حملات آمریکا و اسرائیل به ایران، تنها اختلال موقتی در برنامه هسته‌ای ایجاد کرده و نتوانسته آن را متوقف کند. با وجود آسیب به برخی تأسیسات، ایران توان فنی برای ادامه غنی‌سازی را حفظ کرده است. اختلاف نظر جدی درباره میزان خسارت‌ها و آینده مذاکرات هسته‌ای وجود دارد. همزمان، فشارهای داخلی برای تسلیحاتی‌شدن برنامه هسته‌ای افزایش یافته و چشم‌انداز دیپلماسی به‌شدت به اعتمادسازی و کاهش تحریم‌ها وابسته شده است.
به گزارش فرارو به نقل از روزنامه العربی الجدید، حملات نظامی آمریکا و اسرائیل به خاک ایران، پرسش‌های تازه و اساسی در خصوص آینده برنامه هسته‌ای تهران برانگیخته است. پس از برقراری آتش‌بسی شکننده با میانجی‌گری واشنگتن و دوحه که از ۲۴ ژوئن و به دنبال دوازده روز جنگ اجرایی شد، گزارش‌ها و ارزیابی‌های مختلف و حتی متناقض در مورد میزان آسیب‌ها به تأسیسات هسته‌ای ایران منتشر شده است.
آمریکا در دوراهی: ادامه چرخه تنش با ایران یا ترسیم خط قرمز جدید؟
فارغ از میزان خسارات وارده به تأسیسات هسته‌ای، بعید به نظر می‌رسد جمهوری اسلامی برنامه هسته‌ای خود را متوقف کند. حتی با وجود ترور دانشمندان هسته‌ای و بمباران سایت‌های کلیدی، ایران همچنان توان علمی و زیرساخت صنعتی لازم برای ادامه این برنامه را در اختیار دارد. محسن میلانی، استاد دانشگاه فلوریدای جنوبی و نویسنده کتاب «ظهور ایران و رقابت با آمریکا در خاورمیانه»، معتقد است: «برنامه هسته‌ای هیچ‌گاه بخش مرکزی دکترین دفاعی ایران نبوده، اما امروز به نماد غرور ملی جمهوری اسلامی تبدیل شده است.»
یکی از نخستین واکنش‌های تهران پس از پایان جنگ دوازده‌روزه با اسرائیل و آمریکا، تصویب طرحی در مجلس شورای اسلامی برای تعلیق همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بود. ایران همچنین در جریان این درگیری‌ها تهدید کرد که ممکن است از معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) خارج شود، اما تاکنون این تهدید را عملی نکرده است.
آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مدت‌هاست که آماج انتقادات در ایران قرار گرفته است. الکس وطن‌خواه، پژوهشگر ارشد در مؤسسه خاورمیانه می‌گوید بسیاری از مقامات و کارشناسان ایرانی، رافائل گروسی، مدیرکل آژانس را هدف انتقاد قرار داده‌اند و بر این باورند که گزارش ماه مه آژانس، با اشاره به «افزایش سریع ذخایر اورانیوم غنی‌شده» در ایران و مطرح‌کردن آن به‌عنوان یک «نگرانی جدی»، عملاً زمینه را برای حملات اسرائیل فراهم کرده است. وطن‌خواه توضیح می‌دهد: «گروسی هدف حملات شدیدی قرار گرفته و برخی او را مسئول تسهیل حمله اسرائیل می‌دانند. بسیاری می‌پرسند چرا او پیش‌تر به‌صراحت اعلام نکرد که هیچ نشانه‌ای از نظامی‌شدن برنامه هسته‌ای ایران وجود ندارد.»
از سوی دیگر، تریتا پارسی، کارشناس ارشد اندیشکده کوئینسی معتقد است در صورتی که ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران نابود نشده باشد، اسرائیل به احتمال زیاد فشار بر آمریکا برای اقدام نظامی بیشتر را افزایش خواهد داد؛ اما حتی اگر این ذخایر از بین رفته باشد، تل‌آویو تمرکز خود را بر تشویق به حمله علیه برنامه موشکی یا سایر ظرفیت‌های نظامی متعارف ایران خواهد گذاشت. او می‌گوید: «دولت آمریکا به این جمع‌بندی رسیده که فشار اسرائیل برای ادامه عملیات نظامی علیه ایران پایانی ندارد و اگر علاقه‌ای به تداوم این روند ندارد، شاید بهتر باشد از همان ابتدا خط‌کشی کند و اجازه ندهد این چرخه تنش وارد مرحله تازه‌ای شود.»
آیا مذاکره خواهد شد؟
حملات هماهنگ آمریکا و اسرائیل، شوک عمیقی را نه تنها در میان مقامات جمهوری اسلامی، بلکه در سطح افکار عمومی ایران ایجاد کرده و شماری از جناح‌های تندرو را به سمت مطالبه شتاب‌بخشی به برنامه تسلیحات هسته‌ای سوق داده است. محسن میلانی در این‌باره می‌گوید که اکنون فشار بیشتری از سوی برخی محافل در ایران برای حرکت به این سمت به وجود آمده، اما تأکید می‌کند: «صرف خواستن، به معنای توانستن نیست.» به گفته او، اسرائیل و آمریکا در ماه‌ها و حتی سال‌های آینده تحرکات ایران را با حساسیت رصد خواهند کرد.
در همین حال، تریتا پارسی، کارشناس ارشد مؤسسه کوئینسی، معتقد است که گرایش به ایجاد بازدارندگی هسته‌ای در ایران اکنون بسیار پررنگ‌تر از گذشته شده است. او توضیح می‌دهد: «بحث‌های داخلی احتمالاً به نفع کسانی تغییر مسیر می‌دهد که ساخت سلاح هسته‌ای را راه‌حل نهایی می‌دانند، نه صرفاً ابزاری برای چانه‌زنی در مذاکرات.» با این حال، تریتا پارسی خاطرنشان می‌کند که هنوز امکان پیشگیری از این روند وجود دارد؛ اما تحقق این هدف مستلزم توافقی جدید است که امتیازات بیشتری به‌ویژه در حوزه رفع تحریم‌ها برای ایران به همراه داشته باشد.
با این حال، بازگشت ایران به گفت‌وگوهای مستقیم یا غیرمستقیم با آمریکا آسان نخواهد بود؛ به‌ویژه اکنون که سطح بی‌اعتمادی نسبت به واشنگتن به‌طرز بی‌سابقه‌ای افزایش یافته است؛ چرا که حمله اسرائیل با حمایت و همراهی آمریکا درست زمانی صورت گرفت که مذاکرات غیرمستقیم با میانجی‌گری عمان در جریان بود. با این وجود، آندریاس کریگ، استاد مطالعات امنیتی در کینگز کالج لندن معتقد است که راه‌حل دیپلماتیک همچنان اجتناب‌ناپذیر است، چرا که اقدامات نظامی نتوانسته به بحران هسته‌ای ایران پایان دهد.