همیشه بین رهبران کشورهای مختلف روابط دوستانه خیلی موثرتر از روابط تشریفاتی و پروتکلی تعریف شده است. این ابتکار رئیس‌جمهور بسیار ابتکار موثری بود
گروه سیاست خارجی- مسعود پزشکیان رئیس جمهوری دوشنبه در سفر رسمی یک روزه به باکو پایتخت جمهوری آذربایجان با همتای خود الهام علی اف دیدار کرد.
مسعود پزشکیان و الهام علی اف هر دو ترک آذری هستند. این برای نخستین باری است که سران دو کشور در چنین تشابهی قرار می گیرند. همین اشتراک نژادی و زبانی و مذهبی، می تواند زمینه ساز درک بهتر از شرایط دو طرف و در نتیجه، تقویت منافع مشترک را به دنبال داشته باشد.
رضا غبیشاوی در این باره می نویسد: پیش بینی می شود در دوره ریاست جمهوری پزشکیان، تهران و باکو، روابط بهتری نسبت به قبل داشته باشند و توانایی دو کشور برای حل اختلافات، افزایش یابد. زبان، گام بزرگ و اساسی در درک و فهم طرف مقابل است. مزیتی که پزشکیان به دلیل ترک بودن و تسلط به کُردی از آن بهره می برد.
ایران و آذربایجان با وجود اشتراکات مهم مذهبی، زبانی و نژادی، فضای بزرگی برای تفاهم و همکاری و تعریف منافع مشترک دارند. اشتراک دو کشور در جمعیت بالای مردم ترک آذری در دو سوی رود ارس، امتیاز بی نظیری است که تهران و باکو را در موقعیت بی مشابه و در معرض فرصت های زیادی قرار داده است. گرچه این روابط، مخالفانی در دو طرف دارد. نیروهایی که با بدبینی و انتظارات نادرست و غیرواقعی، تلاش می کنند چوبی لای چرخ روابط دو کشور بگذارند.
روابط ایران و آذربایجان در سال های اخیر دستخوش اختلافات مهمی بوده است. از اتهام باکو علیه تهران درباره حمایت تسلیحاتی از ارمنستان در اوج جنگ قره باغ تا حمله مرگبار به سفارت آذربایجان در تهران (بهمن 1401) و آخرین آن هم توهین به شخص علی اف در مراسم مذهبی در اردبیل. اختلافی که به احضار سفیر ایران در باکو منجر شد اما مقامات دو کشور توانستند از آن عبور کنند. اصرار ترکیه و اذربایجان بر ایجاد کریدور "زنگزور" و مخالفت جدی ایران هم از دیگر پرونده های اختلافی است.
درباره قره باغ، در سال های اخیر سیاست ایران تغییر و نوعی موازنه در روابط تهران با باکو و ایروان برقرار شده است. در جنگ اخیر قره باغ ایران به لحاظ موضع گیری و برخلاف گذشته از جمهوری آذربایجان حمایت کرد. تهران، ضمن مخالفت با استقلال منطقه قره باغ، از حق باکو برای اعمال حاکمیت بر این منطقه و همزمان، حقوق شهروندی و هویتی اقلیت ارامنه ساکن آن دفاع کرد. علاوه بر این، ایران، درباره تجاوز به مرزهای ارمنستان و تغییر مرزهای بین المللی در منطقه هشدار داده است.
سفر رئیس‌جمهور به رفع ابهامات و تقویت سیاست همسایگی کمک خواهد کرد
تحلیلگر ارشد مسائل قفقاز درباره اهداف و پیام های سفر رئیس جمهور در این مقطع زمانی به جمهوری آذربایجان، این سفر را در راستای توسعه همکاری‌ها با همسایگان ارزیابی کرد و به ایرنا گفت: روابط دو کشور پس از حادثه‌ای که برای یکی از نگهبانان سفارت پیش آمد، تحت تأثیر قرار گرفت و به سردی گرایید و جمهوری آذربایجان سفیر خود را فرا خواند. این روند تنش پس از مدتی به آرامش گراییده است و سفر رئیس‌جمهور در سطح عالی هم تأثیر زیادی بر روابط اقتصادی، سیاسی و امنیتی دو کشور داشته و خواهد داشت. این سفر به تقویت روابط دو جانبه به‌ویژه در حوزه‌های انرژی و حمل و نقل از یک سو و رفع ابهامات و تقویت سیاست همسایگی از سوی دیگر کمک کرده است. ایران و آذربایجان همچنین در زمینه رفت‌وآمدهای اتباع به ویژه در بعد زیارتی ارتباطات قابل توجهی دارند.
سقائیان با اشاره به اینکه سفر دو روزه رئیس‌جمهور به دلیل فاجعه بندرعباس به یک روز کاهش یافت؛ گفت: با این وجود سفر رئیس‌جمهور قطعا باعث تقویت بیشتر روابط اقتصادی دو کشور خواهد شد. طراحی و احداث پل «آق‌بند» با توجه به محدودیت‌های وضع شده از سوی نخجوان، تردد کامیون‌ها و اتباع را بین آذربایجان و نخجوان تسهیل می‌کند و جمهوری اسلامی هم آن را در راستای تحکیم و تقویت روابط بین تهران و باکو تلقی می‌کند.
در تعریف رابطه باید حساسیت‌های طرف مقابل را هم در نظر بگیریم
سفیر پیشین ایران در ارمنستان سفر رئیس‌جمهور به جمهوری آذربایجان را خنثی‌کننده بسیاری از شیطنت‌های طرف‌های ثالث روابط تهران-باکو دانست و گفت: استقبال بسیار گرم رئیس‌جمهور آذربایجان از رئیس‌جمهور ایران، مذاکرات عالی میان روسای دو کشور که در بیانیه پایانی سفر نیز اعلام شد؛ نشان می‌دهد که این سفر توانسته است بسیاری از این شیطنت‌ها را خنثی سازد. ایران می‌تواند و باید نقش کشورهای ثالث با تحرکات دیپلماتیک و تقویت روابط بدون ابتلا به برخی مسائل حاشیه‌ای، کمرنگ سازد.
سقائیان در توضیح برخی ملاحظات موجود در روابط دو طرف گفت: با وجود آنکه جمهوری آذربایجان، کشوری با اکثریت شیعه است اما از نظر قانون اساسی، کشور سکولار محسوب می‌شود. بنابراین در تعریف رابطه باید حساسیت‌های طرف مقابل را هم در نظر بگیریم تا کشورهای ثالث نتوانند از این مسائل سوءاستفاده کنند. از سوی دیگر موضوعات غیرمرتبط با روابط دو جانبه و مسائل حاشیه‌ای هم نباید مورد توجه و اعتنای ایران قرار گیرد. برای مثال بر اساس نوبت پروتکلی باید طرف آذری به ایران می‌آمد اما رئیس‌جمهور ایران خود به باکو رفت تا گامی در مسیر رفع کدورت‌ها و ابهامات را باشد.
جمهوری اسلامی ایران همواره پشتیبان مذاکرات صلح بوده است
تحلیلگر مسائل منطقه مذاکرات صلح جمهوری ارمنستان و آذربایجان را یکی از مهمترین موضوعات دو جانبه ایران و آذربایجان و نیز منطقه قفقاز جنوبی دانست و گفت: زمانی که دو کشور جمهوری آذربایجان و جمهوری ارمنستان درباره چالش‌های خود به تفاهم برسند و موفق به امضای قرارداد صلح مرزی شوند؛ جمهوری اسلامی هم قطعا از آن حمایت خواهد کرد.
سقائیان در ارزیابی خطوط قرمز ایران در تغییر مرزهای منطقه‌ای و دغدغه‌های ایجاد و احداث دالان زنگزور در مرز ایران و جمهوری ارمنستان هم توضیح داد: معتقدم بیشتر هیاهوی به وجود آمده پیرامون این مسیر، تبلیغاتی و از سوی همان کشورهای ثالث بوده است. طرف رامنی میزان و حدود دسترسی را درباره این مسیر تعریف و تاکید کرده است که هم دسترسی و ترددی وجود داشته باشد در حاکمیت ارمنستان انجام خواهد شد. این رویکرد جمهوری آذربایجان رویکرد حقوقی درستی است و ایران هم به آن احترام می‌گذارد.
وی تصریح کرد: طرف‌های ثالث از این موضوع به عنوان شعار و یا مطلب انحرافی در جهت تخریب و تاثیر گذاری منفی در روابط سه کشور جمهوری آذربایجان، ایران و ارمنستان استفاده می‌کنند. جمهوری اسلامی ایران همواره پشتیبان مذاکرات صلح بوده و دولت‌های مختلف ما از این مذاکرات دفاع و حمایت کرده‌اند.
توسعه روابط با همسایگان اولویت سیاست خارجی دولت چهاردهم است
سفیر پیشین ایران در ارمنستان، سفر رئیس‌جمهور به باکو را در شرایط مذاکراتی با آمریکا، مهم و مثبت ارزیابی کرد و گفت: همانطور که مقام معظم رهبری هم اشاره کردند؛ مذاکره با آمریکا یکی از ده‌ها کار وزارت و وزیر امور خارجه است. امیدواریم در این دوره از مذاکرات آمریکا به تعهدات خود عمل کند ولی از طرف دیگر قطعاً توسعه روابط با همسایگان اولویت سیاست خارجی دولت چهاردهم است و تحرکات و رفت و آمدهای وزیر امور خارجه به همراه رئیس‌جمهور یا اعلام میانجیگری در مناقشه هند و پاکستان به عنوان دو کشوری که با ایران سوابق دوستانه دارند؛ در همین راستا قابل ارزیابی است.
دیپلماسی شخصی رئیس‌جمهور مرزها و فاصله بین دو کشور را بر می‌دارد
دیپلمات سابق ایران در ارزیابی مزایای دیپلماسی شخصی رئیس‌جمهور در برخی از سفرها، به ویژه در سفر به جمهوری آذربایجان گفت: همیشه بین رهبران کشورهای مختلف روابط دوستانه خیلی موثرتر از روابط تشریفاتی و پروتکلی تعریف شده است. این ابتکار رئیس‌جمهور بسیار ابتکار موثری بود که به نوعی مرزها و فاصله بین دو کشور را برمی‌دارد، به خصوص با توجه به اینکه خود رئیس جمهور اهل آذربایجان غربی و مسلط به زمان آذری هستند. در برخی از این دیدارها هم شعرخواندند و گفتند که در این سفر گویی که در تبریز و اورمیه هستند. حتماً این نوع رفتار شخصی آقای رئیس جمهور در رابطه با رهبران کشورها به خصوص همسایگان تاثیر خاص خود را داشته و خواهد داشت. این نوع دیپلماسی پیش از جمهوری آذربایجان، در تاجیکستان هم تجربه شد و اکنون تاجیکستان به عنوان ایران دوم تلقی می‌شود. به نظر من این رفتار شخصی ایشان بسیار موثر، مثبت و تاثیرگذار در طرف مقابل است.