دریاچه ارومیه بزرگترین دریاچۀ آب شور خاورمیانه، در سال‌های گذشته به دنبال تصمیمات نادرست و تغییرات زیست محیطی ایجاد شده با کاهش سطح آب و خشکسالی روبرو شده است، در این شرایط امسال به دلیل تخصیص ندادنِ حقآبه دریاچه از سدهای حوضه آبریز دریاچه ارومیه و تکمیل نشدنِ تونل انتقال آب، بخش زیادی از آب خود را از دست داده و در معرض خشک شدن کامل قرار دارد.به گفته رئیس هیئت تحقیق و تفحص ستاد احیای دریاچه ارومیه، فاز اول پروژه انتقال آب از سد «کانی سیب» به دریاچه ارومیه تا بهمن امسال به پایان می‌رسد. روح‌الله متفکر آزاد گفته در فاز نخست انتقال آب، این اقدام با توان حدود ۳۰۰ میلیون متر مکعب در سال انجام می‌شود، اما این صحبت‌ها در حالی مطرح شده‌اند که رئیس سازمان حفاظت محیط‌ زیست، پیش از این گفته بود «ما در ارومیه شدیدا مشکل داریم و به مرز بحران رسیده‌ایم.»
دهه 80 و آغاز سقوط دریاچه
دریاچه ارومیه که از اواسط دهه ۸۰ شمسی شروع به خشک شدن کرد، امروزه در خطر خشک شدن کامل قرار دارد به طوری که در تازه‌ترین فیلمی که از منظر فضا توسط یک فضانورد روس ثبت شده است به وضوح می‌توان میزان خشک شدن این دریاچه و تفاوت آن با دریاچه “وان” را مشاهده کرد. به گزارش ایسنا، دریاچه ارومیه که در گوشه شمال غربی ایران واقع شده است، یکی از بزرگترین دریاچه‌های دائمی زیاده‌شور (hypersaline) جهان - دارای آب شورتر از آب دریا - و بزرگترین دریاچه خاورمیانه است که در سال‌های اخیر با مشکل کاهش سطح آب و خشکسالی روبرو شده است که در نتیجه آن امسال بدلیل عدم تخصیص حق آبه دریاچه از سدهای حوضه آبریز دریاچه ارومیه و عدم تکمیل تونل انتقال آب به دریاچه، بیش از ۹۵ درصد از آن بطور کامل خشک شده است.
در سال ۱۳۹۸ در پی جاری شدن سیلاب، اخباری مبنی بر پُر شدن دریاچه ارومیه منتشر شد اما این در حالی بود که تصاویر سازمان فضایی ایران در آن زمان نشان داد که تنها بخشی از این دریاچه از آب ناشی از جاری شدن سیل پر شده است. دریاچه ارومیه که در سالیان اخیر دچار بحران شده هنوز با وجود اتخاذ برخی تمهیدات از جانب دولت به وضعیت طبیعی خود بازنگشته است. اکنون پس از گذشت دو سال مجددا این دریاچه وارد فاز بحرانی شده است.
دریاچه ارومیه که در گوشه شمال غربی ایران واقع شده است، بین استان‌های آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی در ایران و در قسمت غربی دریای خزر قرار دارد. دریاچه ارومیه در ابعاد کامل خود، بزرگترین دریاچه خاورمیانه و ششمین دریاچه بزرگ نمکی روی زمین با مساحت تقریباً ۵۲۰۰ کیلومترمربع، طول ۱۴۰ کیلومتر، عرض ۵۵ کیلومتر و عمق ۱۶ متری بود.
کاهش چشمگیر مساحت دریاچه
ترکیبی از خشکسالی و افزایش انحراف آب برای مصرف آبیاری کشاورزی در حوضه آبخیز این دریاچه باعث کاهش چشمگیر مساحت این دریاچه طی سالیان اخیر شده است. همچنین ساخت سد روی رودخانه‌هایی که به آن می‌ریزند و کشیدن آب‌های زیرزمینی این منطقه موجب شده تا دریاچه ارومیه به مرور زمان کوچک و کوچکتر شود. دریاچه ارومیه به همراه تقریباً ۱۰۲ جزیره خود، به عنوان یک پارک ملی توسط سازمان محیط زیست ایران محافظت می‌شود.
بررسی‌ها نشان داده که کشاورزی و آبیاری زمین‌های زراعی، استفاده بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی این منطقه و سوءمدیریت موجب این وضعیت شده است، چرا که همانطور که در تصویر زیر مشاهده می‌کنیم، دریاچه وان در ترکیه که فاصله چندانی با دریاچه ارومیه ندارد، سال‌های سال است که دارای وضعیت باثباتی است و برخلاف دریاچه ارومیه دچار بحران نشده است.
برای احیای کامل دریاچه ارومیه باید با یک برنامه مدیریت جامع آب، تمام عناصر را در نظر بگیرد و تعادل در تقاضای آبیاری، حفظ اکوسیستم، تأثیرات اجتماعی و انسانی و کیفیت آب و همچنین عملکرد سیاسی و ملی و منطقه‌ای را در نظر داشته باشد. به زبان خیلی ساده، دریاچه ارومیه برای پیشگیری از وقوع یک فاجعه زیست محیطی به آب بیشتری نیاز دارد.
به اعتقاد محققان وضعیت ۲۰ سال اخیر دریاچه ارومیه منحصر به فرد و مستقل از میزان بارش‌ها بوده که این امر نشان می‌دهد سهم عوامل انسانی در بروز خشکسالی بیشتر بوده است.
امکان احیای کامل دریاچه از دست رفته است
مهندس علی حاجی مرادی، کارشناس ارشد حوزه آب دانشگاه صنعتی شریف و مسئول واحد فنی ستاد احیای دریاچه ارومیه در وبینار جشنواره ملی استارت آپی حرفه سبز با موضوع برنامه احیای دریاچه ارومیه که چندی پیش از سوی دانشگاه شیراز برگزار شد، با تاکید بر اینکه تغییراتی که در این حوضه آبریز در ۲۸ سال اخیر رخ داده منحصر به فرد است، گفت: مطالعات دیرینه شناسی که توسط دو محقق ایرانی دانشگاه میامی بر روی دریاچه ارومیه انجام شد، حاکی از آن است که حتی در زمانی که میزان بارش آن ۱۸۰ میلی متر (کمترین میزان بارندگی و خشکسالی) بوده است، این دریاچه خشک نشد و این نشان می‌دهد اتفاقاتی که در این حوضه در سال‌های اخیر رخ داد، ناشی ازعوامل غیر طبیعی بوده است.
وی با اشاره به کاهش تراز دریاچه ارومیه و بارش در این دریاچه از سال ۱۳۷۴ تا ۱۳۹۲، با تاکید بر اینکه رفتار کاهشی تراز این دریاچه کاملا مستقل از میزان بارش سالانه حوضه آبریز آن بوده است، اظهار کرد: تراز ارومیه در سال ۱۳۷۴ به ۱۲۷۸ متر و در سال ۸۴ به ۱۲۷۴ متر رسید و این میزان در سال ۹۴ به ۱۲۷۰ متر رسید.
حاجی مرادی، با بیان اینکه در خشک شدن ارومیه عوامل انسانی و طبیعی دخیل است، ادامه داد: سهم عوامل طبیعی در خشک شدن دریاچه ارومیه ۳۱ درصد است که شامل کاهش ۱۸ درصدی بارش و افزایش ۱.۵ درجه‌ای دما در دو دهه اخیر نسبت به دوره بلند مدت است و سهم عوامل انسانی ۶۹ درصد است که شامل توسعه کشاورزی و احداث سدها و افزایش برداشت از منابع آب زیر زمینی می‌شود.
چندی پیش یکی از اعضای هیئت علمی دانشگاه ارومیه نیز گفت: احیای کامل دریاچه ارومیه امکان‌پذیر نیست!
وی با بیان اینکه احیای کامل دریاچه ارومیه با توجه به شرایط اقلیمی و کمبود آب در حوضه دیگر امکان‌پذیر نیست، ادامه داد: تنها می‌توان نصف بخش شمالی و نصف بخش جنوبی دریاچه را در دو فاز احیا کرد چرا که به دلیل وسعت بالای دریاچه و نبود آب کافی اگر بخواهیم کل دریاچه را احیا کنیم آب ورودی در سطحی وسیع پخش و تبخیر شده و آب ورودی عملا نتیجه‌ای برای دریاچه نخواهد داشت!
دریاچه ارومیه هم چنان کسر ورودی آب دارد
در همین حال یک کارشناس حوزه آب و محیط زیست گفت: دریاچه ارومیه سال 1375، 33 میلیارد متر مکعب آب داشت اکنون این میزان به کمتر از یک میلیارد متر مکعب آب رسیده است، در حال حاضر تقریبا می‌توان گفت ما به بدترین وضعیت رسیده‌ایم، زیرا سطح تراز دریاچه هرگز در سطح کنونی نبوده است.
محمد درویش در گفت‌وگو با ایلنا، درباره وضعیت دریاچه ارومیه باتوجه به بارندگی‌های اخیر اظهار داشت: امسال علیرغم ریزش‌های آسمانی خوبی که در کشور داشتیم اما میانگین بارش حوضه آبخیز دریاچه ارومیه حدود 20 درصد از میانگین درازمدت کمتر بوده و این حوضه همچنان دچار خشکسالی است و اگر این وضعیت تداوم داشته باشد باید برای یک سال خشک خودمان را آماده کنیم. 
وی افزود: جهاد کشاورزی استان‌های آذربایجان غربی و شرقی و شمال کردستان باید به کشاورزان بگویند که از کشت دوم صرفنظر کرده و کشت‌های پرآب‌بر را متوقف کنند بخصوص محصولاتی مثل باغ‌های سیب بشدت می‌تواند بحران را جدی‌تر کند و این استان‌ها با بحران آب روبرو شوند، چغندرکاری به عنوان یکی از اقلام پرمصرف در حوزه دریاچه ارومیه باید مدیریت شود و سطح زیر کشت آن کاهش پیدا کند، در غیر این صورت ما شاهد افزایش تولید چشمه‌های گرد و خاک در حوضه آبخیز دریاچه ارومیه و کف بستر دریاچه خواهیم بود. مگر اینکه اتفاق خاصی بیفتد و بارندگی به طرز چشمگیری تا پایان زمستان افزایش پیدا کند، در این صورت شرایط به سمت نرمال برمی‌گردد که البته چندان نمی‌توان روی این موضوع حساب کرد.
این کارشناس حوزه آب و محیط زیست با بیان اینکه اگر با همین شیوه مدیریتی جلو برویم چشم‌انداز امیدبخشی برای نجات دریاچه وجود ندارد، تاکید کرد: دریاچه زمانی احیا می‌شود که بتوان اقتصادی تعریف کرد که آب‌محور نباشد، حداقل برای 10 سال باید به سمت آیش حوضه آبخیز دریاچه ارومیه حرکت کنیم و از حدود 7 میلیارد متر مکعب منابع آبی دریاچه اورمیه حداقل سالی 3.6 میلیارد متر مکعب را به دریاچه اختصاص دهیم و مابقی آب را در اختیار بخش شرب، صنعت و کشاورزی قرار دهیم اما اکنون این اراده دیده نمی‌شود. 
وی خاطرنشان کرد: در 8 سالی که ستاد احیای دریاچه ارومیه هم فعال بود کاری انجام نشد اکنون که رسما ستاد تعطیل شده و با سپرده شدن مسئولیت به دست استاندار آذربایجان غربی کسی که مخالف برنامه‌های ستاد احیا بوده؛ شرایط حاکی از این است که باوری نسبت به ماجرای احیا وجود ندارد، بنابراین آینده دریاچه واقعا نگران‌کننده است. درویش گفت: دریاچه سال 1375، 33 میلیارد متر مکعب آب داشت اکنون این میزان به کمتر از یک میلیارد متر مکعب آب رسیده است، در حال حاضر تقریبا می‌توان گفت ما به بدترین وضعیت رسیده‌ایم، زیرا سطح تراز دریاچه هرگز در سطح کنونی نبوده است، ضمن اینکه در فصل زمستان هستیم طبق آنچه از شواهد امر برمی‌آید در فصل تابستان آینده احتمال خشک شدن دریاچه خیلی زیاد است.