گروه اقتصاد - بر اساس اطلاعات منتشرشده توسط شرکت بیمه سپرده‌های فدرال (FDIC)، تا پایان سال ۲۰۲۴ تعداد مؤسسات بانکی بیمه‌شده در ایالات متحده به ۴ هزار و ۵۳۹ مورد رسیده است. در ایران هم مطابق اظهارات رئیس‌کل بانک مرکزی، تعداد حساب‌های بانکی به ۶۵۰ میلیون رسیده است، به‌طوری‌که به‌طور متوسط هر فرد بالای ۱۸ سال دارای ۱۰ حساب بانکی است. مقایسه این آمار‌ها نشان می‌دهد که در حالی‌که در ایالات متحده با جمعیتی حدود ۳۴۷ میلیون نفر، متوسط تعداد حساب‌های بانکی به ازای هر فرد حدود ۵.۳ است، در ایران با جمعیتی حدود ۸۵ میلیون نفر، این عدد به ۱۰ حساب به ازای هر فرد بالای ۱۸ سال می‌رسد.
ایران با جمعیتی حدود ۸۵ میلیون نفر، حالا صاحب ۶۵۰ میلیون حساب بانکی است. این آماری است که محمدرضا فرزین، رئیس‌کل بانک مرکزی، به‌تازگی در یک نشست رسمی اعلام کرده است. آماری که شاید در نگاه اول تنها یک عدد به‌نظر برسد، اما در واقع آیینه‌ای از یک بی‌نظمی ساختاری و خلاء بزرگ در نظام بانکی و مالی کشور و همچنین هشداری است نسبت به فقدان یکپارچگی، ضعف در شفافیت اقتصادی و حتی بستری بالقوه برای فساد و پولشویی.
بر اساس اطلاعات منتشرشده توسط شرکت بیمه سپرده‌های فدرال (FDIC)، تا پایان سال ۲۰۲۴ تعداد مؤسسات بانکی بیمه‌شده در ایالات متحده به ۴ هزار و ۵۳۹ مورد رسیده است. در ایران هم مطابق اظهارات رئیس‌کل بانک مرکزی، تعداد حساب‌های بانکی به ۶۵۰ میلیون رسیده است، به‌طوری‌که به‌طور متوسط هر فرد بالای ۱۸ سال دارای ۱۰ حساب بانکی است. مقایسه این آمار‌ها نشان می‌دهد که در حالی‌که در ایالات متحده با جمعیتی حدود ۳۴۷ میلیون نفر، متوسط تعداد حساب‌های بانکی به ازای هر فرد حدود ۵.۳ است، در ایران با جمعیتی حدود ۸۵ میلیون نفر، این عدد به ۱۰ حساب به ازای هر فرد بالای ۱۸ سال می‌رسد.
فضای ناهماهنگ بانکی، ضعف در نظارت متمرکز و تعاملات میان نهادها، ادارات و موسسات با بانک‌ها، باعث شده بسیاری از افراد حتی بدون استفاده واقعی، ده‌ها حساب بانکی افتتاح کنند. حساب‌های راکد، فاقد گردش و حساب‌های مختص فعالیت‌های پنهان یا حساب‌هایی برای دور زدن ردیابی مالیاتی، تنها بخشی از این پدیده‌اند.
از منظر سیاست‌گذاری اقتصادی، این حجم عظیم حساب‌های بانکی باعث می‌شود ردگیری دقیق تراکنش‌ها، اجرای قانون مالیات بر تراکنش‌های سنگین، یا سیاست‌گذاری هدفمند در توزیع یارانه‌ها و تسهیلات بانکی با چالش جدی مواجه شود. حتی در مواردی، شناسایی دقیق فعالیت‌های مشکوک یا غیرقانونی به‌دلیل پراکندگی حساب‌ها و نبود یک سیستم یکپارچه برای راستی‌آزمایی مالکان حساب، غیرممکن می‌شود.
برخی تحلیل‌گران بر این باورند که کاهش تعداد حساب‌های بانکی، اگر با شفافیت اطلاعات مالی، اتصال سامانه‌های بانک‌ها و سیاست‌های ضدپولشویی همراه نشود، نمی‌تواند به‌تنهایی مؤثر واقع شود. در واقع، مسئله تنها تعدد حساب‌ها نیست، بلکه فقدان سیاست یکپارچه برای مدیریت این حساب‌هاست که دلیل اصلی ناکارآمدی در نظام بانکی است.
کامران ندری، کارشناس حوزه پولی و بانکی در پاسخ به اینکه تعدد حساب‌های بانکی در ایران ناشی از نبود یکپارچگی در سیستم بانکی است یا اقتضای اقتصاد کشور؟ به اقتصاد ۲۴ گفت: «این ادعای رییس بانک مرکزی از نظر کارشناسی باید بررسی شود ولی تجربه شخصی من می‌گوید این امر به نظام بانکی مربوط می‌شود، چراکه بانک‌ها با ادارات مختلف تعاملاتی دارند که در نتیجه آن، کارمندان ادارات را وادار می‌کنند که در بانکی که با اداره مذکور همکاری دارد، حساب باز کنند. ارباب رجوع هم باز آنجایی که با ادارات مختلفی سر و کار دارند، در تعاملات مالی با آنها مجبور می‌شوند در بانک‌های مختلف حساب باز کنند. درواقع اگر آن ادارات پرداختی به افراد داشته باشند، آنها مجبورند در بانک‌های مختلف حساب باز کنند.»
وی ادامه داد: «بنده به عنوان فردی که با این وضعیت مواجه شده‌ام، وقتی به عنوان مدرس به دانشگاه پیام نور برای تدریس می‌روم می‌گویند در بانک ایکس (X) باید حساب داشته باشید یا مثلا دانشگاه تربیت مدرس می‌گوید باید در بانک ایگرگ (Y) حساب داشته باشید؛ این باعث می‌شود من مجبور شوم در بانک‌های مختلف حساب باز کنم؛ بنابراین دلیل این تعدد حساب این است که موسسات و نهاد‌های کشور با بانک‌های مختلف کار می‌کنند. از این رو افرادی که در ارتباط با این موسسات و نهاد‌ها هستند، مجبور می‌شوند در چندین بانک حساب داشته باشند تا مطالبات خود را وصول کنند.»
این استاد دانشگاه درباره علت دیگر تعدد حساب‌ها در ایران بیان کرد: «نکته دیگر این است که اگر شما مجبور شوید از دو یا سه بانک وام بگیرید باید در همان بانک حساب باز کنید چراکه نمی‌توانید تمام اعتبارتان را از یک بانک دریافت کنید. به باور من این تمایل عموم افراد نیست که در بانک‌های مختلف حساب داشته باشند بلکه این بانک‌ها هستند که به دلیل تعاملاتشان با دستگاه‌های مختلف افراد را مجبور می‌کنند در بانک‌های مختلف حساب باز کنند. از سوی دیگر برای بانک‌ها هم خوب است که مشتری زیادی را به خود جذب کنند. هر حسابی که در بانکی ایجاد می‌شود بالاخره یک رسوبی دارد؛ بنابراین آن سود همیشه یک منابعی را برای بانک ایجاد می‌کند که می‌توانند از آن استفاده کنند. از این رو به نظر می‌آید عامل این تعدد حساب‌ها بیشتر بانک‌ها هستند که از این وضعیت منتفع می‌شوند.»
ندری درباره تبعات تعدد حساب‌ها برای نظارت مالیاتی و مبارزه با پولشویی، گفت: «اگر یک سیستم مرکزی وجود داشته باشد که تمام تراکنش‌های بانک‌ها از آن سیستم بگذرد، که من فکر می‌کنم در کشور وجود دارد و یک بخشی از آن در بانک مرکزی است و درگاه‌های مختلف بانک‌ها از این سیستم مرکزی عبور می‌کنند، گمان نمی‌کنم مشکل خاصی به وجود بیاورد. اما اگر سیستم بانک‌ها بصورت جزیره‌ای و پراکنده باشد و اطلاعات را با هم به اشتراک نگذارند، می‌تواند مشکلاتی را به وجود بیاورد چراکه یک نفر ممکن است در بانکی حساب داشته باشد و در آن فعالیت‌های خلاف مقررات را انجام دهد، اما پس از آنکه رابطه‌اش با آن بانک قطع شود، ادامه فعالیتش را در بانک دیگری انجام دهد. همچنین افرادی که قصد فرار مالیاتی دارند ممکن است در چند بانک مختلف حساب داشته باشند و اداره مالیات متوجه میزان واریزی‌ها به حساب آنان نشود.»
این اقتصاددان در ادامه خاطرنشان کرد: «تعدد حساب در بانک‌ها چنین مشکلاتی را می‌تواند به وجود بیاورد ولی اگر یک نظام بانکی یکپارچه باشد که نظارت داشته باشد که میزان واریزی‌ها به نام یک شخص چه قدر است، می‌توان این مشکلات را کاهش داد.»
ندری در پاسخ به اینکه آیا در ایران چنین زیرساختی فراهم است یا خیر به اقتصاد ۲۴ گفت: «به نظرم می‌آید که در ایران این نظام را داریم. بدین صورت که بانک مرکزی یک مرکزی دارد که کُر (Core) همه بانک‌ها به آن متصل است. البته پیشتر بانک‌ها سیستم متمرکزشان (Core Banking System) را از دو قسمت مختلف می‌گرفتند و من اطلاعی ندارم که اکنون به یکدیگر وصل شده‌اند یا خیر، اما اگر وصل باشد و من بخواهم به افراد شماره حساب‌های مختلف بدهم، سیستم بانکی متوجه می‌شود که این حساب‌ها متعلق به یک نفر است و می‌توانند واریزی‌های ماهانه یک شخص را به سازمان امور مالیاتی اعلام کنند یا اگر عملیات پولشویی دارد صورت می‌گیرد، آن را کشف کنند.»