سرمقاله
صفحات روزنامه
اخبار آنلاین
خاستگاه مستقیم عروسک‌های پولیشی به اواخر قرن نوزدهم بازمی‌گردد، اما نیاکان آن‌ها هزاران سال قدمت دارند. از تولید اسباب‌بازی‌های چوبی در مصر باستان گرفته تا عروسک‌های پارچه‌ای، استفاده از اسباب‌بازی‌های مشابه تاریخچه‌ای طولانی دارد.
امروزه عروسک‌های نرم و پشمالو، در زندگی کودکان و حتی بزرگسالان جایگاه ویژه‌ای دارند؛ نه تنها به عنوان اسباب‌بازی، بلکه به عنوان همراهانی احساسی، نمادهای خاطره‌انگیز و حتی عناصر تزئینی. اما این عروسک‌های دل‌فریب چه مسیری را طی کرده‌اند تا به جایگاه کنونی برسند؟ برای پاسخ به این پرسش، باید سفری طولانی به گذشته‌های دور داشته باشیم.
اسباب‌بازی، در هر شکلی که باشد، یکی از نخستین ابزارهای آموزش و تعامل انسانی است. در مصر باستان، هزاران سال پیش از میلاد، آثاری از اسباب‌بازی‌های چوبی کشف شده که به کودکان آن دوران تعلق داشته‌اند. این اسباب‌بازی‌ها گاه شکل حیوانات، گاه چرخ‌دار و گاه حتی متحرک بوده‌اند. استفاده از مواد طبیعی مانند چوب، گل رس، استخوان، عاج و حتی پارچه در ساخت این اشیاء، نشان از درک ابتدایی انسان از نیاز کودک به بازی دارد.
در میان این اسباب‌بازی‌ها، عروسک‌ها جایگاهی خاص داشتند. انسان‌ها از همان ابتدا می‌کوشیدند نسخه‌هایی کوچک‌تر از خود یا حیوانات اطرافشان را بازآفرینی کنند؛ شاید برای تفریح، شاید برای تمرین مهارت‌های بزرگسالی، یا حتی در آیین‌ها و باورهای مذهبی.
با گذشت زمان و تحول جوامع، عروسک‌ها از فرم‌های سخت و چوبی فاصله گرفتند و به شکلی نرم‌تر و در دسترس‌تر درآمدند. نخستین عروسک‌های پارچه‌ای شناخته‌شده، به قرون اول تا پنجم میلادی بازمی‌گردند. یکی از نمونه‌های مهم، عروسکی است که در شهر باستانی اکسیرینخوس مصر کشف شد. این عروسک از کتان دوخته شده و با تکه‌های پارچه و پاپیروس پر شده بود. برای تزئین آن از پشم رنگی استفاده شده بود؛ گویی صدها سال پیش نیز انسان‌ها نیاز به زیبایی و احساس لطافت در عروسک‌ها را درک کرده بودند.
این عروسک که امروزه در موزه بریتانیا نگهداری می‌شود، تنها یک شیء تاریخی نیست؛ بلکه نماینده‌ی دوران گذار انسان از اسباب‌بازی‌های صرفاً مکانیکی به ابزارهایی با بار عاطفی و آموزشی است.
در قرون وسطی و دوره رنسانس، ساخت عروسک‌های پارچه‌ای رواج یافت. آن‌ها دیگر مختص طبقات خاص نبودند و به بخشی از زندگی تمام اقشار جامعه تبدیل شدند. در قرن نوزدهم، با پیشرفت صنعت چاپ روی پارچه، امکان تولید انبوه عروسک‌های رنگی و متنوع فراهم شد.
عروسک‌ها به ابزاری مهم در تربیت کودکان بدل شدند. کودکانی که از این عروسک‌ها نگهداری می‌کردند، به‌تدریج مفاهیمی چون مراقبت، دلسوزی و احساس مسئولیت را درونی می‌کردند. آن‌ها با دوختن لباس برای عروسک‌هایشان، ترمیم بخش‌های آسیب‌دیده و حتی ساختن نمونه‌هایی جدید، مهارت‌های دستی می‌آموختند. این تجربه‌ها، مقدمه‌ای بود برای ورود به دنیای بزرگسالی.
اما نقطه عطف ماجرای عروسک‌ها در اوایل قرن بیستم رقم خورد. در سال ۱۸۸۰، زنی آلمانی به نام مارگارته اشتایف، که با مشکلات جسمی مواجه بود و توانایی محدودی در حرکت داشت، با سوزن خود یک بالشت به شکل فیل دوخت. این ابتکار ساده، جرقه‌ای شد برای تأسیس کارخانه‌ای که بعدها صنعت تولید عروسک‌ها را متحول کرد.
در سال ۱۹۰۲، ریشارد اشتایف، برادرزاده مارگارته، طراحی خرسی نرم و متحرک را ارائه داد که به‌سرعت محبوب شد. هم‌زمان، در سوی دیگر اقیانوس، موریس میچتام، مهاجر روسی ساکن آمریکا، با الهام از یک کارتون سیاسی در روزنامه واشنگتن پست، خرسی عروسکی ساخت که بعدها «تدی‌بر» نام گرفت.
ماجرای این نام‌گذاری به داستانی واقعی بازمی‌گردد: تئودور روزولت، رئیس‌جمهور وقت آمریکا، در جریان یک شکار، از کشتن یک توله‌خرس بی‌دفاع امتناع کرد. این رفتار انسانی، دست‌مایه‌ی کارتون بریمن شد و باعث شد میچتام خرسی بسازد که نام «تدی» را بر خود گرفت و جهان را فتح کرد.
خرس‌های عروسکی، که در ابتدا با فرم‌های طبیعی‌تر طراحی شده بودند، به‌تدریج چهره‌ای لطیف‌تر، چشمانی درشت‌تر و بدنی نرم‌تر یافتند. این تغییرات، آن‌ها را بیش از پیش به دوست و همراهی احساسی برای کودکان و حتی بزرگسالان تبدیل کرد. تدی‌بر، دیگر تنها یک اسباب‌بازی نبود؛ بلکه نمادی از عشق، آرامش، خاطره و حتی دل‌تنگی شد.
با موفقیت تدی‌بر، تولیدکنندگان به فکر گسترش تنوع افتادند. عروسک‌ها اکنون در شکل و شمایل صدها گونه جانوری عرضه می‌شوند؛ از گربه و سگ تا پاندا، دایناسور، نهنگ، زرافه و حتی موجودات خیالی. هر کدام از آن‌ها مخاطبان خاص خود را دارند و در بسیاری از موارد، به شکل شخصیت‌های محبوب کارتونی یا فرهنگی درمی‌آیند.
پژوهش‌های روان‌شناسی نشان داده‌اند که عروسک‌ها، نقش مهمی در رشد عاطفی کودکان دارند. آن‌ها به کودکان کمک می‌کنند تا احساسات خود را ابراز کنند، اضطراب را کاهش دهند و حتی در مواقع استرس‌زا، حس امنیت را در آغوش یک عروسک بیابند. در سال‌های اخیر، استفاده از عروسک‌ها در درمان‌های روان‌شناختی، مانند درمان اضطراب، اختلالات اضطرابی، و حتی درمان‌های حمایتی برای بزرگسالان نیز رو به افزایش گذاشته است.
امروزه، صنعت عروسک میلیاردها دلار گردش مالی دارد. شرکت‌هایی مانندSteiff ، GUND وTY ، هر ساله مدل‌های جدیدی عرضه می‌کنند. در ایران نیز فروشگاه روسک به عنوان عرضه کننده بهترین انواع عروسک شناخته می‌شود.
در کنار آن، موج جدیدی از تولید عروسک‌های دست‌ساز، محلی و شخصی‌سازی‌شده نیز در حال رشد است. بسیاری از مردم، به جای خرید تولید انبوه، عروسک‌هایی با طرح‌های خاص، از فرهنگ‌ها یا اقوام گوناگون انتخاب می‌کنند.
در آینده، شاید شاهد عروسک‌هایی با قابلیت تعامل دیجیتال، پاسخ‌دهی به احساسات کودک یا حتی مجهز به هوش مصنوعی باشیم. اما یک چیز تغییر نخواهد کرد: عروسک‌ها همواره با قلب ما پیوند خواهند داشت.