گروه اقصاد - بازار خودرو در ماه‌های اخیر زیر فشار رکود تقاضا، نوسانات ارزی و نبود چشم‌انداز روشن در سمت تولید، وارد مرحله‌ای از فرسایش بی‌سابقه شده است. در حالی‌که قیمت خودرو‌های داخلی در محدوده‌های ناپایدار حرکت می‌کند، بازار خودرو‌های خارجی نیز به‌دلیل محدودیت واردات و افزایش هزینه‌های انتقال ارز، عملاً از دسترس بخش بزرگی از متقاضیان خارج شده است.
نشانه‌های رکود در بازار خودرو از اواخر تابستان ظاهر شد، اما طی هفته‌های گذشته شدت بیشتری یافت. گزارش میدانی از نمایشگاه‌داران نشان می‌دهد حجم معاملات در بسیاری از شهر‌ها به کمترین سطح دو سال اخیر رسیده است.
به گزارش برنا؛ عوامل اصلی رکود عبارت‌اند از؛ نبود چشم‌انداز روشن درباره قیمت ارز؛ بی‌اعتمادی نسبت به ثبات سیاست‌های خودرویی، کاهش قدرت خرید خانوارها.
انتظار برای تغییرات احتمالی در سیاست‌های کلان اقتصادی و شیوه عرضه خودرو
این درحالیست کخ در بسیاری از مدل‌های داخلی، فروشنده‌ها مایل به کاهش قیمت‌اند، اما خریدار همچنان مردد است. این شکاف انتظاری، بازار را در وضعیت «تعطیل غیررسمی» قرار داده که معامله‌ها را به حداقل رسانده است.
داخلی‌ها: تولید ناپایدار، هزینه‌های رو به رشد
در بخش خودرو‌های داخلی، نوسان قیمت نه‌تنها محصول نرخ ارز بلکه نتیجه مستقیم مشکل تأمین قطعات، بدهی زنجیره تأمین، و محدودیت‌های مالی خودروسازان است. برخی شرکت‌ها در ماه‌های اخیر برنامه تولید خود را چندین‌بار اصلاح کرده‌اند و همین عدم ثبات، بازار را به‌شدت عصبی کرده است.
مهم‌ترین عوامل فشار بر خودرو‌های داخلی:
افزایش هزینه مواد اولیه و قطعات وارداتی، عدم تحقق کامل برنامه‌های تولید سال گذشته، فشار نقدینگی بر زنجیره تأمین، نبود طرح مشخص برای نوسازی پلتفرم‌ها، انباشت تقاضای رانتی در طرح‌های فروش فوق‌العاده
این درحالیست که در ماه‌های اخیر برخی مدل‌های پرتیراژ کاهش قیمت‌های مقطعی داشتند، اما این کاهش بیشتر ناشی از رکود بوده و نه بهبود ساختار تولید.
خودرو‌های خارجی: کمبود عرضه و افزایش هزینه واردات
بازار خودرو‌های خارجی نسبت به داخلی‌ها وضعیت متفاوتی دارد، اما شرایط آن نیز ساده نیست. محدودیت‌های واردات، هزینه‌های انتقال ارز و سیاست‌های متغیر موجب شده عرضه این خودرو‌ها بسیار محدود و قیمت‌ها غیرقابل پیش‌بینی باشد. درحالی‌که طی ماه‌های گذشته برخی انتظار داشتند با افزایش سهم واردات، قیمت‌ها کاهش یابد، نتیجه برعکس شد؛ عرضه محدود و تقاضای انباشته هنوز بالاست و همین باعث شده اختلاف قیمت میان مدل‌های صفر و کارکرده همچنان قابل‌توجه باشد. به عبارتی این انتظار آنقدر برعکس شده که هر روز مقابل شرکت‌های وارد کننده خودرو تجمعی برگزار می‌شود
بازار نیازمند نقشه راه واقعی است، نه بخشنامه‌های متغیر
علیرضا نامداری کارشناس صنعت خودرو در گفت‌و‌گو با خبرنگار اقتصادی برنا، وضعیت فعلی بازار را نتیجه مستقیم نبود سیاست‌گذاری پایدار دانست و اظهار داشت: «بازار خودرو فقط به نرخ ارز واکنش نشان نمی‌دهد؛ این بازار از نبود ثبات در سیاست‌های صنعتی آسیب می‌بیند. بخشنامه‌ها، مصوبه‌ها و طرح‌های فروش در بازه‌های کوتاه‌مدت تغییر می‌کنند و فعالان بازار نمی‌توانند بر اساس آن برنامه‌ریزی کنند.»
نامداری با اشاره به رکود گسترده معاملات توضیح می‌دهد: «خریدار می‌داند اگر امروز بخرد ممکن است فردا تصمیم دیگری در سازمان حمایت یا وزارت صمت اعلام شود. از طرف دیگر فروشنده مطمئن نیست که قیمت فعلی پایدار خواهد ماند. این عدم‌قطعیت، هر دو طرف را فلج کرده.»
وی با اشاره به موانع اصلی این حوزه گفت: نبود چشم‌انداز ارزی و سیاست ثابت قیمت‌گذاری، تولید ناپایدار و مشکلات نقدینگی خودروسازان، ابهام در شیوه واردات و کانال‌های تأمین ارز، کیفیت نامتوازن و پلتفرم‌های فرسوده در محصولات داخلی، فقدان شفافیت در گزارش‌دهی و داده‌های رسمی بازار.
نامداری با بیان اینکه این بازار با اقدام‌های مقطعی اصلاح نمی‌شود: «بخش زیادی از مشکلات خودرو در ایران به ساختار بازمی‌گردد. بلا‌تکلیفی در استراتژی توسعه محصول، نبود رقابت واقعی و عدم جذب سرمایه خارجی باعث شده حتی وقتی تقاضا بالاست، صنعت نتواند پاسخ مؤثری بدهد.»
چرا کاهش قیمت‌ها پایدار نیست؟
در هفته‌های اخیر برخی مدل‌های داخلی با کاهش قیمت ۳ تا ۱۰ درصدی روبه‌رو شدند، اما کارشناسان معتقدند این کاهش ناشی از رکود است و نمی‌توان آن را نشانه اصلاح ساختار دانست.
به عقیده این کارشناس صنعت خودرو، کاهش واقعی هزینه تولید اتفاق نیفتادهو نرخ ارز همچنان نوسانی است، سمت عرضه کمبود نقدینگی دارد، سیاست‌های عرضه خودروسازان شفاف نیست و تقاضا در صورت کوچک‌ترین سیگنال افزایشی، دوباره فعال می‌شود. بنابراین هر افزایش کوچک در قیمت ارز یا تغییر در مقررات واردات می‌تواند دوباره قیمت‌ها را بالا ببرد.
بازار خودرو‌های کارکرده: فشار مضاعف و نبود جایگزین
بازار خودرو‌های کارکرده نیز تصویر کاملاً مشابهی دارد. به‌دلیل بالا بودن قیمت خودرو‌های صفر، تقاضا به سمت کارکرده‌ها حرکت کرده، اما این بخش هم از کمبود عرضه و افزایش هزینه تعمیرات آسیب دیده است.
نمایشگاه‌داران می‌گویند هزینه نگهداری و قطعات مصرفی طی یک سال گذشته آن‌قدر بالا رفته که بسیاری از خانواده‌ها ترجیح می‌دهند خودرو فعلی خود را نگه دارند و همین باعث کاهش چرخش در بازار شده است.
بدون اصلاح ساختاری، بازار همچنان فرسایشی می‌ماند
بررسی روند‌های یک‌ساله نشان می‌دهد بازار خودرو تحت تأثیر چهار عامل کلیدی: نوسان ارز، رکود تقاضا، سیاست‌های متغیر، ضعف مزمن تولید است
تا زمانی‌که اصلاح ساختار صنعت — شامل جذب سرمایه، به‌روزرسانی پلتفرم‌ها، سیاست ارزی قابل پیش‌بینی و مدل جدید قیمت‌گذاری — صورت نگیرد، بازار خودرو در وضعیت فعلی باقی خواهد ماند:
وضعیتی که بهترین تشبیه برای آنو نه جهش شدید، نه کاهش معنادار؛ فقط یک حرکت فرسایشی و بی‌رمق است.