پس از امضای توافق صلح میان ارمنستان و آذربایجان در حضور رئیس‌جمهور آمریکا، موضوع ورود ناتو به مرزهای شمالغرب ایران در افکار عمومی و رسانه‌ها پررنگ شد. موضوعی که ریشه در اجاره ۹۹ ساله محورهای مواصلاتی میان سرزمین اصلی آذربایجان با جمهوری نخجوان و عبور از خاک ارمنستان دارد.
به گزارش فرارو، آنچه روز جمعه در واشنگتن دی‌.سی میان نیکول، پاشینیان نخست‌وزیر ارمنستان، الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان با حضور دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا امضا شد، چارچوبی برای صلح میان ایروان و باکوست. توافقی که پیش از این میان وزاری خارجه دو کشور به امضا رسیده بود.
جزئیات این توافق برای تبدیل به قرارداد، همانطور که اخیراً از سوی آذربایجان اعلام شد، میان دو کشور بررسی خواهد شد. اما موضوع ناتو، با توجه به این که در توافق واشنگتن و اظهارات مقامات ایروان و آذربایجان وجود ندارد، نیازمند تامل بیشتر است. ناتو مرزهای ایران را ترک نکرده بود که بخواهد بازگردد.
۷۳ سال همسایگی با ناتو
ایران با یکی از قدیمی‌ترین اعضای ناتو، ۵۳۴ کیلومتر مرز مشترک دارد. ترکیه در سال ۱۹۵۲ در دوران ریاست‌جمهوری جلال بایار، همراه یونان به عضویت این پیمان درآمدند. در واقع ترکیه و یونان نخستین کشورهایی بودند که به ۱۲ عضو رسمی و ابتدایی ناتو اضافه شدند.
در طول ۷۳ سال گذشته، روابط ایران و ترکیه فرازونشیب زیادی داشته است. گاهی رقابت‌ها به خصومت کشیده شده و گاه همکاری و منافع مشترک در روابط دو کشور به اختلافات چیره شده است. ۲۲ اسفند ۱۴۰۳، سفیر ایران در ترکیه اعلام کرد که حجم تجارت دو کشور در بهمن ماه این سال از ۱۷.۵ میلیارد دلار عبور کرده است. بنابراین، عوامل مختلفی در این موضوع تاثیرگذار هستند.
دیگر پایگاه‌های ناتو در منطقه
ارتش ایالات متحده آمریکا محور پیمان آتلانتیک شمالی یا ناتو را تشکیل می‌دهد. در کنار آمریکا، کشورهای فرانسه و انگلستان نیز دو قدرت دیگر در این پیمان هستند که در کنار هم سه عضو هسته‌ای ناتو محسوب می‌شوند. ناتو به صورت رسمی پایگاهی ذیل این عنوان در دیگر مناطق جهان ندارد. بلکه کشورها بر اساس توافقات نظامی، در مناطق دیگر از جمله دیگر کشورهای عضو ناتو، پایگاه نظامی دایر می‌کنند.
در صورتی که این سه کشور را مد نظر قرار بدهیم، حضور عناصر موثر ناتو در اطراف ایران از این قرار است:
آمریکا در کشورهای بحرین، عمان، امارات، قطر، عربستان، کویت، عراق، اردن، مصر و ترکیه پایگاه و سایت‌های نظامی در اختیار دارد که در چهار حوزه دریایی، هوایی، زمینی و اطلاعاتی فعال هستند.
انگلستان در کشورهای عمان، امارات، قطر، بحرین، کویت، عربستان سعودی، اردن و عراق پایگاه‌ و تاسیساتی در اختیار دارند که مانند آمریکا، در چهار حوزه فعال هستند.
فرانسه نیز پایگاه‌هایی در منطقه دارد که نزدیک‌ترین آن‌ها به ایران پایگاه هوایی و دریایی مستقر در امارات است. بعد از آن پایگاه زمینی فرانسه در جیبوتی (تنگه باب‌المندب) مورد توجه قرار می‌گیرد.
ترکیه نیز به عنوان یک کشور دیگر ناتو، در قطر دارای تاسیسات نظامی است. به غیر از این پایگاه‌ها، باید به این مورد نیز اشاره کرد که کشور عراق در غرب ایران به صورت از ۲۰۰۳ تا ۲۰۱۱ و افغانستان از ۲۰۰۱ تا ۲۰۲۱ تحت اشغال آمریکا و کشورهای ناتو تحت عنوان مختلف‌های بود. این حضورهای نظامی بخشی از معادلات است و نه تمام آن‌ها.
کارکردهای اقتصادی کریدور زنگزور برای آمریکا و اروپا
خبرآنلاین هم می نویسد: مسیر که عموما از آن با عنوان «کریدور زنگزور» یاد می‌شود از نظر اقتصادی برای آمریکا و اروپا اهمیتی استراتژیک دارد، زیرا به‌عنوان بخشی از کریدور میانی، مسیری جایگزین برای تجارت بین آسیا و اروپا فراهم می‌کند که از روسیه و ایران عبور نمی‌کند.
به گزارش ژئوپولیتیکال مانیتور، این کریدور با اتصال آذربایجان به نخجوان و ترکیه، هزینه‌های حمل‌ونقل را کاهش داده و زمان انتقال کالا از چین به اروپا را تا ۳۰ درصد کوتاه می‌کند. این امر به تقویت زنجیره تأمین جهانی، به‌ویژه در بخش انرژی، کمک می‌کند.
در همین راستا به گزارش فارن پالیسی (۲۰۲۵)، آمریکا با کنترل توسعه کریدور از طریق کنسرسیوم خصوصی، نفوذ خود را در تجارت منطقه‌ای افزایش می‌دهد. این کریدور به شرکت‌های آمریکایی امکان دسترسی به منابع انرژی قفقاز و آسیای مرکزی را می‌دهد، که به کاهش وابستگی اروپا به گاز روسیه کمک می‌کند. حجم تجارت پیش‌بینی‌شده از طریق این کریدور تا سال ۲۰۳۰ به ۲۰ میلیارد دلار در سال می‌رسد.
حضور نظامی در کریدور زنگزور
حضور نظامی مستقیم در کریدور زنگزور موضوعی بحث‌برانگیز است که در منابع مختلف به‌صورت متفاوت گزارش شده است.
اما بیانیه سه جانبه کاخ سفید حضور نظامی مستقیم آمریکا یا ناتو در کریدور را پیش‌بینی نکرده است. با این حال، نزدیکی کریدور به مرز ایران نگرانی‌هایی را در تهران ایجاد کرده، زیرا زیرساخت‌های کریدور می‌توانند برای استقرار تجهیزات نظارتی یا لجستیکی نظامی استفاده شوند.
آمریکا از طریق آموزش نظامی و تأمین تسلیحات برای آذربایجان، به‌طور غیرمستقیم حضور نظامی خود را در منطقه تقویت می‌کند. این شامل فروش پهپادها و سیستم‌های دفاع هوایی به ارزش ۵۰۰ میلیون دلار در سال ۲۰۲۵ است.
احتمال حضور ناتو در مرزهای ایران
ادعای حضور ناتو در مرزهای ایران از طریق کریدور جدید موضوعی حساس و مورد مناقشه است که در منابع مختلف به‌صورت متفاوت تحلیل شده است.
آنچنان که ای‌ای دیلی (۲۰۲۵) نیز توصیف کرده، برخی منابع ایرانی و روسی کریدور زنگزور را «کریدور تورانی ناتو» نامیده‌اند و مدعی‌اند که این پروژه به ناتو امکان می‌دهد تا پایگاه‌هایی در نزدیکی مرزهای ایران ایجاد کند. با این حال، بیانیه صلح هیچ اشاره‌ای به حضور مستقیم ناتو ندارد.
این در حالی است که ناتو علاقه‌مند به گسترش نفوذ خود در قفقاز جنوبی است، اما حضور نظامی مستقیم در کریدور زنگزور بعید است، زیرا ارمنستان، به‌عنوان کشوری که کریدور در خاک آن قرار دارد، عضو ناتو نیست و روابط نزدیکی با روسیه دارد. با این حال، همکاری‌های نظامی ناتو با آذربایجان، مانند تمرینات مشترک در سال ۲۰۲۴، می‌تواند به‌طور غیرمستقیم به تقویت حضور ناتو در منطقه منجر شود.
به همین دلیل است که ایران و روسیه معتقدند که کریدور زنگزور بخشی از استراتژی ناتو برای محاصره آن‌ها است. علی‌اکبر ولایتی، مشاور رهبر انقلاب، کریدور را «گورستان مزدوران ترامپ» خوانده و هشدار داده که ایران اجازه حضور ناتو در نزدیکی مرزهای خود را نخواهد داد. با این حال، شواهد کنونی نشان‌دهنده حضور غیرنظامی (زیرساختی) آمریکا در کریدور است، نه حضور مستقیم ناتو.