اعتیاد تنها یک مشکل فردی نیست، بلکه بحرانی چندوجهی است که روابط خانوادگی را در ابعاد روانی، اجتماعی و اقتصادی تحت تاثیر قرار می‌دهد. شناخت این ابعاد، نخستین گام در مسیر درمان و بازسازی خانواده است.
اعتیاد یک نوع بیماری مزمن روانی و رفتاری است که نه‌تنها فرد معتاد، بلکه کل خانواده را درگیر می‌کند وقتی یکی از اعضای خانواده دچار اعتیاد می‌شود تعادل روانی، اقتصادی و عاطفی خانواده به‌هم می‌ریزد در ابتدا روابط خانوادگی دچار سردی و بی‌اعتمادی می‌شود زیرا فرد معتاد ممکن است دروغ بگوید، پنهان‌کاری کند یا رفتار‌های پرخاشگرانه داشته باشد که این رفتار‌ها باعث می‌شود دیگر اعضای خانواده احساس ناامنی و اضطراب کنند.
نورالدین فائقی، معاون پیشگیری از آسیب‌ها و بازتوانی اعتیاد سازمان بهزیستی در گفت‌و‌گو با برنا درباره حمایت‌های این سازمان از خانواده‌های درگیر با اعتیاد بیان می‌کند: خانواده‌ها می‌توانند از خدمات مشاوره‌ای و حمایتی سازمان بهزیستی از طریق مراکز مشاوره و خطوط تلفنی ۱۲۳ و ۱۴۸۰ بهره‌مند شوند واین خدمات شامل مشاوره فردی و خانوادگی، آموزش مهارت‌های فرزندپروری و مشاوره درباره نحوه برخورد صحیح با فرد معتاد است.
حمایت‌های بهزیستی از خانواده‌های درگیر با اعتیاد
فائقی درباره قوانین حمایتی از زنان و کودکان درگیر با آسیب اعتیاد اظهارمیکند: در قوانین کشور مقررات حمایتی برای حمایت از کودکان و زنان آسیب‌دیده وجود دارد و بهزیستی نیز از طریق اورژانس اجتماعی (شماره ۱۲۳) در موارد خطر فوری مداخله می‌کند.
وی می‌افزاید: اجرای هماهنگ و کارآمد این قوانین و همکاری میان نهاد‌های قضایی، انتظامی و اجتماعی نیازمند تقویت است تا حمایت موثر و سریع‌تری از خانواده‌ها انجام شود.
طرح‌های آموزشی بهزیستی برای پیشگیری از اعتیاد
معاون پیشگیری از آسیب‌ها و بازتوانی اعتیاد سازمان بهزیستی در خصوص برنامه‌های آموزشی این سازمان برای پیشگیری از اعتیاد توضیح می‌دهد: بهزیستی برنامه‌های آموزشی متعددی را در قالب طرح‌های ملی و محلی اجرا می‌کند از جمله طرح (پازک) آموزش پیشگیری از اعتیاد برای زنان و کودکان در معرض خطر، طرح (پاترا) پیشگیری از طریق ارتقای توانمندی‌های رفتاری، طرح (کیان) کارمندیاری پیشگیری از اعتیاد در محیط کارو همچنین کمپین‌های آگاه سازی عمومی درباره پیامد‌های مصرف مواد.
وی می‌افزاید: این برنامه‌ها با هدف افزایش آگاهی عمومی، ارتقای سلامت روان و تقویت نقش خانواده در پیشگیری از اعتیاد طراحی شده‌اند.
نقش آموزش‌های فرزندپروری در کاهش اعتیاد
فائقی درباره نقش آموزش‌های فرزندپروری و کنترل استرس در کاهش اعتیاد می‌گوید: پژوهش‌ها نشان داده‌اند خانواده‌هایی که مهارت‌های فرزندپروری، ارتباط موثر و کنترل استرس را آموزش می‌بینند در برابر آسیب‌های اجتماعی از جمله اعتیاد مقاوم ترهستند و این آموزش‌ها به کاهش تنش‌های خانوادگی، بهبود روابط والدین و فرزندان و پیشگیری از گرایش نوجوانان به مصرف مواد کمک می‌کند.
نیاز به سیاست‌گذاری هماهنگ و چندبخشی
فائقی درباره ضرورت سیاست‌گذاری‌های جدید برای حمایت از خانواده‌های درگیر با اعتیادبیان می‌کند: تقویت خدمات حمایتی خانواده‌محور، استمرار خدمات پس از درمان، توسعه همکاری بین‌دستگاهی میان بهزیستی، وزارت بهداشت، آموزش و پرورش و ستاد مبارزه با مواد مخدر، و همچنین گسترش آموزش‌های پیشگیرانه در مدارس از مهم‌ترین اقدامات سیاستی مورد نیاز است وتوانمندسازی اقتصادی و اجتماعی خانواده‌های آسیب‌دیده از دیگر محور‌های اساسی برای کاهش بازگشت به مصرف مواد است.
نخستین گام خانواده‌ها در مواجهه با اعتیاد
فائقی درباره نحوه برخورد خانواده‌هایی که تازه با اعتیاد یکی از اعضای خود مواجه شده‌اندمی گوید: خانواده‌ها باید از قضاوت، خشونت و پنهان‌کاری پرهیز کنند و در گام نخست با حفظ آرامش، از طریق خط مشاوره ۱۴۸۰ یا ۰۹۶۲۸ با متخصصان تماس بگیرند تا راهنمایی لازم را دریافت کنند.
وی می‌افزاید: مراجعه به مراکز درمانی دارای مجوز و دریافت مشاوره خانوادگی و روانی برای سایر اعضا نیز ضروری است چراکه موفقیت درمان زمانی افزایش می‌یابد که خانواده در کنار فرد معتاد بماند و از روند درمان حمایت کند.
حمایت از بهبودیافتگان پس از ترک
معاون پیشگیری از آسیب‌ها درباره حمایت از بهبودیافتگان پس از ترک اعتیاد نیز توضیح می‌دهد: این سازمان در کنار سایر نهاد‌ها برنامه‌هایی برای بازتوانی اجتماعی و پیشگیری از عود دارد واین برنامه‌ها شامل خدمات مشاوره مستمر، مدیریت مورد، ارجاع به مراکز اجتماع‌درمان‌مدار (TC) و گروه‌های همیاری بهبودیافتگان است.
تاثیر اعتیاد بر روابط خانوادگی
فائقی درباره تاثیر اعتیاد بر روابط خانوادگی بیان می‌کند: اعتیاد اغلب موجب کاهش اعتماد، بروز تنش، مشکلات مالی، خشونت خانگی و آسیب روانی به فرزندان می‌شود همچنین ممکن است نقش‌های والدینی تضعیف شود و سلامت روان سایر اعضا تحت فشار قرار گیرد.
فائقی می‌افزاید: بهزیستی با ارائه مشاوره خانوادگی و آموزش مهارت‌های ارتباطی تلاش می‌کند روابط آسیب‌دیده در این خانواده‌ها را ترمیم کند.
خانواده، رکن اصلی موفقیت درمان
معاون پیشگیری از آسیب‌ها در خصوص نقش خانواده در درمان اعتیاد بیان می‌کند: خانواده یکی از ارکان اصلی موفقیت درمان است اگر خانواده آموزش لازم ببیند و در فرآیند درمان مشارکت فعال داشته باشد، احتمال ترک پایدار بسیار افزایش می‌یابد.
وی می‌افزاید: مراکز درمانی اعتیاد جلسات آموزشی ویژه خانواده‌ها و مشاوره در خصوص نحوه برخورد صحیح با فرد در حال درمان را برگزار می‌کنند.
دلایل فروپاشی برخی خانواده‌ها در مواجهه با اعتیاد
فائقی درباره عوامل موثر در فروپاشی برخی خانواده‌ها در مواجهه با اعتیاد توضیح می‌دهد: فقر، بیکاری، خشونت خانگی، نبود حمایت اجتماعی، انگ اجتماعی و مشکلات سلامت روان از عوامل اصلی این فروپاشی‌ها هستند.
وی می‌افزاید: بهزیستی با آموزش و مداخله مددکاران اجتماعی در قالب برنامه‌های توانمندسازی و مدیریت تلاش می‌کند از گسست این خانواده‌ها جلوگیری کند.
اعتیاد یک بحران قابل درمان است اما نیاز به صبر، حمایت و همکاری همه اعضای خانواده دارد و اگر خانواده‌ها نقش فعال و آگاهانه‌ای ایفا کنند، می‌توانند نه‌ تنها فرد معتاد را نجات دهند بلکه بنیان خانواده را نیز حفظ کنند.