گروه اقتصاد - یک استاد برق دانشگاه صنعتی شریف می‌گوید: عمر دست‌کم ۲۰ درصد ظرفیت نیروگاهی ما بالای ۳۰ سال است و باید عوض شوند. در بخش تولید، انتقال و توزیع، شبکه بسیار فرسوده‌ای داریم درنتیجه تلفاتمان زیاد است. تقریبا می‌توان گفت حدود ۲۰ میلیارد دلار سرمایه گذاری نیاز داریم و دو تا سه سال زمان می‌برد تا بتوانیم فقط جلوی بدتر شدن اوضاع برق کشور را بگیریم.
هجدهم فروردین ماه بود که عباس علی آبادی، وزیر نیرو خبر داد که در تابستان امسال و با افزایش دما، مصرف برق به اوج خود خواهد رسید و ناترازی برق در سال جاری از ۲۰ هزار مگاوات عبور می‌کند. وزیر نیرو درحالی از ناترازی برق در ۱۴۰۴ خبر می‌داد که در ۴ بهمن ۱۴۰۳ در سفر استانی هیات دولت به خوزستان با اشاره به اینکه شرایط برق کشور در سال آینده بهتر از امسال است افزود: امیدوارم تا پایان سال به وضعیتی برسیم که در سال ۱۴۰۴ مشکلی به لحاظ قطعی برق نداشته باشیم.
در نوزدهم فروردین، یک روز پس از اظهارات متناقض وزیر نیرو، معاون اول رییس جمهور عنوان کرد که امسال شاهد ناترازی برق نخواهیم بود، اما عمر وعده‌های دولتمردان مذکور آنقدر کوتاه بود که درست در همان روزی که محمدرضا عارف از حل بحران ناترازی برق صحبت به میان آورد، دبیر انجمن صنفی صنعت سیمان از آغاز محدودیت برقی در صنعت سیمان خبر داد و گفت: با اعمال این محدودیت‌ها تولید سیمان با اختلال روبه رو خواهد شد. ارزیابی‌ها نشان می‌دهد نرخ رشد سالانه افزایش تولید برق ۲.۸ درصد در بازه ۱۳۹۲ تا ۱۴۰۲ بوده است این در حالی است که نرخ رشد مصرف برق ۵.۱ درصد در همین دوره بوده است. اثر این تفاوت در نرخ رشد ظرفیت تولید برق و نرخ رشد مصرف، شکاف بین مقدار تولید و مقدار مصرف می‌شود که به آن ناترازی برق یا کمبود برق گفته می‌شود و تداوم روند موجود منجر به افزایش کمبود برق به بیش از ۲۰ هزار مگاوات در فصل پیک سال ۱۴۰۴ خواهد شد.
اثر این کمبود عرضه برق که از طریق سیاست سهمیه بندی برق واحد‌های صنعتی به بنگاه‌های تولیدی منتقل شده است بنگاه‌های تولیدی را با چالش‌های بسیاری از جمله ریسک حوادث برق بدلیل فرسودگی نیروگاه‌ها و شبکه برق، ریسک‌های ناشی از نوسانات قیمتی، ریسک‌های ناشی از تغییرات اقلیمی و بحران آب، ریسک‌های ناشی از تحریم‌ها و مسائل ژئوپلیتیکی و ریسک خرابی دستگاه‌ها و تجهیزات واحد‌های تولیدی مواجه کرده است.
بنابر گزارش نیویورک تایمز، در تابستان ۱۴۰۳ ایران با ناترازی شدید برق مواجه شد که نتیجه آن خاموشی‌های گسترده در مناطق مختلف بود. بر اساس گزارش‌های رسمی وزارت نیرو، مصرف برق در تابستان ۱۴۰۳ در برخی روز‌ها به بیش از ۷۷ هزار مگاوات رسید، در حالی که ظرفیت تولید لحظه‌ای تنها حدود ۶۴ هزار مگاوات بود.
این کسری ۱۳ هزار مگاواتی، کشور را مجبور به اعمال برنامه‌های مدیریت بار کرد، که شامل قطعی‌های برنامه‌ریزی‌شده برق در بخش‌های خانگی، صنعتی و کشاورزی بود. این خاموشی‌ها نه‌تنها نارضایتی عمومی را به دنبال داشت، بلکه به گفته کارشناسان، خسارات قابل‌توجهی به بخش صنعت و تولید وارد کرد.
مشکل ما بیشتر از اینکه بی‌کفایتی مدیریتی باشد در بی صداقتی است
هاشم اورعی، استاد برق دانشگاه صنعتی شریف درباره اظهارات متناقض مسئولان دولت درباره ناترازی برق به اقتصاد ۲۴ گفت: «ماجرا از این قرار است که در ۶ بهمن ۱۴۰۳ وزیر نیرو اعلام کردند که در سال آینده ناترازی کمتر خواهد شد و در سال ۱۴۰۵ ناترازی مرتفع خواهد شد. این حرف به این دلیل بود که مدیر عامل توانیر اعلام کرد که ما ۱۴ مگا پروژه تعریف کرده‌ایم که شامل تسریع، تکمیل تعمیرات اساسی نیروگاه‌ها، تسریع در راه‌اندازی انرژی تجدیدپذیر، اتمام پروژه‌های در دست ساخت و... می‌شود. در ۱۸ فروردین آقای وزیر نیرو اعلام کرد که در سال جاری انشاالله ناترازی ما از ۲۰ هزار مگاوات بیشتر نخواهد شد. درحالی که این عدد یک سوم کل مصرف کشور در تابستان است؛ بنابراین مشکل ما بیشتر از اینکه بی‌کفایتی مدیریتی باشد در بی صداقتی است. به عنوان یک ایرانی اگر بتوانم روزی از بی‎کفایتی مدیران ارشد وزارت نیرو بگذرم، از این بی صداقتی و دروغگویی نخواهم گذشت.»
وی ادامه داد: «اتفاقی که افتاده این است که ما هر سال میزان افزایش تقاضایمان بیشتر از میزان افزایش در تولید است. وزارت نیرو هر سال کتاب مفصلی تحت عنوان «آمار تفصیلی صنعت برق» ارائه می‌کند که آخرین آمار منتشر شده در سال ۱۴۰۲ است. در همان سال ۱۴۰۲ می‌گوید که تقاضای برق ۴ هزار و ۶ مگاوات افزایش پیدا کرده است درصورتی که افزایش ظرفیت تولید واقعی فقط هزار و ۲۱ مگاوات بوده است. یعنی بیش از سه برابر تولید، افزایش تقاضا داشته‌ایم. این اعدادی که از خود وزارت نیرو بیرون می‌آید، نشان می‌دهد هر سال ناترازی بدتر می‌شود. اما وزیر نیرو وعده سرخرمن می‌دهد و از آن بدتر پوست خربزه را هم زیر پای آقای عارف می‌اندازد و ایشان هم می‌گویند که همه چیز خوب است.»
این استاد دانشگاه افزود: «پس از ۱۸ فروردین که آقای عارف برای تاسیس یک واحد فولاد به نیشابور رفتند، عنوان کردند که انشاالله امسال وضعیت برقمان روی صنعت فشار نمی‌آورد. در حالی که ایشان یا نمی‌دانند یا دروغ می‌گویند؛ از آنجایی که من ایشان را ۴۰ سال است که می‌شناسم و همکار هستیم، می‌دانم که دروغ نمی‌گویند بلکه به ایشان دروغ گفته‌اند و آقای عارف هم طوطی‌وار آن را تکرار کرده‌اند. خلاصه این وضعیت آن است که وضعیت در بخش برق هر روز دارد بدتر می‌شود و مسئولان ما مجبور به دروغ گفتن می‌شوند.»
وعده های دروغین مدیران ارشد وزارت نیرو
اورعی همچنین با اشاره به قطع برق صنایع، خاطرنشان کرد: «از ابتدای دولت چهاردهم روی انرژی خورشیدی و تجدیدپذیر مانور داده شده است. مدیرعامل سازمان عنوان کردند تا پیک سال ۱۴۰۳ ظرفیت را به ۳ هزار و ۵۰۰ مگاوات می‌رسانم بعد ادعا کردند که سالی ۱۰ هزار مگاوات اضافه می‌کنیم. درصورتی که بر اساس آمار خود وزارت نیرو، در هفت ماه دوم سال گذشته یعنی در هفت ماه اول کار دولت چهاردهم، به طور متوسط ظرفیت انرژی تجدیدپذیر ماهانه ۵۷ مگاوات بوده است. شما ماهی ۵۷ مگاوات را در ۱۲ ضرب کنید و کنار سالی ۱۰ هزار مگاوات بگذارید، متوجه می‌شوید که چه قدر اختلاف دارد. این بدین معناست که حرف‎ها و عمل‎ها باهم همخوانی ندارند و اینها وعده‌های دروغین هستند.»
این استاد تمام دانشگاه، ضمن تاکید بر اینکه خاموشی‌ها منحصر به بخش صنعتی نخواهد ماند، گفت: «در جلسه ۱۸ فروردین، مدیران توانیر و مدیران شرکت‌های توزیع استان تصمیم گرفتند برنامه خاموشی را حتی در بخش خانگی اعمال کنند. یعنی ما فاتحه صنعت را که خوانده‌ایم، الان به بخش خانگی هم سرایت کرده است. در حالی که صحبت از خاموشی دادن به بخش خانگی همیشه در تابستان مطرح بوده است ولی ما الان به پایان ماه اول بهار هم نرسیده‌ایم. از نظر مصرف برق شاید بتوان گفت فروردین بهترین ماه سال است. یعنی ما در بهترین ماه سال از نظر مصرف هم نتوانسته‌ایم برق کشور را تامین کنیم چه برسد به تابستان. پیش‌بینی من این است که ما به ۲۴ هزار مگاوات کسری برسیم و این یعنی ما نخواهیم توانست ۴۰ درصد تقاضا را تامین کنیم.»
در شرایط خاموشی چطور انتظار افزایش تولید ناخالص ملی دارند؟
این کارشناس حوزه انرژی در پاسخ به اینکه در شرایطی که دولت سعی می‌کند آخرین بخشی که به آن خاموشی می‌دهد، بخش خانگی باشد و بخش اعظم کسری را روی دوش صنعت می‌گذارد، چگونه ممکن است تولید ناخالص ملی ما بالا برود؟ به اقتصاد ۲۴ گفت: «در برنامه هفتم توسعه آمده است که بخش صنعت باید هر سال ۸ و نیم درصد رشد کند. حال پرسش این است که شما که برق صنایع موجود را نمی‌توانید تامین کنید، چگونه می‌خواهید ۸ و نیم درصد صنایع را اضافه کنید؟ مشکلی که دوستان توجه نمی‌کنند این است که این کسری برق که نزدیک ۴۰ درصد خواهد رسید، اقتصاد ملی را با خطر فروپاشی مواجه خواهد کرد. اتاق بازرگانی در پژوهشی عنوان کرده بود که سال گذشته به دلیل عدم امکان تامین برق ظرفیت صنایع در استان تهران بین ۳۰ تا ۴۰ درصد کاهش پیدا می‌کند. وقتی صنایع تعطیل شوند و از تولید باز بمانند، جنس در بازار کم و قیمت زیاد می‌شود. یعنی باز از آن طرف پول چاپ می‌کنیم و تورم بالا می‌رود. از آنجایی که میزان عرضه کم می‌شود، تقاضا افزایش پیدا می‌کند و از این طرف هم تورم ایجاد می‌شود.»
ناترازی برق
اورعی در ادامه تاکید کرد: «مشکل ناترازی برق را می‌توان حل کرد ولی نه به آن صورت که دوستان قول یک شبه می‌دهند. حل این مشکل نیاز به درایت، کفایت، صداقت، زمان و پول می‌خواهد که متاسفانه در بخش دولتی در مسیر اصلاح هم قرار نگرفته‌ایم. مسیر اصلاح این است که دولت باید کنار برود و صنعت برق را به بخش خصوصی بسپرد و خودش کار حکمرانی انرژی را انجام دهد. به نظر من نه فقط وزارت نیرو بلکه وزارت نفت کار‌هایی که نباید بکنند را انجام می‌دهند. یعنی کار وزارت نیرو شده کولر نصب کردن تا مصرف برق کم شود و وزارت نفت هم به دنبال بخاری است تا مصرف گاز کم شود. از آن طرف کار تدوین برنامه حکمرانی انرژی را که باید انجام دهند را کنار گذاشته‌اند. بعد ما می‌بینیم باز در یک مسیر اشتباه در مجلس صحبت از این است که برق و نفت را با هم وزارت انرژی و آب را با محیط زیست وزارت آب و محیط زیست کنند. این اقدام خوبی است ولی مسئله را حل نمی‌کند، چون فقط تابلو‌ها عوض می‌شود ولی آدم‌ها همان آدم‌هایی هستند که به درد وزارت خانه نمی‌خورند.»
وی با بیان اینکه مسئله کیفیت افراد است، افزود: «کوچک‌ترین نشانه‌ای از خلاقیت، علم، تجربه، وطن پرستی، درایت و شجاعت من در این مسئولین نمی‌بینم. نتیجه‌اش این است که این باتلاق مدام عمیق‌تر می‌شود و دوستان هم به وعده‌های پوچ و توخالی بسنده می‌کنند.»
این استاد برق دانشگاه شریف درباره نیاز به سرمایه‌گذاری خارجی در بخش برق، گفت: «عمر دست‌کم ۲۰ درصد ظرفیت نیروگاهی ما بالای ۳۰ سال است و باید عوض شوند. در بخش تولید، انتقال و توزیع، شبکه بسیار فرسوده‌ای داریم در نتیجه تلفاتمان زیاد است. تقریبا می‌توان گفت حدود ۲۰ میلیارد دلار سرمایه گذاری نیاز داریم و دو تا سه سال زمان می‌برد تا بتوانیم فقط جلوی بدتر شدن اوضاع برق کشور را بگیریم. مسئله برق با زمان حل نمی‌شود بلکه هر روز بدتر می‌شود. امیدوارم دولت قبول کند که کنار برود و طی برنامه پنج ساله این حوزه را به بخش خصوصی منتقل کند. دولت کاری که می‌کند در رقابت مستقیم با بخش خصوصی است و درچنین شرایطی معلوم است که بخش خصوصی پا نمی‌گیرد.»
اورعی همچنین درباره اثر عدم تغییر ساعت بر ناترازی انرژی به اقتصاد ۲۴ گفت: «دو دیدگاه در این باره وجود دارد که هردو غلط است. یک گروه می‌گویند تغییر ساعت هیچ تاثیری در تقاضای برق ندارد درحالی که غلط است و نمی‌توانیم بگوییم کاملا بی‌تاثیر است بلکه در تغییر تقاضای برق تاثیر دارد و مهم‌تر از همه در جابه جایی ساعت پیک تاثیر دارد و آن را پخش می‌کند. طرف مقابل می‌گوید ما با تغییر ساعت ناترازی برق را رفع می‌کنیم. این حرف هم همانقدر غلط است. ناترازی نمی‌تواند با یک ساعت جا به جا کردن ساعت حل شود.»
وی افزود: «من مانده‌ام چرا وزارت نیرو که انقدر پژوهشگاه دارد یک بررسی ملی درباره این موضوع انجام نمی‌دهد. درباره تاثیر تغییر ساعت در میزان تقاضای برق دو کار پژوهشی را من دیده‌ام که یکی توسط مرکز پژوهش‌های مجلس صورت گرفته بود که نشان می‌داد دو سه درصد تقاضا را کم می‌کند. دیگری هم اتاق بازرگانی استان اصفهان انجام داده بود که نشان می‌داد که در بخش صنعت سه تا پنج درصد کم می‌کند. این نتایج را من قبول دارم ولی دلم می‌خواست وزارت نیرو کار اساسی و گزارش جامع انجام دهد که من ندیده‌ام. به نظر من نه کاملا بی‌تاثیر است و نه آنقدر تاثیر دارد که مشکل را حل کند ولی به عنوان یک اقدام منطقی، می‌گویم این کار را اگر انجام دهند احتمالا حدود دو، سه درصد تقاضا را در پیک مصرف کم کنند.»