در یک تغییر پارادایم راهبردی، وزارت صنعت، معدن و تجارت، صادرات خدمات فنی و مهندسی را به جایگاه جدیدی در دیپلماسی تجاری ایران ارتقا می‌دهد. سید حامد عاملی، معاون صنایع ماشین‌آلات و تجهیزات وزارت صمت، طی گفت‌وگویی از تبدیل «صدور تخصص» به موتور محرک جدید صنایع داخلی و تکمیل زنجیره ارزش ملی خبر داد.
دکتر عاملی! چشم‌انداز کلان وزارت صنعت، معدن و تجارت برای تحول در مدل صادراتی کشور چیست؟
- به دنبال تکلیف برنامه هفتم توسعه، باید یک تغییر نگرش اساسی از یک اقتصاد متکی به صادرات منابع خام یا کالا محور به سمت اقتصادی مبتنی بر «ارزش آفرینی بین‌المللی» داشته باشیم. هدف این است که به جای صدور کالاهای اولیه، «بسته‌های کامل راه‌حل» شامل دانش فنی، طراحی مهندسی، مدیریت پروژه و اجرا را به دنیا صادر کنیم. این مدل جدید، هم ارزآوری بسیار بالاتری دارد و هم کشور را در زنجیره ارزش جهانی ارتقا می‌دهد.
این استراتژی جدید، چه برتری‌ای نسبت به مدل سنتی صادرات دارد؟
- برتری اصلی در ایجاد «اثر ضریب تکاثری» است. وقتی یک ایرانی متخصص، پیمانکار احداث یک نیروگاه در کشوری دیگر ‌شد، تنها خدمات مهندسی خود را نمی‌فروشد بلکه در واقع یک کاتالوگ متحرک از توانمندی‌های صنعتی ایران ایجاد می‌کند. پروژه مذکور به توربین‌ها، کابل‌ها، تجهیزات برق و کنترل، مصالح ساختمانی و نرم‌افزارهای ساخت ایران نیاز خواهد داشت. بنابراین، یک صادرات خدماتی، به صورت خودکار، ده‌ها صادرات کالایی به همراه می‌آورد و برای صنایع داخلی امنیت و برنامه‌ریزی بلندمدت ایجاد می‌کند.
معیارهای شما برای انتخاب کشورهای هدف و اولویت‌بندی بازارها چیست؟
- ورود به این بازارها نیازمند یک نقشه راه دقیق و مبتنی بر داده است. وزارت صمت برای این مهم از یک ماتریس چندبُعدی استفاده می‌کند که شامل این موارد است: اول، نیازسنجی؛ کشوری که برنامه توسعه زیرساخت دارد و نیازش با توانایی فنی ایران همخوانی دارد. دوم، تحلیل رقبا؛ باید دید در آن بازار چه کسانی حضور دارند و مزیت رقابتی ایران در قیمت، کیفیت یا سرعت اجرا چیست. سوم، زیرساخت مالی؛ توانایی بانک‌های کشور برای ارائه ضمانت‌نامه‌های بین‌المللی و تسهیل مبادلات ارزی، موردی کلیدی است. و چهارم، قرابت فرهنگی و جغرافیایی که ریسک اجرای پروژه را کاهش می‌دهد.
از کدام حوزه‌های توانمندساز به عنوان پیشران این استراتژی نام می‌برید؟
- ایران در حوزه‌های متعددی دارای دانش فنی بومی و تجربه اجرایی بسیار ارزشمندی است. از جمله: انرژی با ساخت نیروگاه‌های حرارتی، برق‌آبی و تجدیدپذیر؛ صنایع نفت، گاز و پتروشیمی با طراحی و احداث پالایشگاه‌ها و مجتمع‌ها؛ صنایع معدنی مانند احداث کارخانه‌های فولاد و سیمان؛ همچنین مدیریت آب از سدسازی تا تصفیه خانه‌های آب و فاضلاب. این حوزه‌ها، موتورهای محرک اولیه این استراتژی خواهند بود.
نقش صنایع داخلی و به ویژه سازندگان ماشین‌آلات در این طرح چیست؟
- صنایع داخلی ذینفعان اصلی و شرکای استراتژیک ما هستند. مأموریت وزارت صنعت، معدن و تجارت این است که با صدور خدمات مهندسی، یک بازار پایدار، قابل پیش‌بینی و خارج از نوسانات داخلی برای محصولات آنان ایجاد کنیم. وقتی یک شرکت ایرانی در خارج از کشور پروژه می‌گیرد، طبیعی است که از ماشین‌آلات و قطعات باکیفیت ایرانی استفاده کند. این امر به صنایع داخلی انگیزه و امکان برنامه‌ریزی برای ارتقای کیفیت و افزایش تولید را می‌دهد.
در نهایت، اجرای موفق این استراتژی، ایران را در چه جایگاهی قرار خواهد داد؟
- اجرای این استراتژی، «برند مهندسی ایرانی» را به یک نشانه اعتماد و کیفیت در منطقه تبدیل خواهد کرد. این اتفاق، ایران را از یک بازیگر منفعل در بازارهای کالایی که قیمت‌گیرنده است (کنترلی بر قیمت محصولاتش ندارد و فقط باید قیمتی که خریداران جهانی تعیین می‌کنند را بپذیرد) به یک معمار فعال و تأثیرگذار در پروژه‌های زیرساختی و صنعتی جهان تبدیل می‌کند. این یعنی اشتغال‌زایی برای نیروهای متخصص، رونق برای صنایع داخلی و در نهایت، تثبیت یک جایگاه راهبردی در نقشه اقتصادی منطقه و جهان.