در حالی که قرار است روز شنبه دور دوم مذاکرات هسته‌ای میان ایران و آمریکا در عمان برگزار شود، رسانه‌های خبری از سفر قریب الوقوع رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به ایران خبر داده‌اند؛ سفری که نشانه‌هایی را با خود به همراه دارد.
به گزارش فرارو، سفر رافائل گروسی در حالی به تهران انجام می‌شود که چالش‌های فنی و تحولات سیاسی بر مذاکرات هسته‌ای میان ایران و آمریکا سایه افکنده است. در ابتدا رسانه‌های غربی از جمله پایگاه خبری اکسیوس به نقل از منابع آگاه اعلام کردند رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی قرار است این هفته و پیش از برگزاری دور دوم مذاکرات هسته‌ای به تهران سفر کند. اکسیوس در گزارش خود نوشت: «انتظار می‌رود گروسی مسأله نظارت آژانس و راستی‌آزمایی فعالیت‌ها در تأسیسات هسته‌ای ایران را مورد بحث و بررسی قرار دهد.»
پس از آن بود که کاظم غریب‌آبادی، معاون امور حقوقی و بین المللی وزیر امور خارجه کشورمان، اعلام کرد: «گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، چهارشنبه غروب وارد تهران می‌شود و با سید عباس عراقچی، وزیر امور خارجه و محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی، دیدار و گفت‌و‌گو خواهد کرد.» غریب آبادی همچنین گفت: «این سفر در چارچوب تداوم تعاملات و همکاری‌های دو طرف انجام می‌شود.».
اما سفر گروسی آن هم در آستانه مذاکرات هسته‌ای برای چه صورت می‌گیرد و چه مفهومی را با خود به همراه دارد؟
آخرین سفر گروسی به تهران
آخرین سفری که گروسی به تهران داشت، در ۱۵ نوامبر ۲۰۲۴ (۲۵ آبان ۱۴۰۳) بود که طی آن، مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به همراه بهروز کمالوندی، سخنگوی سازمان انرژی اتمی و کاظم غریب آبادی از دو سایت هسته‌ای ایران یعنی سایت‌های نطنز و فردو بازدید کردند. حال پس از گذشت ۵ ماه بار دیگر قرار است مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی سفری به ایران داشته باشد.
آنچه در رسانه‌های خبری به عنوان هدف از سفر کنونی گروسی عنوان شده، اجرای بیانیه مشترک مارس ۲۰۲۳ و تلاش برای حل و فصل اختلافات باقی‌مانده پیرامون برنامه هسته‌ای ایران، از طریق رایزنی‌های فنی و سیاسی است.
بیانیه مشترک مارس ۲۰۲۳ چیست؟
بیانیه مشترک ۴ مارس ۲۰۲۳ در واقع توافقی بود که ۱۳ اسفند ۱۴۰۱ میان ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با هدف حل و فصل تمامی مسائل باقی‌مانده صورت گرفت. بر اساس این توافق، جمهوری اسلامی ایران به طور داوطلبانه با فعالیت‌های راستی آزمایی و نظارت بیشتر بازرسان آژانس در چارچوب قانون راهبردی مجلس (قانون اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها و صیانت از منافع ملت ایران) موافقت کرد. در پی آن، جلسات متعددی در سطح کارشناسی برگزار و چندین موضوع فنی بین ایران و آژانس حل و فصل شد.
اهمیت سفر گروسی در آستانه دور دوم مذاکرات هسته‌ای
اما سفر گروسی به تهران همانطوری که در بالاتر بیان شد، در زمانی صورت می‌گیرد که چالش‌های هسته‌ای میان ایران و کشور‌های غربی به‌خصوص آمریکا به حد بالایی رسیده است. ترامپ، رئیس جمهور آمریکا در جدیدترین صحبت‌های خود با تکرار اتهام پراکنی‌ها علیه ایران مدعی شده ایران بایستی رؤیای سلاح هسته‌ای را کنار بگذارد و یا با پاسخی سخت مواجه شود. از طرفی دیگر، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا با اشاره به مذاکرات هسته‌ای ایران مدعی شده است: «این گفت‌و‌گو‌ها اقدامی در مسیری درست هستند؛ زیرا ما نمی‌خواهیم ایران به سلاح هسته‌ای دست پیدا کند.»
این اظهارات تند مقامات غربی و متهم ساختن ایران به تلاش برای ساخت سلاح هسته‌ای، اهمیت سفر پیش روی مدیر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به ایران را بیش از پیش آشکار می‌کند و نشان می‌دهد سفر وی را نبایستی صرفا دیداری ساده تلقی کرد؛ بلکه از این منظر که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، مرجعی بین المللی در مناقشات هسته‌ای است، این سفر می‌تواند به تلاش‌ها برای راستی آزمایی برنامه صلح آمیز هسته‌ای ایران و پیشرفت مذاکرات هسته‌ای که قرار است دور دوم آن بار دیگر در عمان برگزار شود، کمک کند.
راستی آزمایی برنامه هسته‌ای ایران
مسأله ضرورت راستی‌آزمایی برنامه هسته‌ای ایران چیزی است که در سخنان مقامات غربی نیز دیده می‌شود. ویتکاف در جدیدترین مصاحبه خود با فاکس نیوز با اشاره به ضرورت راستی آزمایی برنامه هسته‌ای ایران گفته است: «اولین دیدار ما با ایرانی‌ها مثبت و سازنده بود و در حال بررسی این موضوع هستیم که آیا می‌توانیم وضعیت را از طریق دیپلماتیک و گفت‌و‌گو حل کنیم. راستی آزمایی برنامه (غنی سازی) ایران نقطه اساسی و کلیدی برای امکان دستیابی به توافق با ایرانی‌ها خواهد بود.» او همچنین ادعا کرد اگر نتوانیم برنامه (هسته‌ای) ایران را تأیید کنیم، باید به دنبال جایگزین‌هایی باشیم که ممکن است به نفع کسی نباشد.
این در حالی است که گروسی پیشتر در مصاحبه‌ای تأیید کرده بود که ایران مواد لازم برای ساخت سلاح هسته‌ای را توسعه نداده؛ هرچند وی مدعی شد ایران مقدار فراوانی «اورانیوم غنی شده» دارد.
حال سفر گروسی در آستانه دور دوم مذاکرات هسته‌ای از این جهت اهمیت پیدا می‌کند که می‌تواند مسیر را برای حل اختلافات باقی‌مانده میان ایران و طرف‌های غربی هموار کرده و راه را بیش از پیش در جهت دستیابی به یک توافق بگشاید؛ هرچند این مسیر با دشواری‌هایی نیز همراه است.