به گزارش سیاست خارجی ایرنا، تحولات پیرامون فعال شدن مکانیسم بازگشت خودکار تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران در چند روز اخیر سرعت گرفته است. به نظر می‌رسد که آخرین تماس تلفنی وزرای خارجه تروئیکای اروپایی (فرانسه، بریتانیا و آلمان) به همراه مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا با «سید عباس عراقچی» وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران نتوانسته مواضع دو طرف را به هم نزدیک کند و هر دو طرف همچنان توپ عدم توافق را به زمین های یکدیگر پاس می‌دهند.
در آخرین تماس تلفنی وزرای خارجه تروئیکای اروپایی با همتای ایرانی چه گذشت؟
وزرای خارجه تروئیکای اروپایی و «کایا کالاس» مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا همگی بر یک روایت واحد از این تماس تلفنی تاکید داشتند، روایتی یکطرفه که در جامه مطالبه گری صرف بدون توجه به واقعیات میدانی چون خروج آمریکا از برجام، ناتوانی کشورهای باقیمانده در دفاع از برجام و مقابله با تحریم های یکجانبه آمریکا، تجاوز نظامی رژیم صهیونیستی و ایالات متحده به ایران و تخریب تاسیسات هسته ای تحت نظارت آژانس بین المللی انرژی هسته ای، از تهران می خواهد به تمام تعهدات پادمانی و برجامی عمل کرده و در غیراینصورت باید با بازگشت تحریم های چندجانبه شورای امنیت روبه رو شود.
روایت وزارت خارجه ایران از پاسخ عراقچی به تکرار مطالبه سه کشور اروپایی بر چند محور استوار بود: نخست تاکید ایران بر اینکه اقدام سه کشور اروپایی برای بازگرداندن تحریم‌های لغو شده شورای امنیت، فاقد هرگونه توجیه قانونی و منطقی است. دوم تعهد تهران به حفظ فضای گفتگو و دیپلماسی برای جلوگیری از افزایش تنش‌ها. سوم نمایش حس نیت ایران در این مسیر با حصول توافق قاهره میان جمهوری اسلامی ایران و آژانس بین المللی انرژی اتمی برای از سرگیری همکاری در قالب شیوه‌نامه روشنی راجع به نحوه ایفای تعهدات پادمانی ایران در وضعیت جدید پساجنگ.
به گفته وزارت خارجه ایران، عراقچی در این تماس تلفنی فضای موجود را برای فرصت دادن به دیپلماسی به جای انتخاب گزینه تشدید تنش، مناسب دانسته و تاکید کرده که اکنون نوبت طرف‌های مقابل است که از این فرصت برای تداوم مسیر دیپلماتیک و جلوگیری از یک بحران قابل اجتناب استفاده کنند و جدیت و باورمندی خود را نسبت به دیپلماسی نشان دهند.
در شرایطی که تروئیکای اروپایی، ازسرگیری مذاکره با امریکا را یکی از شروط تمدید قطعنامه ۲۲۳۱ دانسته اند، وزیر خارجه ایران از وزرای خارجه سه کشور اروپایی خواسته که با اتخاذ رویکرد مسئولانه و مستقل، از بازیگرانی که هیچ ارزشی برای دیپلماسی و اصول و قواعد حقوق بین‌الملل قائل نیستند، تاثیر نپذیرند.
جنگ روایت‌ها در دو اردوگاه تروئیکا و تهران
در شرایطی که گفته شده در این تماس تلفنی، طرح های برای فرصت دادن به دیپلماسی مطرح شده اما روایت دو طرف در این خصوص هم متناقض و از یکدیگر فاصله دارد. امانوئل مکرون، رئیس جمهور فرانسه در گفت و گویی با شبکه ۱۲ اسرائیل در پاسخ به این پرسش که آیا «اسنپ‌بک» قطعی شده است، گفت: «بله، فکر می‌کنم همین‌طور است. چون آخرین اخباری که از ایرانی‌ها داریم جدی نیست.»
مکرون در ادامه ادعا کرد که «عباس عراقچی»، وزیر خارجه ایران، «تلاش کرد پیشنهادی معقول» برای رسیدن به توافق با قدرت‌های اروپایی ارائه دهد، اما از سوی دیگر اعضای دولت ایران حمایتی دریافت نکرد.
این سخنان رئیس جمهور فرانسه با واکنش مستقیم وزیر خارجه ایران روبه رو شد. سیدعباس عراقچی پنجشنبه شب ۲۷ شهریور در پیامی در شبکه ایکس نوشت: «از جانب جمهوری اسلامی ایران، روز گذشته طرحی معقول و قابل‌اجرا را به همتایان اروپایی ارائه دادم تا از وقوع بحرانی غیرضروری و قابل اجتناب در روزهای آینده جلوگیری شود. با این حال، به‌جای آن‌ که به محتوای این طرح پرداخته شود، ایران اکنون با مجموعه‌ای از بهانه‌ها و طفره‌روی‌های آشکار مواجه است؛ از جمله ادعای مضحکی مبنی بر اینکه وزارت امور خارجه نماینده تمام ساختار سیاسی کشور نیست. خوشحالم رئیس‌جمهور مکرون اذعان کرده است که طرح پیشنهادی که ارائه داده‌ام معقول است. اما او و جامعه جهانی باید بدانند که من از حمایت کامل تمامی ارکان جمهوری اسلامی ایران، از جمله شورای عالی امنیت ملی کشور، برخوردارم. شاید هم واقعیت آن باشد که در حقیقت این دستگاه دیپلماسی اروپا است که بیرون گود قرار دارد. از این رو، اکنون زمان آن فرا رسیده که شورای امنیت سازمان ملل وارد عمل شود و دیپلماسی را جایگزین تقابل سازد. خطر در بالاترین حد خود قرار دارد.
ایران پیش از این سهم خود را ادا کرده است:۱- امضای توافقی با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که هم‌جهت با تعهدات داخلی و بین‌المللی ما، و علیرغم بمباران غیرقانونی تأسیسات هسته‌ای تحت پادمان ایران، فصل جدیدی از همکاری را با آژانس گشوده است.
۲- ارائه پیشنهادی خلاقانه، منصفانه و متوازن که به نگرانی‌های واقعی می‌پردازد و برای هر دو طرف سودمند است. عملی کردن این ایده می‌تواند به سرعت صورت پذیرد و با حل خطوط اصلی اختلاف، از بروز بحران جلوگیری کند. راهی برای حرکت به جلو وجود دارد، اما ایران نمی‌تواند تنها بازیگری باشد که مسئولیت اقدام را بر دوش می‌کشد.»
امانوئل مکرون، رئیس جمهور فرانسه طرح پیشنهادی ایران را معقول خوانده اما به نظر می رسد که در اردوگاه تروئیکای اروپایی از انسجام نظر در این خصوص خبری نیست. به عنوان مثال، پایگاه خبری اکسیوس در گزارشی همین طرح را ناکافی خوانده و نوشته است: اوایل همین هفته، ایران پیشنهادی جدید به سه کشور اروپایی فرستاد تا مهلت اسنپ‌بک را چند ماه تمدید کند، در ازای اقداماتی از سوی ایران در برنامه هسته‌ای‌اش و ازسرگیری مذاکرات با ایالات متحده.
یک منبع آگاه به خبرنگاران در جلسه توجیهی روز پنج‌شنبه گفت: «سه کشور اروپایی پیشنهاد اخیر ایران را از نظر محتوایی ناکافی می‌دانند، چرا که خواستار اقدامات بسیار گسترده‌ای مانند تمدید اسنپ‌بک یا حتی لغو کامل آن است، در حالی‌که تنها در ازای اعلام نیت ایران ارائه شده و هیچ اقدام مشخصی از سوی ایران وجود ندارد.»
لارنس نورمن، خبرنگار وال استریت ژورنال نیز ادعایی کم و بیش مشابه را تکرار و ادعا کرده که تهران تا پیش از تمدید قطعنامه ۲۲۳۱ حاضر به برداشتن گام های ملموس در این باره نیست.
در اینسوی میدان اما روایت ها بر دو اصل استوار است. نخست آنکه تروئیکای اروپایی در حال بازی در زمین آمریکا هستند و به نیابت از واشنگتن دست رد به بررسی پیشنهادها و ابتکاری روی میز زده اند تا به ظن خود تهران را برای پذیرش شروط واشنگتن برای از سرگیری مذاکرات تحت فشار قرار دهند.
المیادین در گزارشی در این خصوص نوشت: با اینکه توافق قاهره بخش مهمی از خواسته‌های اروپایی‌ها را برآورده کرده است، اما آن‌ها در تماس‌های اخیر با شروط جدیدی صحبت می‌کنند. کشورهای اروپایی در مواضع خود نسبت به ایران در مذاکرات هیچ استقلالی نشان نمی‌دهند. با اینکه توافق قاهره بخش مهمی از خواسته‌های اروپایی‌ها را برآورده کرده است، اما آن‌ها در تماس‌های اخیر از شروط جدیدی صحبت می‌کنند. پنجره دیپلماتیک هنوز باز است، اما نشانه‌ها از افزایش احتمال فعال شدن مکانیزم اسنپ‌بک به دلیل نقش واشنگتن حکایت دارد.
منابع دیپلماتیک المیادین اعلام کردند که انتظار می‌رود واشنگتن ایران را پس از فعال شدن مکانیزم اسنپ‌بک برای تحمیل شروط خود به از سرگیری مذاکرات دعوت کند. این منابع همچنین افزودند که فعال شدن مکانیزم اسنپ‌بک، توافق قاهره را لغو کرده و درهای همکاری میان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و تهران را خواهد بست.
امروز در شورای امنیت چه خبر است؟
همزمان با بالا گرفتن بحث های مستقیم و غیرمستقیم پیرامون آنچه در آخرین تماس تلفنی وزرای خارجه تروئیکای اروپایی و ایران گذشت، خبرگزاری آسوشیتدپرس اعلام کرد که شورای امنیت سازمان ملل امروز جمعه ۲۸ شهریور درباره یک قطعنامه کره‌جنوبی در خصوص تحریم‌های اسنپ‌بک علیه ایران رأی‌گیری خواهد کرد.
طبق روند «اسنپ‌بک» در قطعنامه ۲۲۳۱، کره‌جنوبی به‌عنوان رئیس شورای امنیت سازمان ملل، پیش‌نویس قطعنامه‌ای را برای ادامه لغو تحریم‌های پیش از سال ۲۰۱۵ علیه ایران ارائه کرده است.
مهم‌ترین پرسش این است که سازوکار اجرایی شدن این قطعنامه چگونه خواهدبود؟ کوروش احمدی، دیپلمات پیشین ایران در نیویورک در این خصوص نوشت: «مضمون این پیش‌نویس قطعنامه این است که خواستار ادامه تعلیق قطعنامه‌های شش گانه شورای امنیت علیه ایران می‌شود. اگر این پیش‌نویس قطعنامه شکست بخورد، تحریم‌ها علیه ایران در خاتمه ۳۰ روز بعد از تاریخ نامه اعلام تخلف (۲۸ اوت) به طور اتوماتیک برخواهند گشت.
احتمال بسیار ضعیف برای توقف این روند تنها در صورتی است که ایران بتواند با ۳ کشور اروپایی در مورد شرایط سه گانه (همکاری فوری با آژانس و مذاکره "مستقیم و بدون قید و شرط" با آمریکا به توافقی برسد و در این مقطع با توجه به تلاقی و تاثیر متقابل دو ضرب الاجل ۲۸ سپتامبر و ۱۸ اکتبر و نقش مهمی که آمریکا به خاطر سررسید ۱۸ اکتبر خواهد داشت، کار بسیار بسیار مشکل خواهد بود هر چند در تئوری غیرممکن نیست. برای این منظور یک کار سیاسی در داخل کشور برای یک تصمیم سرنوشت ساز لازم است.
اما آنچه که در مورد پیش‌نویس قطعنامه مهم است این است که آیا ۹ رای مثبت لازم برای تصویب شدن را خواهد آورد یا خیر. اگر ۹ رای مثبت را بیاورد به این معنی خواهد بود که اکثریت اعضای شورای امنیت موافق ادامه ملغی بودن ۶ قطعنامه ضد ایرانی هستند. در این صورت رای منفی حداقل یک عضو دائمی که به معنی وتو است، برای شکست قطعنامه لازم خواهد بود. اگر پیش‌نویس ۹ رای مثبت را بیاورد یک پیروزی اخلاقی و حیثیتی برای ایران خواهد بود و به این معنی خواهد بود که جامعه بین‌المللی مخالف بازگشت قطعنامه‌های شورای امنیت علیه ایران است و تنها با حربه وتو از تصویب قطعنامه جلوگیری شده است. اما اگر ۹ رای را نیاورد ۳ عضو دائمی نیاز به وتو نخواهند داشت و بدون وتو پیش نویس تصویب نخواهد شد.
با نگاهی به لیست اعضای کنونی شورای امنیت (الجزایر، چین، دانمارک، فرانسه، یونان، گویان، پاکستان، پاناما، کره جنوبی، فدراسیون روسیه، سیرالئون، اسلوونی، سومالی، بریتانیا و آمریکا) مشکل می‌توان احتمال داد که ۹ کشور از بین آنها به پیش‌نویس رای مثبت بدهند.:
نکته مهم در خصوص رای گیری دیروز این است که با رای آوردن این پیش نویس، «اسنپ‌بک» به‌طور خودکار از نیمه‌شب ۲۸ سپتامبر برابر با پنج مهر اجرا خواهد شد. در این فاصله زمانی فرصت برای به نتیجه رسیدن توافقی که مانع اجرایی شدن اسنپ بک شود وجود خواهد داشت.
در میانه تنش میان تهران و تروئیکای اروپایی، عباس عراقچی و رافائل گروسی در پایتخت مصر دیدار و کلیات یک نقشه راه برای ادامه همکاری در سایه جنگ دوازده روزه اسرائیل و آمریکا و آسیب دیدن تاسیسات هسته ای ایران را مشخص کردند. وزیر خارجه ایران در نشست خبری مشترک با همتای مصری و رافائل گروسی در قاهره هشدار داد که در صورت تشدید تنش از سوی تروئیکای اروپایی و فعالسازی مکانیسم اسنپ بک، تهران انجام این توافق را به حالت تعلیق درخواهد آورد.
رباره سایر مطالبه های اروپا از ایران نیز تهران بر ضرورت انجام مذاکرات بدون فشار تهدید به تحریم تاکید دارد و البته با اشاره به اینکه اروپایی ها به تعهدات خود ذیل توافق هسته ای عمل نکرده اند بر این اصل نیز پافشاری کرده که اروپا حق فعال‌سازی اسنپ‌بک را ندارد. ادعایی حقوقی که هرچند حمایت چین و روسیه را هم با خود داشته اما بعید است که در شورای امنیت ره به جایی ببرد.
در شرایطی که تروئیکای اروپایی «اسنپ بک» را به اهرمی برای فشار به طرف ایرانی تبدیل کرده‌اند تهران همزمان که بر تلاش برای جلوگیری از بازگشت تحریم های شورای امنیت اصرار دارد، معتقد است که نباید درباره اثرات این بازگشت بزرگنمایی صورت بگیرد.
از زمان صدور اعلامیه فعالسازی مکانیسم اسنپ بک، بسیاری از کارشناسان نسبت به تبعات این اقدام از تشدید تنش با اسرائیل و آمریکا به شمول حملات سایبری و نظامی بیشتر تا اختلال در بازار انرژی جهانی، از تضعیف رژیم منع گسترش هسته‌ای (NPT) تا تشویق برنامه‌های هسته‌ای دیگر کشورها مانند عربستان سعودی هشدار داده اند.
تهران تهدید کرده که بازگشت تحریم‌های شورای امنیت به معنای تغییر در جنس همکاری ایران با آژانس بین المللی انرژی اتمی خواهد بود و همین مساله منجر به هشدار کارشناسان درباره افزایش ریسک بحران هسته‌ای شده است. خروج ایران از «ان پی تی» هرچند با اما و اگرهای بیشماری در داخل روبه رو است اما بی‌شک در صورت تشدید تنش یکی از گزینه های بر روی میز است که می تواند تاثیرات منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای قابل توجهی داشته باشد.