پنج روز مانده به موعدی که اروپا برای ارسال نامه فعال‌سازی «مکانیسم ماشه» به شورای امنیت تعیین کرده است، ژنو بار دیگر صحنه دیداری میان ایران و تروئیکای اروپایی شد. نشست عصر سه‌شنبه اگرچه در ظاهر ادامه‌ای بر گفت‌وگوی دیپلماتیک بود، اما در باطن یادآور سکونی است که به جای گشودن مسیر تازه، بیشتر به تثبیت مواضع پیشین تمایل داشته است.
امید محسنی در برنا می نویسد: روایت ایران و اروپا در این زمینه نشان می‌دهد، دو طرف به رغم تمایل برای ادامه مذاکرات با تفسیرهای متفاوتی از گزینه‌های روی میز و عملکرد طرف مقابل روبه‌رو هستند. از نخستین ساعت‌های پس از پایان نشست، رسانه‌های غربی روایت غالب خود را شکل دادند: «بی‌نتیجه و بی‌راهکار عملی.» لارنس نورمن، خبرنگار وال‌استریت ژورنال، نوشت که ایران «برخی گزینه‌ها را روی میز گذاشته، اما فاقد جزئیات کافی بوده‌اند.» او تأکید کرد که مکانیسم ماشه همچنان «محور تحولات» است و تصمیم نهایی در این باره هنوز اتخاذ نشده. خبرگزاری اکسیوس هم از قول یک منبع آگاه ادعا کرد که ایران هیچ طرح ملموس و قابل ارائه‌ای در ژنو نداشت.این روایت‌ها بر همان سه مطالبه ادعای اروپایی‌ها در نشست استانبول تاکید داشتند: از سرگیری مذاکرات مستقیم با آمریکا، بازگشت کامل بازرسان آژانس به ایران و تعیین تکلیف ذخایر اورانیوم غنی‌شده. سه مطالبه‌ای که در نگاه تهران، نه خواسته‌های مستقل اروپا، بلکه بازتاب «نیازهای نیابتی» واشنگتن است.
روایت ایران؛ پایبندی به دیپلماسی، هشدار درباره تبعات حقوقی
ماجرا در تهران به گونه‌ای دیگر دیده شد. کاظم غریب‌آبادی، معاون حقوقی و بین‌الملل وزارت خارجه، پس از نشست نوشت: «ایران همچنان به دیپلماسی و یک راه‌حل سودمند برای هر دو طرف متعهد است. زمان آن است که سه کشور اروپایی و شورای امنیت انتخاب درستی انجام دهند و به دیپلماسی، زمان و فضا بدهند.»اسماعیل بقائی، سخنگوی وزارت خارجه، هم با لحنی هشدارآمیز‌تر موضع گرفت: «مواضع ایران در مذاکرات به‌صورت شفاف تبیین شد. هیچ یک از سه کشور اروپایی از نظر حقوقی و قانونی چنین حقی ندارند که مکانیسم ماشه را فعال کنند و در صورت اقدام، تبعات آن متوجه خودشان خواهد بود.» او افزود که تماس‌ها ادامه خواهد داشت و این مسیر باید نهایتاً به صیانت از منافع ملی ایران منجر شود.
سایه آژانس بر مذاکرات
یکی از گزینه‌های روی میز ایران و اروپا، همزمان با ژنو، نام آژانس بار دیگر در صدر اخبار قرار گرفت. رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، در کنفرانسی در آمریکا اعلام کرد که بازرسان این نهاد «برخلاف برخی اظهارات قبلی» قرار است به ایران بازگردند. اظهاراتی که بلافاصله از سوی رسانه‌ها به عنوان یک «نشانه احتمالی گشایش» تعبیر شد.
رسانه‌های غربی در تحلیل این اظهارات ابراز تردید کردند که هنوز مشخص نیست این سخنان به معنای توافق رسمی است یا صرفاً پیش‌بینی گروسی. ستون‌نویس پالیتیکو، حتی پا را فراتر گذاشت و نوشت که «آژانس و ایران در بحث مدالیته به توافق رسیده‌اند»؛ توافقی که می‌تواند راه را برای بازگشت بازرسان هموار کند. اما تعلیق همکاری‌ها با آژانس پس از حملات اسرائیل و آمریکا به تأسیسات هسته‌ای، که تحت پادمان آژانس بودند، رخ داد. ایران معتقد است گروسی در گزارش‌هایش جانبدارانه عمل کرده و زمینه را برای همان حملات فراهم آورده است. به همین دلیل، هر نشانه‌ای از بازگشت بازرسان برای تهران یادآور معادله‌ای پیچیده‌تر است؛همکاری مشروط در برابر تجربه تلخ گذشته.
تغییر در ماهیت مذاکره با آمریکا پس از جنگ
در چنین فضایی، عباس عراقچی، مذاکره‌کننده ارشد سابق ایران، همزمان با نشست ژنو در گفت‌وگو با روزنامه شرق‌الاوسط اعلام کرد: «ما همچنان آمادگی داریم وارد مذاکراتی عادلانه و منصفانه درباره برنامه هسته‌ای خود شویم. همان‌طور که اکنون نیز مذاکراتی با سه کشور اروپایی جریان دارد و گفت‌وگوهایی با آژانس برای یافتن چارچوبی تازه در حال انجام است. با ایالات متحده هم آمادگی مذاکرات غیرمستقیم وجود دارد؛ مستقیم مذاکره نخواهیم کرد.»
او هشدار داد که آمریکایی‌ها باید تضمین بدهند که «مانند گذشته، در میانه مذاکرات اقدام به حمله نظامی نخواهند کرد.» عراقچی تصریح کرد: «اگر فکر می‌کنند چیزهایی را که با حمله نظامی به دست نیاوردند، می‌توانند پشت میز مذاکره به دست بیاورند، چنین مذاکره‌ای شکل نخواهد گرفت.» این سخنان چند نکته کلیدی را آشکار می‌کند. ایران مذاکره را رد نمی‌کند، اما مذاکره‌ای را می‌پذیرد که بر پایه منافع متقابل باشد، نه فشار و تهدید. از نگاه تهران، تجربه اخیر(حملات اسرائیل و همراهی آمریکا ) باعث شده هر مذاکره تازه‌ای ماهیتی متفاوت از گذشته داشته باشد.
با وجود همه اختلاف‌ها، هر دو طرف نشانه‌هایی از تمایل به ادامه تماس‌ها بروز داده‌اند. گرچه این رویکرد محتاطانه، در عین حال پر از شکاف می‌تواند در روزهای آینده به یک تصمیم مهم ختم شود، اما احتمالا وزن هر تصمیمی با سپری شدن زمان در سیاست خارجی سنگین‌تر خواهد شد. همچنان این سوال‌ها باقی است که آیا فضای مذاکرات در شرایط تعلیق باقی می‌ماند، تماس‌های فنی ادامه می‌یابد؟ گفت‌وگوها به بن‌بست می‌رسد و با فعال شدن مکانیسم ماشه، دستاویزهای فضای امنیتی تشدید خواهد شد یا بسته عملگرایانه‌ای با توافق محدود بر سر بازرسی‌ها و گفت‌وگوهای غیرمستقیم با تهران شکل خواهد گرفت؟