سرمقاله
صفحات روزنامه
اخبار آنلاین
در سال‌های اخیر، آمار مبتلایان به سرطان در ایران روندی افزایشی داشته است، که این مسئله نگرانی‌های زیادی را در میان مردم ایجاد کرده است. عوامل مختلفی مانند تغییر سبک زندگی، افزایش مصرف غذاهای فرآوری‌شده، آلودگی هوا، استرس مزمن و بالا رفتن میانگین سنی جمعیت در این روند افزایشی نقش دارند. علاوه بر این، برخی مناطق به دلیل شرایط زیست‌محیطی و صنعتی به عنوان شهرهای سرطان خیز ایران شناخته می‌شوند، که در آنها شیوع این بیماری به‌طور قابل‌توجهی بالاتر از میانگین کشوری است. این روند رو به رشد نیازمند برنامه‌ریزی جامع برای پیشگیری، تشخیص زودهنگام و بهبود روش‌های درمانی است تا بتوان از گسترش هرچه بیشتر آن جلوگیری کرد.
بر اساس آمارهای منتشرشده، تعداد موارد جدید سرطان در ایران از ۱۱۲ هزار مورد در سال ۲۰۱۶ به ۱۶۰ هزار مورد در سال ۲۰۲۵ افزایش یافته است که نشان‌دهنده رشد ۴۲.۶ درصدی در کمتر از یک دهه است. این افزایش تا حد زیادی به تغییرات در ساختار جمعیتی (۲۸.۷٪) و افزایش عوامل خطرزا (۱۳.۹٪) نسبت داده شده است. از جمله دلایل اصلی این رشد می‌توان به افزایش سن جمعیت، تغییرات سبک زندگی، آلودگی‌های محیطی و افزایش مصرف مواد سرطان‌زا اشاره کرد. علاوه بر این، بررسی آمار سرطان در ایران به تفکیک استان‌ها نشان می‌دهد که برخی مناطق، به دلیل شرایط زیست‌محیطی و صنعتی، نرخ ابتلای بالاتری نسبت به میانگین کشوری دارند.
در مقایسه با سایر کشورها، میزان شیوع سرطان در ایران هنوز از کشورهای توسعه‌یافته کمتر است، اما روند افزایشی آن نگران‌کننده است. برای مثال، در کشورهای غربی مانند ایالات متحده و برخی کشورهای اروپایی، میزان بروز سرطان در سطح بالاتری قرار دارد، اما اقدامات پیشگیرانه و غربالگری‌های منظم نقش مهمی در کنترل بیماری ایفا کرده‌اند. در مقابل، کشورهای در حال توسعه از جمله ایران، با چالش‌هایی مانند تشخیص دیرهنگام، محدودیت در برنامه‌های غربالگری و عدم آگاهی کافی مواجه‌اند.
بیماری سرطان در ایران به سرعت در حال افزایش است و برخی از انواع آن با رشد چشمگیری در تعداد مبتلایان روبه‌رو هستند. به‌ویژه سرطان‌هایی مانند تیروئید، پروستات، سینه و روده بزرگ بیشترین افزایش را در تعداد مبتلایان دارند. در کنار این روند افزایشی، سرطان‌هایی که در سال ۲۰۱۶ شایع‌ترین بودند، مانند سرطان سینه، روده بزرگ و معده، همچنان در صدر فهرست سرطان‌های رایج کشور در سال ۲۰۲۵ باقی مانده‌اند. با این حال، استفاده از پیشرفت‌های درمانی مانند رادیوتراپی و پرتودرمانی سرطان در کاهش آثار این روند و بهبود نتایج درمانی نقش موثری ایفا می‌کند.
رشد فزاینده موارد سرطان در ایران تحت تأثیر مجموعه‌ای از عوامل محیطی و سبک زندگی قرار دارد. آنچه امروز با عنوان سونامی سرطان در ایران مطرح می‌شود در نتیجه تغییر الگوی تغذیه‌ای به سمت مصرف غذاهای فرآوری‌شده، کاهش فعالیت بدنی، آلودگی هوا، استرس مزمن و افزایش چاقی رخ داده است. در ادامه به برخی از مهم‌ترین دلایل افزایش سرطان می‌پردازیم:
آلودگی هوا و محیط زیست
آلودگی هوا تاثیرات منفی گسترده‌ای بر سلامت انسان‌ها دارد و می‌تواند منجر به بیماری‌های مختلفی از جمله سرطان، سکته، بیماری‌های تنفسی و قلبی‌عروقی شود. تقریبا نیمی از موارد سرطان ریه در افرادی که هیچ‌گاه سیگار نکشیده‌اند، به آلودگی هوا مرتبط است. این امر نشان‌دهنده اهمیت کنترل آلاینده‌های محیط زیستی برای کاهش خطرات سلامتی است.
سبک زندگی ناسالم
سبک زندگی ناسالم، به ویژه چاقی و شاخص توده بدنی (BMI) بالا، یکی از عوامل اصلی بروز سرطان است که پس از سیگار کشیدن، بیشترین تأثیر را در افزایش خطر ابتلا به این بیماری دارد. تحقیقات نشان داده‌اند که چاقی مسئول ۵٪ از موارد سرطان در مردان و ۱۰٪ در زنان است.
مصرف بیش از حد فست‌فود و غذاهای فرآوری‌شده
اگرچه ارتباط بین غذاهای فوق‌فرآوری‌شده و سرطان هنوز به‌طور کامل ثابت نشده است، اما مصرف مداوم یا مقادیر زیاد این نوع غذاها می‌تواند به افزایش خطر ابتلا به سرطان منجر شود. این غذاها معمولا دارای مقادیر بالای انرژی، چربی‌های اشباع‌شده، شکر افزوده و سدیم هستند و از نظر مواد مغذی مانند ویتامین‌ها و مواد معدنی نیز فقیرند.
افزایش استرس و مشکلات روانی
استرس مزمن می‌تواند به رشد و گسترش سرطان کمک کند. هورمون‌های استرس می‌توانند فرآیندی به نام آنوکسیس را مهار کنند که در آن سلول‌های بیمار از بین می‌روند و از گسترش آنها جلوگیری می‌شود. علاوه بر این، استرس مزمن تولید برخی فاکتورهای رشد را افزایش می‌دهد که موجب تقویت جریان خون به تومورها و تسهیل در رشد آنها می‌شود.
مصرف بالای دخانیات و الکل
مصرف دخانیات و الکل با افزایش خطر ابتلا به انواع مختلف سرطان‌ها مرتبط است. این دو عامل به‌ویژه خطر ابتلا به سرطان‌های دستگاه تنفسی فوقانی و کبد را افزایش می‌دهند. مواد شیمیایی موجود در سیگار و الکل می‌توانند به سلول‌ها آسیب رسانده و فرآیندهای سلولی را تغییر دهند که به نوبه خود می‌تواند به بروز سرطان منجر شود.
عوامل ژنتیکی
سرطان به‌طور مستقیم از والدین به فرزندان منتقل نمی‌شود، اما تغییرات ژنتیکی که خطر ابتلا به سرطان را افزایش می‌دهند، می‌توانند به ارث برسند. این تغییرات زمانی منتقل می‌شوند که در سلول‌های تخمک یا اسپرم والدین وجود داشته باشد. به عبارت دیگر، در حالی که خود سرطان از طریق وراثت منتقل نمی‌شود، احتمال بروز آن در نسل‌های بعدی می‌تواند به دلیل وجود تغییرات ژنتیکی خاص در والدین افزایش یابد. این عوامل ژنتیکی نقش مهمی در پیش‌بینی و تشخیص سرطان‌های خاص دارند.
قرار گرفتن در معرض سموم و مواد شیمیایی
برخی از مواد شیمیایی می‌توانند سرطان‌زا باشند و موجب بروز سرطان شوند. با این حال، باید توجه داشت که کمتر از ۵٪ از تمام موارد سرطان به عوامل محیطی مانند آلودگی هوا (۲٪)، محصولات صنعتی (۱٪) یا افزودنی‌های غذایی (۱٪) نسبت داده می‌شود. اگرچه این مواد شیمیایی می‌توانند به بدن آسیب رسانده و خطر سرطان را افزایش دهند، اما تأثیر آنها تنها بخشی از دلایل بروز سرطان است و عوامل دیگری مانند سبک زندگی و ژنتیک نیز در این زمینه نقش مهمی دارند.