گروه فرهنگ و هنر - ناصر تقوایی، نویسنده، فیلمساز و عکاس کشورمان سه‌شنبه ۲۲ مهرماه در ۸۵ سالگی درگذشت.
بر اساس تایید خانه سینما و پستی که همسر تقوایی در فضای مجازی منتشر کرده، این هنرمند امروز به دلیل عوارض ناشی از بیماری و کهولت سن که در سال های اخیر او را خانه نشین کرده بود ، در یکی از بیمارستان‌های تهران درگذشت.
ناصر تقوایی خود در نوشتاری بیوگرافی‌اش را این چنین شرح داده بود: «تابستان سال ۱۳۲۰ خورشیدی، در گرمای جنگ جهانگیر دوم، در قلب جنگلی از نخل‌های ستبر سبز، در یک روستای عرب‌نشین زاده شدم. در کودکی یک سیاح حرفه‌ای بودم و همراه پدر به دوردست‌ترین بندرهای دریای جنوب سفر کردم و هرکلاس ابتدایی را در شهری و دهکوره‌یی خواندم و هفت سال بعد که به زادگاه خودم برگشتم در عالم خیال یک سندباد نوجوان بودم. در مدرسه به ادبیات علاقه داشتم، اما ریاضی خواندم. در جوانی داستان کوتاه می‌نوشتم و فریفته‌ی شیوه‌های نو بودم، اما باز نمی‌دانم چه شد که از سینما سر درآوردم.
در این مسیر به آدم‌های دانا برخوردم و صحنه‌های جالب، ولی زندگی خودم هیچ صحنه‌ی جالبی ندارد. تنها شانس من در زندگی شاید این بوده که با یک تولد ناخواسته شصت سال تمام مثل یک آدم زیادی در کنار یک ملت کهنسال زندگی کرده‌ام. دوازده داستان کوتاه، سیزده فیلم گزارشی و مستند، سه فیلم کوتاه داستانی، شش فیلم بلند سینمایی و یک مجموعه‌ی شانزده ساعته‌ی تلویزیونی در کارنامه‌ی من دیده می‌شود. به اضافه‌ی یک مجموعه‌ عکس و اسلاید از طبیعت و زندگی و فرهنگ این مرز پرگهر، در هزار و یک نما. با اینهمه از دور تنبل جلوه می‌کنم. چرا که در این ده ساله، به دلایلی که ناگفتنش بهتر، کارهای تازه‌ی مرا نه کسی خوانده، نه کسی دیده ... »
تقوایی که در فیلم‌سازی علاوه بر ساخت فیلم کوتاه، فیلم‌های بلندی چون «آرامش در حضور دیگران»، «صادق کرده»، «ناخدا خورشید»، «ای ایران»، «کاغذ بی‌خط » را ساخته است، در سال‌های بعد و پس از متوقف شدن دو فیلم «زنگی و رومی» و «چای تلخ» مستند کوتاه «تمرین آخر» را درباره‌ی تعزیه ساخت.
سال ۱۳۸۳، شورای ارزشیابی هنرمندان در وزارت ارشاد، مدرک درجه یک هنری کشور (معادل دکترا) را به ناصر تقوایی، اعطا کرد.
در جشن سیزدهم خانه سینما، تندیس‌ شایستگی جشن‌ سینمای ایران به‌خاطر یک عمر دستاورد هنری به «ناصر تقوایی» اهدا شد و در جشن چهاردهم انجمن فیلم کوتاه از ناصر تقوایی تقدیر کرد.
روایت در برابر نمایش؛ ناصر تقوایی چگونه سینمای ایران را دوباره نوشت؟
ناصر تقوایی از آن‌دست فیلمسازانی است که تعداد آثارش کم، اما تأثیرش عمیق است. کارگردانی که با وسواس تصویر می‌ساخت و با وسعت اندیشه روایت می‌کرد؛ مردی که اگرچه کمتر فیلم ساخت، اما هر اثرش به‌اندازه یک مکتب سینمایی ارزش دارد.
نام ناصر تقوایی برای دوستداران سینمای ایران مترادف است با دقت، جزئی‌نگری و نگاه انسانی. او از نسل کارگردانانی است که در دهه‌های ۵۰ و ۶۰، درک تازه‌ای از روایت و تصویر را وارد سینمای ایران کردند.
تقوایی برخلاف جریان مرسوم فیلمسازی، به «داستان گفتن» علاقه‌مند بود نه صرفاً به ساختن تصویر. خودش می‌گفت: «فیلم برای من یعنی روایت زندگی، نه نمایش زندگی.» همین جمله شاید خلاصه‌ای از جهان‌بینی هنری او باشد.
از «آرامش در حضور دیگران» تا «ناخدا خورشید»؛ کلاس درس کارگردانی
فیلم «آرامش در حضور دیگران» (بر اساس داستان غلامحسین ساعدی) نخستین تجربه بلند او بود؛ فیلمی که در زمان خود توقیف شد، اما سال‌ها بعد به‌عنوان یکی از جسورترین آثار اجتماعی سینمای ایران شناخته شد. تقوایی در این فیلم نه‌فقط نقدی اجتماعی بلکه روان‌کاوی جامعه‌ای در حال فروپاشی را به تصویر کشید.
اما شاهکار او بی‌تردید «ناخدا خورشید» است؛ اقتباسی از رمان «داشتن و نداشتن» ارنست همینگوی که به جنوب ایران و خلیج فارس بومی‌سازی شد. این فیلم به‌درستی «درس‌نامه اقتباس ادبی در سینمای ایران» لقب گرفته است. بازی‌های دقیق، لهجه‌ها، نور جنوب، و تصویر مردی تنها که در جدال با فقر و قدرت می‌جنگد، همه‌چیز را به یک افسانه سینمایی بدل کرده‌اند.
تقوایی و جنوب؛ عشق به خاک و لهجه
تقوایی متولد آبادان بود؛ شهری که در رگ‌هایش نفت جریان دارد، اما در دلش شعر و موسیقی جنوب. عشق او به زادگاهش در همه آثارش دیده می‌شود، از مستند‌های اولیه‌اش درباره کارگران پالایشگاه تا صحنه‌های درخشان «ناخدا خورشید». او لهجه و فرهنگ جنوب را نه تزئینی، که به‌عنوان عنصر اصلی دراماتیک وارد سینما کرد.
«دایی جان ناپلئون»؛ روایت ماندگار از ذهن ایرانی
سریال «دایی جان ناپلئون» شاید محبوب‌ترین اثر تقوایی در میان مردم باشد؛ اقتباسی از رمان ایرج پزشکزاد که طنز، سیاست و عشق را در دل یک خانواده ایرانی به تصویر می‌کشد. تقوایی با نگاهی بی‌رحم و در عین حال مهربان، روان جمعی ایرانیان را روایت کرد؛ جامعه‌ای که همیشه به دنبال «توطئه» است تا شکست خود را توجیه کند.
این سریال هنوز هم بعد از پنجاه سال، یکی از درخشان‌ترین نمونه‌های درام تلویزیونی در ایران است.
تقواییِ تنها؛ کارگردانی که سانسور خسته‌اش کرد
سال‌های پایانی عمر هنری تقوایی با سکوت گذشت. او بار‌ها از سانسور، محدودیت و نبود درک در مدیران فرهنگی گله کرد و گفت: «در این سینما فقط باید زنده بمانی، فیلم ساختن دیگر موهبت است.»
پس از «کاغذ بی‌خط»، دیگر فیلمی از او ساخته نشد و بسیاری از پروژه‌هایش نیمه‌کاره ماند. تقوایی به نمادی از نسل فرهیخته‌ای تبدیل شد که میان آرمان هنری و واقعیت سیاست گرفتار شدند.
میراث ناصر تقوایی؛ زیبایی در جزئیات
تقوایی برای نسل جدید سینماگران نه فقط یک استاد، بلکه الگویی از صبر و اصالت است. او به ما آموخت که سینما فقط ابزار سرگرمی نیست، بلکه راهی برای فهم زندگی است. در جهان او، جزئیات، نور، لهجه، و حتی سکوت، حامل معنا هستند.
ناصر تقوایی را دور از سینما بشناسید
ناصر تقوایی، از بزرگ‌مردان بی‌بدیل هنر هفتم، نامش چنان با سینما عجین شده که تصور دنیایی بدون حضور او در قاب تصویر دشوار است. اما اگر لحظه‌ای تأمل کنیم و به کنجکاوی خود فرصت دهیم، به جهانی می‌رسیم که شاید به وسعت سینمای او نباشد، اما به عمق و وسعت روح هنرمندانه‌اش حرف‌های فراوانی برای گفتن دارد.
ناصر تقوایی علاوه بر سینما، عاشق عکاسی بود. او در روزنامه کیهان به سال ۱۳۵۲ ، ۱۳ اردیبهشت درباره هنر عکاسی گفته است: «عکس گرفتن از یک گوشه این جامعه، یا بازسازی یک گوشه‌ی آن به همان شکلی که ظاهرا به چشم می‌آید کار مهمی نیست، مشکل مشاهده‌ی روحیه جامعه است. روح جامعه همان چیزی است که من به آن می‌گویم فضا. نه آن چیزی که فقط به چشم دیده می‌شود. فضای تیره، در یک روز روشن و آفتابی هم تیره است. پس این تیرگی در کجاست؟ در جان آدمی که دارد زیر آفتاب راه می‌رود.»
خانه سینما در حال هماهنگی برای خاکسپاری تقوایی
در پی درگذشت ناصر تقوایی، خانه سینما در خبری کوتاه اعلام کرد که پس از هماهنگی‌های لازم زمان مراسم خاکسپاری خالق «کاغذ بی‌خط»، «ای ایران»،«ناخدا خورشید» اعلام خواهد شد. همچنین پیام‌های تسلیتی در حال مخابره است.
همچنین خانه سینما در پی درگذشت «ناصر تقوایی» متنی را به شرح زیر منتشر کرده است:
«چراغ‌ها که خاموش می‌شوند، راه چگونه است؟
شاید راه همان باشد که «ناصر تقوایی» آن را آزمود؛ «سکوت و شرافت»
اما برای ما سکوت او سخن می‌گوید:
از رنج هنرمندی و از رنج هنرمندان
برای ما اما شرافت او معیار است.
باشد که همچنان راوی صادق قصه‌های این سرزمین باشیم.
او خاموش شد اما سخن او، منش او و تا به ابد شرافت هنرمندانه او راهنمای ما خواهد بود.
خانه سینما _ جامعه اصناف سینمای ایران_ در سوگ بزرگمرد سینما و ادبیات ایران همراه خانواده ارجمند و دوستداران و شاگردان اوست.»
مدیرعامل بنیاد سینمایی فارابی در پیامی ضایعه درگذشت سینماگر اندیشمند، استاد «ناصر تقوایی» را به خانواده سینمای ایران تسلیت گفت.
به گزارش روابط عمومی بنیاد سینمایی فارابی در متن پیام تسلیت حامد جعفری مدیرعامل بنیاد سینمایی فارابی آمده است:
درگذشت زنده‌یاد استاد ناصر تقوایی، از سینماگران اندیشمند و مؤلف سینمای ایران، فقدانی سنگین برای هنر و فرهنگ ایران عزیزمان است.
استاد تقوایی نه فقط کارگردانی برجسته، بلکه معمار نگاهی نو در روایت ایرانی بود؛ نگاهی که در آثار درخشان ایشان، معنا و هویتی متفاوت را در سینمای ایران بازتعریف کرد.
بدون تردید، سینمای ایران مدیون نگاه، تلاش و صداقت استاد ناصر تقوایی است؛ فیلمسازی که در آثارش، روح انسانی را در قالب تصویر جاودانه کرده است.
اینجانب به نمایندگی از بنیاد سینمایی فارابی درگذشت این سینماگر برجسته و فرهیخته را به خانواده گرامی ایشان، سینماگران و سینمادوستان و همچنین همه دوستداران فرهنگ و هنر این کشور تسلیت عرض می‌کنم.
انجمن منتقدان سینما با نهایت اندوه، کوچ استاد ناصر تقوایی، سینماگر ارزشمند و روشن‌فکر بزرگ سینمای ایران، را تسلیت گفت.
در این متن آمده است:«استاد تقوایی نه تنها فیلمساز برجسته‌ای بود، بلکه با نگاه ژرف خود، انسان و جامعه را در قاب‌های سینمایی به تصویر کشید و آثارش میراثی گران‌بها برای سینمای ایران و جهان بر جای گذاشت. آثار او، نه تنها تصویر، بلکه احساس، تاریخ و وجدان زمانه را در خود جای داده‌اند.
کوچ او، هرچند تلخ و پر از فقدان است، پایان نیست؛ نوری است که در تاریخ سینما خاموش نمی‌شود. نگاه و آثار او، حتی پس از رفتنش، همچنان بر قاب‌های زندگی و سینما سایه می‌اندازد و ما را وادار به دیدن حقیقت می‌کند.
این سال‌ها به تقوایی بسیار جفا شد. نخواستند و نگذاشتند تا فیلم بسازد و او شریف‌تر و نجیب‌تر از آن بود که سر خم کند. سرو بلند قامتی بود که روی سینما، هنر و فرهنگ ایرانی سایه می‌گسترد.
انجمن منتقدان سینما این فقدان عظیم را به خانواده، شاگردان و تمامی دوستداران سینمای ایران تسلیت می‌گوید و میراث ناصر تقوایی را جاودانه و چراغ راه ادامه مسیر سینما می‌داند.»
بیانیه انجمن تهیه کنندگان مستقل سینمای ایران به مناسبت درگذشت ناصر تقوایی
انجمن تهیه‌کنندگان مستقل سینمای ایران به مناسبت درگذشت ناصر تقوایی کارگردان سینما بیانیه‌ای منتشر کرد.
متن این بیانیه به شرح زیر است:
استاد ناصر تقوایی، سینماگر خلاق و مولف ایران، همزمان با سالگرد استاد دیگر سینما داریوش مهرجویی، چهره در نقاب خاک کشید.
او که بیش از نیم قرن سینماگری کامل و سینمایش سینمای تراز ایران بود، در طول حیات پر بارش توانست سینمای ملی ایران را زبانزدکند و هرگاه از ابشخور زیست، بوم فرهنگی اش نوشت یا ساخت مرزهای دقت و خلاقیت هنری و روایت در سینمای ایران را جابجاکرد.
او یکی از مهمترین استوانه‌های موج نو سینمای ایران بود که ریشه در فرهنگ بومی ملی داشت.
ناصر تقوایی، متولد ۱۳۲۰ در آبادان، بود که امروز در تهران جهانش را عوض کرد.
از آثار ماندگار او می‌توان به فیلم‌های «ناخدا خورشید»، «آرامش در حضور دیگران»، «کاغذ بی‌خط» و مجموعه تلویزیونی «دایی جان ناپلئون» اشاره کرد.
او سال‌ها به‌ دلیل بیماری از فضای عمومی و فعالیت سینمایی دور بود، اما نامش همچنان با اعتبار، دقت و نثر ادبی در فیلم‌نامه‌نویسی گره خورده است.
انجمن تهیه کنندگان مستقل سینمای ایران، فقدان این سینماگر بزرگ و عضو خود را به خانواده ایشان وبخصوص سرکار خانم وفا مهر، سینمای ایران،فرهنگدوستان ایران زمین و مردم ابادان تسلیت می‌گوید.