکرات پیشین خواهد بود. همچنین، چنین اقدامی ممکن است باعث واکنش‌های تند ایران شود و حتی احتمال خروج ایران از NPT (پیمان عدم گسترش سلاح‌های هسته‌ای) وجود دارد که قطعاً برای روسیه مطلوب نیست. بنابراین، روسیه در منازعه میان ایران و اروپا نمی‌تواند به سمت اروپایی‌ها برود، هم به دلیل مشکلاتی که خود با اروپا دارد و هم به این دلیل که آنچه اروپایی‌ها می‌خواهند، برای روسیه مناسب نیست.