گروه اقتصاد - یک کارشناس ارشد انرژی می‌گوید: «در موضوع تخفیف‌های نفتی، حتی ممکن است وضعیت برای ایران بدتر شود. توجه داشته باشید که یکی از دلایلی که چین در رابطه با ایران بازی دو سر برد را دنبال می‌کند، این است که مکانیسم ماشه و بازگشت تحریم‌ها برای ایران یک بازی دو سر باخت است، اما برای چین و روسیه بازی دو سر برد محسوب می‌شود. فعال شدن مکانیسم ماشه باعث می‌شود فروش نفت ایران با شرایط سخت‌تر و دشوارتری مواجه شود؛ در مقابل، این وضعیت به چین اجازه می‌دهد نفت ایران را ارزان‌تر خریداری کرده و تخفیف‌های بیشتری دریافت کند. از سوی دیگر، روسیه با حذف یک رقیب (ایران) در بازار نفت هندوستان و پاکستان، دست بازتری در فروش نفت خود خواهد داشت.»
اقتصاد۲۴- حالا برای ایرانیان یک تاریخ مهم دیگر پیش رو است. ۵ مهر ماه؛ تاریخی که اکنون تنها ۸ روز تا رسیدن به فرصت آن باقی مانده است و شمارش معکوس آغاز شده است.
دو روز پیش و پس از نشستی پرتنش در شورای امنیت سازمان ملل متحد، سرنوشت تحریم‌های ایران با فعال‌سازی مکانیسم ماشه رقم خورد. قطعنامه تأیید پایبندی ایران به تعهدات هسته‌ای با ۹ رأی منفی رد شد که به طور خودکار فرآیند بازگشت تحریم‌ها را به جریان انداخت و راه را برای اجرایی شدن مجدد شش قطعنامه تحریمی علیه ایران از شنبه ۵ مهرماه هموار ساخت.
حالا همه چیز در حال بازگشت به نقطه صفر مذاکرات پیچیده ایران با ۵+۱ در سال ۲۰۱۵ بازگشته است و ۱۰ سال پس از آن روز که بسیاری از رسانه‌ها، توافق برجام را توافق قرن نامیدند، سربازان پوتین‌ها را بدون جنگ از پای درآوردند و قرار بود حصر اقتصادی ایران بشکند حالا همه چیز به نقطه هیچ بازگشته است.
اما با فعال شدن مکانیسم ماشه و بازگشت تحریم‌های سازمان ملل که مشخصا تاثیر آن بر حوزه صادرات نفتی و گاز و انرژی ایران خواهد بود، خبری دیگر نیز می‌تواند منجر به نگرانی شود. رویترز در روز‌های اخیر گزارش کرده که ذخایر سرگردان نفت ایران به حجم بی‌سابقه رسید و تخفیف نفت دو برابر شده است. طبق گزارش رویترز، ‎تخفیف نفت ایران در دو سال اخیر، ۲ برابر شد و از ۳ دلار در مارس به ۶ دلار برای اکتبر رسید. بنا بر همین گزارش رویترز، ذخایر نفت سرگردان روی آب نیز از ۵ به ۵۰ میلیون بشکه رسید و ۱۰ برابر شد.
این خبر می‌تواند زنگ خطری جدی برای مهم‌ترین منبع درآمد دولت‌های ایران باشد؛ اما سرنوشت صادرات نفت ایران چه خواهد شد؟
هاشم اورعی، کارشناس حوزه انرژی، استاد دانشگاه صنعتی شریف و رئیس هیات مدیره انجمن علمی انرژی بادی ایران به اقتصاد۲۴ می‌گوید، هنوز امیدوار است که حتی در همین چند روز باقی مانده نیز ایران و اروپا به توافقی حتی موقت دست یابند.
اما آن چه اکنون مشخص است شمارش معکوس برای ایران آغاز شده است.
این استاد دانشگاه درباره روند آغاز مکانیسم ماشه به اقتصاد ۲۴ می‌گوید: «در ابتدا باید تاکید کنم که من هنوز امیدوارم که هم غرب و هم ایران علی رغم اینکه در ظاهر وارد یک دوره تقابل شدید شده‌اند، اما در پس پرده با هم گفت‌و‌گو کنند. این امیدواری من اکنون شاید خوش بینانه باشد، اما من اکنون علاقمند هستم که خوش بینانه به این ماجرا نگاه کنم.
امیدوارم که تا روز و ساعت آخر، یعنی ۵ مهرماه، به توافقی دست یابند که دست‌کم ضرب‌العجل را برای ۶ ماه تمدید کند. دلیل این امیدواری من این است که ایران اکنون در یک سه‌راهی سخت گرفتار شده است؛ با این حال، باور دارم که تروئیکای اروپایی حداقل به دنبال تغییر رژیم ایران نیستند و اولویت اصلی‌شان چنین اقدامی نیست. بنابراین، انتظار و امید من این است که در فرصت باقی‌مانده، به یک توافق حداقلی برای تعویق ۶ ماهه برسند تا از بازگشت تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل جلوگیری شود.
اورعی در ادامه با بررسی گزینه‌های پیش روی ایران پس از فعال شدن مکانیسم ماشه تأکید می‌کند: «حتی در همین شرایط، باید گزینه‌های به تعبیر من بدبینانه یا واقع‌بینانه را مدنظر قرار دهیم و ببینیم اگر مکانیسم ماشه اجرایی شود، چه اتفاقی می‌افتد. عده‌ای می‌گویند این اتفاق تأثیری بر اقتصاد ایران ندارد، اما من فکر نمی‌کنم کسی این‌قدر نادان باشد که چنین حرفی را باور کند. با این حال، منطقی است که چنین سخنانی به دلایل سیاسی مطرح شود. باید توجه داشت که اگر نمایندگان مجلس، سیاستمداران یا اعضای دولت و دستگاه دیپلماسی از سر ضعف درباره این موضوع صحبت کنند، دیگر هیچ توان و قدرتی برای آقای عراقچی یا هر مذاکره‌کننده دیگری باقی نمی‌ماند که بتواند مذاکرات را پیش ببرد یا این روند را سامان دهد. این بدان معناست که حتی ممکن است من و شما هم اکنون مجبور باشیم در سطح بین‌المللی موضعی اتخاذ کنیم و با وجود اطلاع از تبعات سنگین مکانیسم ماشه، این موضوع را علنی نکنیم؛ چرا که اعلام آشکار آن، موضع مذاکره‌کنندگان کشورمان را در ۱۰ روز آینده تضعیف خواهد کرد.»
واکنش‌های احتمالی چین در برابر فعال شدن مکانیسم ماشه
این استاد دانشگاه همچنین خاطرنشان می‌کند: «اگر بخواهیم واقعیت را بررسی کنیم، بدون شک این روند ضربه بزرگی به اقتصاد ایران وارد خواهد کرد. هرچند اکنون روسیه و چین اعلام کرده‌اند که این تحریم‌ها را قبول ندارند، اما به نظر من این موضع‌گیری‌ها صرفاً در همین ۱۰ روز باقی‌مانده است، زیرا آنها تلاش می‌کنند روند فعال‌سازی مکانیسم ماشه که در روز ۵ مهر است، به مرحله اجرا نرسد. با این حال، اگر مکانیسم ماشه اجرایی شود، این تحریم‌ها برای پکن و مسکو نیز به صورت رسمی و بین‌المللی خواهد بود و به عنوان دو بازیگر مهم در عرصه جهانی، دولت‌های چین و روسیه در این شرایط همکاری و مراوده تجاری خود را با ایران محدود خواهند کرد.»
این کارشناس انرژی در ادامه با اشاره به اینکه پیش‌بینی عملکرد چین و روسیه چندان دشوار نیست، به اقتصاد ۲۴ می‌گوید: «اما درباره روشی که چین در پیش می‌گیرد باید توجه داشت که پکن پالایشگاه‌های خصوصی و کوچک، معروف به پالایشگاه‌های قوری، را درگیر می‌کند و مدعی می‌شود که بر این پالایشگاه‌های خصوصی نفوذ و حق تصمیم‌گیری ندارد و طوری بیان می‌کند که این پالایشگاه‌ها همچنان در حال خرید هستند. البته آمریکا و کشور‌های غربی فشار سیاسی خود را بر چین و روسیه افزایش خواهند داد و آنها ناچارند به این شرایط جدید تن دهند.»
اروعی ادامه می‌دهد: «اما نتیجه چه خواهد بود؟ فروش نفت ایران کاهش خواهد یافت؛ البته نه یک‌شبه بلکه به صورت تدریجی و در یک روند. پیش‌تر نیز نمونه این موضوع را دیده‌ایم؛ فراموش نکنیم که فروش نفت ایران تا ۳۵۰ هزار بشکه در روز سقوط کرده بود، اما اکنون، بنا به شواهد و گزارش‌های کپلر، این رقم به حدود روزانه یک میلیون و ۶۰۰ هزار بشکه رسیده است. با فعال شدن مکانیسم ماشه، کاهش فروش روزانه نفت ایران شدت خواهد گرفت و در نتیجه با مشکلات جدی ارزی مواجه خواهیم شد.»
نفت‌های سرگردان ایران و تخفیف‌های سنگین نجومی
این استاد دانشگاه در ادامه با اشاره به وضعیت نفت‌های سرگردان ایران که بنا به گزارش‌ها تا ۵۰ میلیون بشکه نیز برآورد شده است، یادآور می‌شود: «هر چند گزارش رویترز از رقم ۵۰ میلیون بشکه نفت حکایت دارد، اما حتی ارقامی، چون ۸۰ میلیون بشکه نیز به عنوان نفت رها شده ایران روی آب‌ها مطرح شده است و سرنوشت این نفت می‌تواند برای بودجه کشور بسیار تلخ باشد. اکنون نفت سرگردان ایران روی آب‌های آزاد در واقع همان سرمایه‌ای است در بازار که خریدار ندارد، کسی جرات خرید آن را ندارد و اجاره کشتی باید پرداخت شود؛ بنابراین نفت همچنان رها شده است. در یک مورد خاص گفته می‌شد که اگر نفت روی کشتی تا یک ماه آینده تخلیه نشود و کشتی سرگردان بماند، اجاره و کرایه بار کشتی با ارزش نفت برابر می‌شود.»
اروعی می‌افزاید: «در نتیجه این نفت سرگردان باقی می‌ماند و ایران ناچار است چوب حراج به آن بزند، یعنی به هر قیمتی که خریدار بگوید، مجبور به فروش نفت هستیم. مشکل بزرگ‌تر این است که چگونه این پول را دریافت و بازگردانیم.»
این کارشناس حوزه انرژی درباره تخفیف‌های سنگین ایران که حتی کمتر از قیمت نفت روسیه است و تخفیف‌های بیشتری ارائه می‌دهد، به اقتصاد ۲۴ می‌گوید: «در موضوع تخفیف‌ها، وضعیت برای ایران حتی می‌تواند بدتر هم شود. توجه داشته باشید که یکی از دلایلی که چین در قبال ایران سیاست دوگانه‌ای را پیش گرفته، همین است که مکانیسم ماشه و بازگشت تحریم‌ها برای ایران یک بازی دو سر باخت است، اما برای چین و روسیه بازی دو سر برد محسوب می‌شود، چرا که با فعال شدن مکانیسم ماشه، فروش نفت ایران با شرایطی بدتر و سخت‌تر مواجه می‌شود، اما در مقابل این اتفاق، نفت ایران برای چین ارزان‌تر خواهد شد و آنها تلاش می‌کنند تخفیف بیشتری بگیرند. همچنین روسیه نیز یک رقیب خود را در بازار‌های هند و پاکستان از دست می‌دهد و به این ترتیب دستش برای فروش نفت بازتر خواهد شد.»
وی درباره بازی پیچیده روسیه در میان تحریم‌های نفتی ایران نیز خاطرنشان می‌کند: «باید به این نکته مهم توجه کرد که تا سال ۲۰۲۸، اروپا به طور کامل از وابستگی به انرژی روسیه رها می‌شود و در نتیجه روسیه به طور جدی به دنبال بازار‌های جدید است و به سمت هند و چین متمایل شده است. طبیعی است که وقتی با افزایش فشار تحریم‌ها نفت ایران کمتر خریداری شود، توان روسیه برای مذاکرات و فروش نفت افزایش خواهد یافت.»
مساله لغو معافیت چابهار و دادن پیام به ایران
هاشم اورعی درباره لغو معافیت تحریم بندر چابهار توسط آمریکا و تأثیرات مستمر آن بر حوزه انرژی و اقتصاد ایران نیز می‌گوید: «بندر چابهار در حال حاضر نقشی در صادرات نفت ایران ندارد، اما لغو این تحریم پیام مهم‌تری دارد و آن این است که ادامه این روند در دیپلماسی و سیاست خارجی ایران هزینه‌هایی به همراه خواهد داشت. در واقع، این آخرین تحریم نخواهد بود و بیش از آنکه اکنون در حوزه انرژی ایران اهمیت داشته باشد، پیام لغو معافیت از تحریم‌هاست که باید به آن توجه کرد: آیا قرار است هر روز و در هر مرحله محدودیت‌های تجارت و صادرات ایران سخت‌تر شود؟ این پیام اهمیت بسیار بیشتری دارد. به عبارت دیگر، مسأله بندر چابهار تأثیر مستقیم بر صادرات نفت ایران ندارد، اما پیام آن این است که هزینه‌ها برای اقتصاد ایران در حال افزایش است.»