در یک سال گذشته، روابط میان ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) به یکی از پیچیده‌ترین و پرتنش‌ترین مراحل خود رسیده است. آژانس، به‌عنوان نهاد ناظر بر تعهدات هسته‌ای کشورها، بارها از عدم شفافیت ایران در برنامه هسته‌ای‌اش انتقاد کرده و با صدور قطعنامه‌هایی، فشار بر تهران را افزایش داده است. موضوعی که بارها مسئولان کشورمان نیز پاسخ آن را داده اند و بر عدم ابهام برنامه هسته ای ایران تاکید دارند. این تنش‌ها که ریشه در اختلافات طولانی‌مدت دارند، با روی کار آمدن دونالد ترامپ در اول بهمن ۱۴۰۳، ابعاد جدیدی به خود گرفته است.
به گزارش خبرآنلاین این در حالی است که تنش ها بین ایران و آژانس زمانی وارد مرحله جدیدی شد که در بهمن ۱۴۰۲، شورای حکام آژانس قطعنامه شماره GOV/۲۰۲۴/۸ را تصویب کرد که از ایران خواست تا همکاری کامل با بازرسان را از سر بگیرد. این قطعنامه پس از گزارش رافائل گروسی، مدیرکل آژانس، منتشر شد که ادعا می‌کرد ایران از ارائه دسترسی به سایت‌های اعلام‌نشده خودداری کرده است. در خرداد ۱۴۰۳ نیز قطعنامه GOV/۲۰۲۴/۲۳ به افزایش تولید اورانیوم غنی‌شده تا سطح ۶۰ درصد واکنش نشان داد و این قطعنامه را "بی‌سابقه برای کشوری بدون برنامه تسلیحاتی" توصیف کرد. در آبان ۱۴۰۳، قطعنامه GOV/۲۰۲۴/۴۱ بار دیگر ایران را به دلیل عدم صدور روادید برای بازرسان و پاسخ ندادن به سؤالات درباره فعالیت‌های گذشته‌اش مورد انتقاد قرار داد.
اکنون، در ۷ اسفند ۱۴۰۳، با افزایش فشارهای دیپلماتیک و تهدید بازگشت تحریم‌های سازمان ملل از طریق مکانیزم ماشه، این پرسش مطرح است که آیا ایران و آژانس به راه‌حلی دیپلماتیک دست خواهند یافت یا تنش‌ها به نقطه بی‌بازگشت نزدیک می‌شوند؟
مهمترین محورهای ابهام آژانس درباره برنامه هسته‌ای ایران
نیویورک تایمز در مقاله‌ای در ۶ اسفند ۱۴۰۳ گزارش داد که آژانس سه محور اصلی ابهام درباره برنامه هسته‌ای ایران را مطرح کرده است. نخست، وجود ذرات اورانیوم غنی‌شده در سه سایت اعلام‌نشده در تورقوزآباد، ورامین و مریوان است که از سال ۱۳۹۸ محل مناقشه بوده است. گروسی در اظهاراتی در آبان ۱۴۰۳ اعلام کرده بود: "ما هنوز پاسخ قانع‌کننده‌ای درباره منشأ این ذرات دریافت نکرده‌ایم. " دوم، افزایش تولید اورانیوم غنی‌شده تا سطح ۶۰ درصد است که به گزارش واشنگتن پست در ۶ اسفند ۱۴۰۳، اکنون به ۲۷۴.۸ کیلوگرم رسیده است. آژانس تأکید دارد که این سطح از غنی‌سازی هیچ توجیه غیرنظامی معتبری ندارد. سوم، محدودیت دسترسی بازرسان به تأسیسات کلیدی مانند نطنز و فردو است که پس از خروج ایران از پروتکل الحاقی در بهمن ۱۳۹۹ تشدید شده است.
در همین راستا کارشناسان می‌گویند این ابهامات نه‌تنها اعتماد میان ایران و آژانس را تضعیف کرده، بلکه زمینه را برای گمانه‌زنی درباره نیات واقعی تهران فراهم آورده است. افزایش غنی‌سازی به ۶۰ درصد، که تنها یک گام فنی تا سطح تسلیحاتی (۹۰ درصد) فاصله دارد، نگرانی‌ غربی ها را درباره احتمال حرکت ایران به سمت تسلیحات هسته‌ای تقویت کرده است. مسئله ای که بارها از سوی مقامات کشورمان تکذیب و گمانه زنی درباره آن اساسا رد شده است.
تأثیر آغاز ریاست‌جمهوری ترامپ بر مواضع آژانس
کارشناسان روابط بین الملل معتقدند ورود ترامپ به کاخ سفید، معادلات را پیچیده‌تر کرده است. اگرچه آژانس به‌طور رسمی مستقل عمل می‌کند، اما فشارهای سیاسی آمریکا می‌تواند شورای حکام را به سمت صدور قطعنامه‌های شدیدتر سوق دهد. این امر به‌ویژه در صورتی محتمل است که ایران به افزایش غنی‌سازی یا کاهش همکاری ادامه دهد.
رسانه هایی همچون واشنگتن پست نیز گزارش دادند که از زمان روی کار آمدن دونالد ترامپ در اول بهمن ۱۴۰۳، فشار آمریکا بر آژانس برای اتخاذ مواضع سخت‌تر علیه ایران افزایش یافته است. این روزنامه به نقل از یک مقام کاخ سفید نوشت: "ترامپ خواستار گزارش‌های دقیق‌تر و بازرسی‌های گسترده‌تر از برنامه هسته‌ای ایران شده است. " پولیتیکو در همان تاریخ گزارش داد که ترامپ در سخنرانی ۱ اسفند خود در فلوریدا اعلام کرد: "ما با فشار حداکثری جدید، ایران را وادار به عقب‌نشینی خواهیم کرد. “
با این حال، اکونومیست خاطرنشان کرد که آژانس تاکنون تلاش کرده موضع فنی خود را حفظ کند. گروسی در اظهاراتی در هفته گذشته گفت: "ما بر اساس شواهد عمل می‌کنیم، نه فشارهای سیاسی. " اما گزارش محرمانه آژانس که نیویورک تایمز به آن اشاره کرد، نشان می‌دهد که لحن این نهاد تندتر شده و از "نگرانی جدی" درباره غنی‌سازی ایران سخن گفته است.