جلگه های هوانگهو در چین، سند و پنجاب در پاکستان، نیل در مصر و بین النهرین در عراق که البته جلگه خوزستان نیز به لحاظ توپوگرافی و ویژگی مشابه رودخانه ای جزو آن به شمار می رود، اولین مناطقی هستند که انسان برای نخستین بار در آنها ساکن شد و به عبارتی انسان شکارچی یکجانشین گردید. در این بین بین النهرین در اسناد تاریخی پیش تاز است و احتمال قریب به یقین شهر شوش اولین شهر در تاریخ بشر است. علت اهمیت این جلگه ها وفور آب و حاصلخیزی خاک بود. بخشی از مناقشات جهانی در قرن ۲۱ بر سر آب است و در آینده اهمیت آب برای کشورها از نفت بیشتر خواهد شد.
مناقشه پاکستان و هند اگرچه به موقعیت استراتژیک کشمیر و همچنین اختلاف مذهبی ساکنان آن که عمدتا مسلمان هستند با هندوها مرتبط می باشد اما یکی از موارد مهم آن این است که این منطقه کوهستانی در رشته کوه هیمالیا سرچشمه یا محل عبور و تقویت رود سند است که بخش مهمی از حیات و اقتصاد پاکستان به آن وابسته است. به روایتی رودخانه سند برای بسیاری از نیازهای کشاورزی و مصرف محلی پاکستان حیاتی است.سیستم رودخانه سند که آب ۹۰ درصد از تولیدات غذایی پاکستان را تامین می‌کند، ۲۵ درصد از تولید ناخالص داخلی این کشور را شامل می‌شود.
شبه قاره هند که یک صفحه زمین ساختی می باشد شامل هند، سریلانکا، پاکستان، بنگلادش، میانمار، مالدیو و یکی دو کشور کوچک دیگر است. در سال ۱۹۴۷ و همزمان با خروج شبه قاره هند از سلطه استعمار انگلیس، با توجه به تنوع و اختلافات مذهبی، این شبه قاره تفکیک شد. هندوها کشور هندوستان، مسلمانان هند شرقی و غربی به ترتیب کشورهای بنگلادش و پاکستان را شامل شدند و مستقل گردیدند. کشمیر که در این مقطع حالتی شبه خودمختاری پیدا کرده بود شاهزاده ای داشت که هندو و متمایل یا به عبارتی متقاضی پیوستن به هند بود اما ساکنین کشمیر مسلمان بودند و متمایل به پاکستان. از همان زمان کشمیر که در موقعیت مرزی سه کشور هند و پاکستان و تا حدودی چین بود محل اختلاف هند و پاکستان گردید. حضور و ادعای چین تا حدودی کمرنگ تر بود. تا امروز هم چندین مورد اختلاف منجر به جنگ بین هند و پاکستان بر سر کشمیر اتفاق افتاد. با این توضیح همانطور که اشاره شد ریشه اختلاف عمدتا تضاد مذهبی بین ساکنان کشمیر و هندوها بود که ساکنان کشمیری بیشتر مسلمان و متمایل به پاکستان بودند. اما با ورود به قرن ۲۱ و اهمیت آب، سرچشمه و حوزه آبریز رودخانه نیز به ماجرا اضافه شد و در حال حاضر اهمیت کشمیر با توجه به اینکه سرچشمه رود سند است برای پاکستان دوچندان شده است. یکی از نکات خاص موضوع این است که هم هند و هم پاکستان ارتباط خوبی با آمریکا دارند و شاید همین موضوع بتواند از دخالت آمریکا که همواره آتش بیار ماجراهای جهانی بوده بکاهد. نکته حائز اهمیت دیگر آن است که دو کشور درگیر هر دو کشورهای اتمی هستند و خط و نشان ها و تهدیدهای اتمی از طرف این دو کشور نگرانی های منطقه ای و جهانی را به همراه دارد. با توجه به همسایگی دو کشور هند و پاکستان با ایران و البته بطور مشخص پاکستان و تاثیراتی که تنش های شبه قاره بر توسعه اقتصادی و آرامش تجاری جنوب شرق ایران و سواحل مکران و بطور ویژه بندر اقیانوسی چابهار به عنوان نزدیکترین منطقه به هند و پاکستان دارد، نقش آفرینی جمهوری اسلامی در ریختن آب سرد به این تنش لازم و ضروری است.
از طرفی نظر به قرابت های مذهبی، فرهنگی و حتی قومی و زبانی بین منطقه بلوچستان ایران و پاکستان
و همچنین از آنجاکه پاکستان به عنوان یک کشور مسلمان در کنار ایران، عراق و یمن بیشترین تعداد جمعیت شیعه را دارد و بطور مشخص با توجه به اینکه مذهب تشیع در کشمیر نیز طرفداران زیادی دارد، تلاش دیپلماتیک ایران برای جلوگیری از گستردگی تنش و ممانعت از جنگ و خونریزی و کشتار لازم می باشد. علاوه براین با توجه به خط لوله گاز صادراتی ایران به هند و پاکستان که به اصطلاح خط لوله صلح هم نامیده و اتفاقا با نیت پیام آوری صلح و دوستی در شبه قاره هند و بطور مشخص بین هند و پاکستان می باشد، ثبات و آرامش در این منطقه برای اقتصاد ایران و توسعه اقتصادی جنوب شرق ایران حائز اهمیت است.
ضمن اینکه ایران در چند سال اخیر روابط تجاری خوبی هم با هند و هم با پاکستان داشته و این سه کشور در اتحادیه های اقتصادی بین المللی مانند بریکس(هند و ایران) و اکو (پاکستان و ایران) هم نشین می باشند و به اینصورت روابط اقتصادی مشترکی بین آنها وجود دارد که در صورت وقوع جنگ می تواند پیامدهای منفی بر اقتصاد کشورهای عضو داشته باشد.
و در آخر از آنجاکه احتمال مهاجرانی که ممکن است در نتیجه وقوع جنگ به سمت سیستان و بلوچستان ایران روانه شوند زیاد است و ممکن است داستانی شبیه به مهاجرانی افغانی در نتیجه جنگ های افغانستان تکرار شود، لذا امیدوار به جلوگیری از وقوع جنگ در جنوب آسیا هستیم. سفر روزهای اخیر وزیر امور خارجه ایران به هند و پاکستان به منظور آرام کردن مناقشه اقدام قابل تحسین جمهوری اسلامی در این مقطع خاص از زمان می باشد.
* دکترای جغرافیا